İlhanlılar

İlhanlılar
ایل خانان
İlhanlılar ایل خانان
	Bayrak
	İran Tarih Atlası
Tür	Moğol İmparatorluğu'nun bir parçası (1243-1259); Bağımsız Kağanlık (1260-1335);
Başkent	Meraga; (1256-1265); Tebriz; (1265-1306); Sultaniye; (1306-1335)
Resmî dil(ler)	Farsça
Yaygın dil(ler)	Orta Moğol dilleri (yönetici hanedan, belgeler); ; Arapça; Türk dilleri;
Hükûmet	Monarşi
Han
• 1256-1265
• 1256-1265	Hülâgû
• 1316-1335	Ebû Said Bahadır
Yüzölçümü
1310	3.750.000 km2
Öncüller	Ardıllar
	Moğol İmparatorluğu
	Abbâsîler
	Nizârî-İsmaili Devleti
	Anadolu Selçuklu Devleti
	Gürcistan Krallığı
	Eyyûbîler
	Salgurlular
	Anadolu beylikleri
Celâyir Sultanlığı
Çobanoğulları
Serbedârîler
İncûlular
Eretna Beyliği
Gürcistan Krallığı
Anadolu beylikleri
Memlûk Devleti
Sutaylar

İlhanlılar veya İlhanlı Devleti (Farsça: ایلخانیان, romanize: Īlkhāniyān veya Farsça: ‏سلسله یلخانی‎, romanize: Silsilaye Īlḫānīi,Moğolca: Хүлэгийн улс, romanize: Hülegiyn Uls), Cengiz Han'ın torunu Hülagû Han tarafından, merkezi Tebriz olmak üzere Orta Doğu'da kurulan Moğol devletidir.^[1]

Siyasi Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hûlâgü Han ve Ordusu[değiştir | kaynağı değiştir]

1243 yılında gerçekleşen Kösedağ Savaşı'nda Anadolu Selçuklu Devleti'ni yenilgiye uğratan Moğollar, Karakurum merkezine bağlı olarak İran'a geçerek, 1256 yılında başkenti Tebriz olan İlhanlı yönetimini kurdular (İlhanlı: Han'a bağlı topraklar). Devletin başında da Hülagû Han bulunmaktaydı. 1256 yılında Alamut Kalesi'ni ele geçirerek Bâtınîlerin çalışmalarına son verdiler. 1258 yılında ise Bağdat'ı işgal ederek halifeliğe son verdiler. Bu orduyu Memlûk komutanı Baybars mağlup etmeyi başarmıştır. İkinci Humus Savaşı, Moğol baskısını sona erdirmiştir.^[2] Bu yenilgiden sonra Moğol İlhanlı Devleti gerileme dönemine girmiştir ve bir süre sonra yıkılmıştır.

Azerbaycan'ı ele geçiren Hülagû Han, 1258'de Bağdat'ı alarak Abbasî Devleti'ne son vermiş, Anadolu Selçuklu Devleti'ni egemenliği altına almıştır. Moğollar, Anadolu'nun bilim, kültür ve ticaret merkezleri olan kentlerini yağmalamıştır. Yağmalama nedeniyle bu dönemde Anadolu'da ticaret gerilemiştir. Türkler, Doğu ve Orta Anadolu'dan batı bölgelerine doğru göç etmek zorunda kalmıştır. Moğollar, Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasında önemli rol oynarken, İlhanlılar döneminde Anadolu'nun büyük kısmı İlhanlılar'a ait olduğu için Orta Asya'dan Anadolu'ya yoğun Türkmen göçleri olmuştur.

İlhanlılar, Suriye ve Filistin'i işgalden sonra Mısır'a doğru ilerlemeye başladılar. Ancak Memlûkler, Ayn-ı Câlut Savaşı'nda İlhanlıları yenilgiye uğratarak Filistin ve Suriye'den çıkardılar (1260). Memlûk Sultanı Baybars, İlhanlıları ikinci kez Elbistan'da yenilgiye uğrattı (1277). Memlûkler tarafından uğradıkları yenilgiler dışında savaş kaybetmediler.

İlhanlılar, Gazan Mahmud Han (1295-1304) zamanında Müslümanlığı kabul ettiler. Aslında bu bölgede (İran'da) İslam zaten yaygındı. Bununla anlatılmak istenen idarecilerin görüş değişikliğidir. İlhanlı yöneticilerin tam anlamıyla İslam'ı seçtikleri söylenemez ancak bölgedeki halkın Müslüman olması fikir değişikliğini kısmen de olsa sağlamıştır. Yine de İlhanlıların İran topraklarındaki Müslüman çoğunluğu baskı altında yaşıyordu. Çünkü İlhanlı yöneticiler gelişmekte olan Tibet Budizmi'ni ve Diofizit'i (Nasturilik) teşvik ediyorlardı.

Gazan 1295'te Nevruz'un desteğiyle kuzeni Baydu'yu devirdi. Yardımının karşılığı olarak Nevruz, Gazan'ı Müslümanlığı kabul etmeye razı etti. İslam'a girmesiyle beraber Gazan, adını Mahmud olarak değiştirdi. Ancak çeşitli kaynaklar Müslüman olmasına rağmen Moğol Şamanizmi'ni sürdürdüğünü ve Tengri'ye taptığını belirtirler. Moğol şamanların İlhanlı İmparatorluğu'nda kalmalarına izin verilmiş ve nüfuzları hem Gazan hem de onun halefi Olcaytu saltanatında devam etmiş ama daha sonra gerilemeye yüz tutmuşlardır. Bundan önce Budizm'i benimsemişlerdi ve Müslümanlara karşı Hristiyanlarla ittifak kurmak istiyorlardı. 14. yüzyılın başlarında çıkan iç karışıklıklar sonucu İlhanlılar parçalandı (1336). İlhanlı topraklarının Azerbaycan bölümünde Çobanoğulları, geriye kalan büyük bölümü üzerinde ise Celâyirliler Devleti kuruldu.

Son İlhanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

İlhan Ebu Said Bahadır'in 1335'te ölümünden sonra İlhanlılar Devleti çözülmeye başlamıştır. İlhan unvanı, 1335-1336 döneminde Arık Böke soyundan Arpa Han'ın eline geçtikten sonra, 1336-1357 döneminde yine Hülagû Hanedanı mensupları tarafından taşınmıştır. Fakat bunlar İlhan unvanını bölgesel devletlere bağlı olarak devam ettirmişlerdir. Bunlardan Musa (1336–1337) Bağdat'ta bulunan Ali Padişah'ın etkisinde; Muhammed ile Cihan Timur (1339–1340) Celâyir Sultanlığı'nın etkisinde; Satıbey Hatun (1338–1339), Süleyman (1339–1343) ve Anuşirvan (1343–1356) Çobanoğullarının etkisinde kalarak İlhan unvanı taşımışlardır. Son olarak Tagay Timur 14. yüzyıl ortasında soyunun Cengiz Han ve İlhanlılardan geldiğini iddia ederek Horasan ve Doğu İran'da İlhan unvanını taşımıştır. Tagay Timur'un Serbedârîler tarafından öldürülmesi ile İlhanlılar sona ermiştir.

Hukuk[değiştir | kaynağı değiştir]

İlhanlıların kurucusu ve aynı zamanda Cengiz Han'ın torunu olan Hulagü Han devrinde tüm Müslümanların şer'i ve hukuki meselelerinde, müderris (günümüz öğretim üyesi) ve kadıların nakli ile ilgilenmek için kadi-l kudat görevi ile Şemsüddin Muhammed Kazvini görev yapardı. Kadi-l kudat sözcüğü Türkçede "Kadıların Kadısı" anlamına gelmektedir. Bu kadının günümüz eşdeğeri içişleri bakanı olarak düşünülebilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

İlhanlılarda, Irak bölgesinde ayrı bir kadi-l kudatı bulunmaktaydı. Kadi-l kudat yönetimi hem ders verme, hem de hukuk işleriyle ilgilenirdi. Yargı ile ilgili görevleri içinde iki düşmanın mahkemesini görmek, mahkeme sicil ve zabıtlarını tutmak, dava ile ilgili hukuki anlamda yeterli ve tutarlı delilleri toplamak, iki tarafça kabul görmüş sözleşmeler ile ilgili tasarrufta bulunmak, evlenme, boşanma, nafaka gibi konularla ilgilenmek, miras, zekat ve yetim mallarını korumak gibi şer'i işler vardı. Kadi-l kudatın yerine bu işlere bakmak üzere merkez bölgesi ve merkez dışında kalan tüm yerlerde yeteri kadar vekaleten kadı da bulunurdu.^{[kaynak belirtilmeli]}

Bir kısım Moğolların İslam'ı seçmesi ile birlikte, İslam hukukunu ve aynı zamanda gelenek, görenek, adet bilen din alimlerinden görevliler görülmektedir.^[3] Bu görevli kişi her kim olursa olsun bütün davaların kararını şeriata göre verirdi.^[4] Verilen bu kararlar kesin olarak uygulanması zorunlu olan kararlardı ve itiraz etmek mümkün değildi.^[5]

İlhanlı hükümdarları listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

#	Taht ismi	Asıl isim	Unvan	Doğum-Ölüm	Hükümdarlık başlangıcı	Hükümdarlık sonu	Saltanat Süresi	Aile bağlantıları	Not
İlhanlılar (1221–1256)
1	Hülâgû Han		Han, İlhan	yak. 1217 – 8 Şubat 1265	1256	8 Şubat 1265	11 Yıl	Tuluy'un oğlu
2	Abaka Han		Han, İlhan	1234 – 1282	1265	1 Nisan 1282	17 Yıl	Hülagû Han'ın oğlu
3	Teküder Han	Ahmet	Han, İlhan, Sultan	? – 1284	1282	1284	2 Yıl	Hülagû Han'ın oğlu	Öldürüldü
4	Argun Han		Han, İlhan, Sultan	yak. 1258 – 7 Mart 1291	1284	7 Mart 1291	7 Yıl	Abaka Han'ın oğlu
5	Geyhatu		Han, İlhan, Sultan	? – 1295	1291	1295	4 Yıl	Abaka Han'ın oğlu	Öldürüldü
6	Baydu		Han, İlhan, Sultan	? – 1295	1295	1295	7 Ay	Hülagû Han'ın torunu ve Toğay'ın oğlu	Öldürüldü
7	Gazan Han	Mahmud	Han, İlhan, Sultan	1271 – 1304	1295	1304	9 Yıl	Argun Han'ın oğlu
8	Olcaytu	Muhammed Hüdabende	Han, İlhan, Sultan, Hüdabende	1280 – 16 Aralık 1316	1304	16 Aralık 1316	12 Yıl	Argun Han'ın oğlu
9	Ebû Said Bahadır		Han, İlhan, Sultan, Alaaddin, Bahadır	2 Haziran 1305 – 1 Aralık 1335	1316	1 Aralık 1335	19 Yıl	Olcaytu'nun oğlu
10	Arpa Han	Mahmud	Han, İlhan, Sultan, Kauen, Muezzeddin	? – 1336	1335	10 Aralık 1336	1 Yıl	Tuluy'un oğlu Erikbüke'nin oğlu Malik Timur'un oğlu Munk Han'un oğlunun oğlu Suse'nin oğlu	Öldürüldü
11	Musa Han		Han, İlhan, Sultan, Nasereddin	? – 1337	12 Nisan 1336	1337	1 Yıl	Baydu'nun oğlu Ali'nin oğlu	Kuklası^[6]
12	Muhammed Han		Han, İlhan, Sultan, Muzafferiddin	? – 1338	1336	1338	2 Yıl	Hülagû Han'ın oğlu Mengü Timur'un oğlu Ambarcı'nın oğlu Il Timur'un oğlu Yul Kotlok'un oğlu	Celâyir Sultanlığı Kuklası
13	Satıbey Hatun		Hatun	yak. 1300 – 1345'ten sonra	1338	1339	1 Yıl	Olcaytu'nun kızı	ÇobanoğullarıKuklası
14	Cihan Timur		Han, İlhan, Sultan, İzzeddin	? – ?	1339	1340	1 Yıl	Geyhatu Han'ın oğlu Ala-Fireng'un oğlu	Celâyir Sultanlığı Kuklası
	Süleyman Han		Han, İlhan, Sultan	? – ?	Mayıs 1339	1345	1 Yıl	Satıbey Hatun'un kocası. Hülagû Han'ın oğlu Yesmut'un oğlu Soga'nın oğlu Yusuf Şah'ın oğlu	Serbedârîler Kuklası
	Toğa Timur^[7]		Han, İlhan, Sultan	? – 1353	1335	1353	18 Yıl	Yesugey Bahadir'in oğlu Cucukisar Tur'un oğlu Amakan'ın oğlu Abaka Han'ın oğlu Bababadir'in oğlu Sudi	Kart 1338–1349 Celâyir Sultanlığı 1338–1339 Serbedârîler1338–1341 Serbedârîler 1344, 1353)
	Anuşirvan		Han, İlhan, Sultan, Adil	? – ?	1344	1357	13 Yıl	?

İlhanlı Hükümdarları Soyağacı[değiştir | kaynağı değiştir]

Temüçin

Börte Ujin
(d. 1162–ö. 1230)

Tuluy
(d. 1193–ö. 1232)

Sorgagtani Beki
(d. 1198–ö. 1252)

1
Hülagû Han
(b. 1217–d. 1265)
İlhanlı
1256–1265

Dokuz Hatun
(ö. 1265)

3
Teküder Han
(d. 1233–ö. 1284)
İlhanlı
1282–1284

2
Abaka Han
(d. 1234–ö. 1282)
İlhanlı
1262–1282

Trqay

Mengü Timur

4
Argun
(d. 1258–ö. 1292)
İlhanlı
1284–1291

5
Geyhatu Han
(ö. 1295)
İlhanlı
1291–1295

6
Baydu Han
(ö. 1295)
İlhanlı
1295

Ambarcı

7
Gazan Han
(d. 1272–ö. 1304)
İlhanlı
1295–1304

8
Olcaytu
(d. 1280–ö. 1316)
İlhanlı
1304–1316

Alafireng

Ali

Timur

15
Satıbey Hatun
(yak. 1300–1345)
İlhanlı
1338–1339

9
Ebu Said Bahadır
(d. 1305–ö. 1335)
İlhanlı
1316–1335

14
Cihan Timur
İlhanlı
1339–1340

10
Musa Han
(ö. 1336)
İlhanlı
1336–1337

Yul Kotlok

12
Muhammed
(ö. 1338)
İlhanlı

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

'İlhan' Hülagû ve eşi Dokuz Hatun (Reşidüddin'in Câmiu't-Tevârîh kitabından)
Hülagû'ün Bağdat kuşatması (Reşidüddin'in Câmiu't-Tevârîh kitabından)
Moğol askerleri (Reşidüddin'in Câmiu't-Tevârîh kitabından)
Argun ve Abaka, Argun'un kolunda küçük Gazan
Argun'un eşi Bulukan Hatun
Hülagû'nun son Abbasi halifesi Mustasım Billah önce hapis sonra da idam edilmişti (15. y.y)
İkinci Humus Muharebesi (1281), Araplar (sağda) Moğolları (solda) yenmişti
İlhanlılardan kalma olan, ipek, pamuk ve altından oluşan ve birçok farklı motifle süslenmiş daire şeklinde bir ipek kumaş. Erken 14. yüzyıldan kalma olan eserin kökeninin İran veya Irak olduğu tahmin edilmektedir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2022.

^

^ Corci Zeydan. Medeniyet-i İslamiye Tarihi. İkdam Matbaası.
^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı. Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal. Türk Tarih Kurumu.
^ İ. Hasen & A.İ Hasen. İslam Ansiklopedisi, Mahkeme Maddesi.
^ "Kukla". 15 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Encyclopædia Iranica, TOḠA TIMUR". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Aṭā Malek Covayni, Tārih-r jahāngošā,
- ed. Moḥammad Qazvini, 3 cilt., London and Leiden, 1912-37; Şablon:Farsca
- (Ing. Çev. John A. Boyle) (1958) The History of the World Conqueror, 2 cilt., Manchester, (İngilizce)
Encyclopedia Iranica'da Ilhanlilar 16 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1] "Arşivlenmiş kopya". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2022.

[2] 
<references></references>

g
t
d
Moğol istilaları
İstila ve Akınlar
Anadolu · Çerkesya · Avrupa · Suriye · Filistin · Gürcistan · Japonya · Hindistan · Vietnam
Hanlar
Cengiz Han · Ögeday · Güyük · Möngke · Kubilay Han
Komutanlar
Subutay · Kadan · Algu · Berke · Hülagû · Nogay · Orda Han · Cuci · Batu · Cebe · Mukali · Borçu · Cormagon Noyan · Baycu Noyan
İstilaya uğrayan devletler
Harezmşahlar (Celâleddin Harezmşah) · Abbâsîler (Mustasım Billah) · Memlûk Sultanlığı (Baybars) · Delhi Sultanlığı (Alaeddin Halaci)
Çerkes Krallığı (Tuqar) · Gürcistan Krallığı (IV. Giorgi) · Bohemya Krallığı (I. Wenceslaus) · Lehistan Krallığı (II. Henryk Pobożny)
Macaristan Krallığı (IV. Béla) · Bizans İmparatorluğu (VIII. Mihail) · Kiev Knezliği (II. Yuri) · Vietnam (Trần Hưng Đạo)

[3] g

[4] t

[5] d

[3] Corci Zeydan. Medeniyet-i İslamiye Tarihi. İkdam Matbaası.

[4] İsmail Hakkı Uzunçarşılı. Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal. Türk Tarih Kurumu.

[5] İ. Hasen & A.İ Hasen. İslam Ansiklopedisi, Mahkeme Maddesi.

[6] "Kukla". 15 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[TOḠA_TIMUR-7] "Encyclopædia Iranica, TOḠA TIMUR". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d İlhanlı hükümdarları
İlhanlılar	Hülagû Han (1256–1265) • Abaka Han (1265–1282) • Ahmed Teküder (1282–1284) • Argun Han (1284–1291) • Geyhatu Han (1291–1295) • Baydu Han (1295) • Gazan Han (1295–1304) • Olcaytu (1304–1316) • Ebu Said Bahadır (1316–1335)
Börçigin	Arpa Han (1335–1336)
İlhanlılar	Musa Han (1336)
İlhanlılar (Celayir Sultanlığı)	Muhammed Han (1336–1338) • Cihan Timur (1339–1340)
İlhanlılar (Çobanoğulları)	Satıbey Hatun (1338–1339) • Süleyman Han (1339–1343) • II. Gazan Han (1356–1357)
Bilinmeyen (Çobanoğulları)	Anuşirvan (1344–1356)
Börçigin	Toga Timur Han (1335–1353) • Lokman Han (1353–1388)

g t d İran konuları
Tarih	Antik İran Hint-İranlılar diller Ciruft kültürü Aryanlar Pers İmparatorluğu Monarşi Safevî Devleti Afşar Hanedanı Kaçar Hanedanı Pehlevî Hanedanı İran İslam Devrimi Askerî tarih Ekonomi tarihi
Siyaset	Anayasa Başkent Seçimler Dinî Lider Cumhurbaşkanı Yargı sistemi Uzmanlar Meclisi İslamî Şûra Meclisi Anayasa Koruma Konseyi Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Ulusal Yüksek Güvenlik Konseyi İdari yapılanma Şehir ve köy konseyleri İnsan hakları Sansür Dış ilişkiler İstihbarat Bakanlığı Silahlı Kuvvetler İran Ordusu Devrim Muhafızları
Coğrafya	Şehir Adalar Dağlar Göller Nehirler İran platosu Depremler
Demografi	Dil Etnik gruplar Din LGBT hakları Kadın hakları
Ekonomi	Tarım Sanayi Su temini ve sanitasyon Sağlık hizmeti Merkez Bankası Şirketler Otomobil üretim şirketleri Bankalar Araştırma merkezleri Beyin göçü İran Elektronik Sanayi (IEI) Askeri teçhizat IDRO İran Milli Petrol Şirketi (NIOC) İran Havacılık Endüstrileri Örgütü (IAIO) Uzay Milad Tower ve Kompleksi Askeri ihracat Riyal Tümen Tahran Menkul Kıymetler Borsası Elektronik bankacılık Fikri mülkiyet Uluslararası Petrol Borsası Bonyad Asalouyeh sanayi koridoru Kiş Adası Serbest Ticaret Bölgesi Çabahar Serbest Ticaret-Sanayi Bölgesi Çalışma ve vergi kanunları Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Madencilik İnşaat Özelleştirme Doğrudan Yabancı Yatırım Yüksek Denetim Mahkemesi İletişim İran Telekomünikasyon Şirketi (TCI) Ulaşım Demiryolları Metro Havayolları Denizyolları Enerji Petrol endüstrisi Nükleer Program Turizm Çevre konuları Ekonomik Reform Planı Ortadoğu ekonomisi Ekonomi yasaları İran ve DTÖ İran ekonomi tarihi İmam Humeyni Fermanı İcra Kurulu
Kültür	İran vatandaşı İranoloji Education Yükseköğretim Bilim Bilim adamları ve öğretmenler üniversiteler Felsefe İranlılar listesi Edebiyat Medya Haber ajansları öğrenci gazete Mimari mimarlar Sanatı modern/çağdaş Pers biteyi Sinema Mutfak Resmi tatil günleri Ulusal semboller Bayrak Arma Ulusal marş Afyon üretimi Müzik Ey İran Selâm-i Şah Heavy Metal İran geleneksel müziği Halk Pop Rap ve hip-hop Rock ve alternatif Blog Mitoloji Folklor İslam İslamlaşma İzcilik Spor Futbol
Diğer konular	Takvim Kraliyet mücevherleri Farsça isimler Tehrangeles İran'ın uluslararası sıralamaları
İran portalı

İlhanlı nedir?, İlhanlı anlamı nedir?, İlhanlı ne demektir?