Kuzey Vey

	Çin tarihi;
	Üç Hükümdar ve Beş İmparator
	Xia Hanedanı
	Shang Hanedanı
Zhou Hanedanı	Batı Çov
Doğu Çov	İlkbahar ve Sonbahar Dönemi
	Savaşan Devletler Çağı
	Çin
Han	Batı Han
	Sin
	Doğu Han
Çen Hanedanı	Batı Çen
Doğu Çen	Beş Hu On Altı Krallık
	Ki
	Sui Hanedanı
	Tang Hanedanı
	Beş Hanedan On Krallık
G.Sung	Kin
	Yuan Hanedanı
Ming Hanedanı	Kuzey Yuan
	Çing
Çin Cumhuriyeti (1912-1949)	Mançukuo
	Çin Halk Cumhuriyeti
	Çin Cumhuriyeti (Tayvan)

Kuzey Vey
魏
Kuzey Vey 魏
386-535
	Kuzey Wei Haritası
	Kuzey Wei haritası
Başkent	Huhhot; (386-398); Datong; (398-493); Luoyang; (493-534); Çang'an; (534-535)
Yaygın dil(ler)	Tabgaçça; Orta Çince
Hükûmet	Monarşi
İmparator
• 386-409
• 386-409	Daowu
• 409-423	Mingyuan
• 424-452	Taiwu
• 452-465	Wencheng
• 471-499	Xiaowen
• 499-515	Xuanwu
• 528-530	Xiaozhuang
• 532-535	Xiaowu
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	20 Şubat 386
• Dağılışı	8 Kasım 535
Yüzölçümü
450	2.000.000 km2
Öncüller	Ardıllar
	Önceki Qin
	Xia (16 Krallık)
	Kuzey Yan
	Kuzey Liang (16 Krallık)
Doğu Vey
Batı Vey
Günümüzdeki durumu	Çin; Moğolistan

Vey veya başka tarihsel kaynaklara göre
Kuzey Vey (Çince: 北魏; pinyin: Běi Wèi)
Toba Vey (Çince: 拓跋魏; pinyin: Tuòbá Wèi)
Yuan Vey (Çince: 元魏; pinyin: Yuán Wèi) olarak da bilinir. Hanedanlık, Siyenpiler'in Toba (Tabgaç) klanı tarafından kuruldu. Kuzey ve Güney hanedanları döneminde 386'dan 535'e kadar^[1] Kuzey Çin'i yöneten ilk hanedandır. "Siyasi kargaşa ve yoğun sosyal ve kültürel değişim çağının bir parçası" olarak tanımlanan ^[2] Kuzey Vey hanedanı, özellikle 439'da Kuzey Çin'i birleştirmesi, kaotik On Altı Krallık dönemini sona erdirmesi ve 485'teki reformlarla kırsal alan üzerindeki emperyal kontrolü güçlendirmesiyle dikkat çekmektedir. Kuzey Vey, kendilerini Çin kültürünün gerçek savunucuları olarak gören Güney hanedanlarının yazarları tarafından "Örgülü Barbarlar" (索虜 suolu) olarak anılıyordu.^[3]^[4]

439’da üçüncü imparatoru Tai Vu Di'nin Hiung-nu Helian boyu'nun kurduğu Xia ve Hiung-nu Juqu boyu'nun kurduğu Kuzey Lyang'ı yıkıp Kuzey Çin'i birleştirmesiyle Çin tarihinde Güney Kuzey Hanedanları dönemi başlamıştır.

Tai Wu Di, Taoist Kou Qianzhi'nin tavsiyesiyle Budizm'i bastırmış ve daha sonra Konfüçyüsçülüğe önem vermeye başlamıştı. Ancak diğer hükümdarlar Budizme önem verdiği için Budizm kültürü gelişmişti.

Hanlaştırma siyasetini izleyerek mevcut boylar sisteminin yerine aristokrat sistemi getirmiştir. Fakat Tuoba boyu başta olmak üzere Sien-pi’ler bu siyasetlere karşı çıkmış ve 524’te Altı Garnizon’un İsyanı (六镇之亂 liùzhèn zhī luàn) meydana gelmiştir.

İsyanı bastıran askerlerin söz hakkı büyümüş ve Doğu Vey (534 - 550) ile Batı Vey (535 - 556) olmak üzere ikiye bölünmüştü.

Tai Wu Di öldüğünde ardılı olan hükümdarlar Ven Çeng Di (452 - 465) ve Hyan Ven Di (465 - 471) zamanlarında Güney Çin'deki hanedanları Liu Sung Hanedanı ve kuzeydeki Rouranlara mücadele etmişti.

Ciddi önlemler alınmaması sonucunda Budistleşme ve onunla özdeş gözüken Hanlaşma süreci de başlamış oluyordu. Nihayet kendisi de Budist olan Xiao Wen Di (471 - 499) başkentini kuzeydeki bozkır bölgesinden alarak Çinli nüfusun ağırlıkta olduğu Lo-Yang'a taşımış, böylece asimilasyon süreci tamamlanmıştır.

495 yılında Sien-pi kıyafetleri, gelenekleri ve dili yasaklandı. Buna karşı çeyrek yüzyıl süren tepkiler bastırıldı. Xuan Wu Di (499-515)'dan sonra tahta çıkan imparatoriçe Xiao Ming Di (515-528) Ak Hun ülkesine rahip gönderip onları hidayete davet edecek kadar inançlı bir Budist'ti.

Artık Çinlilerden ayrılmayan Tobalar 534'e doğru, Doğu ve Batı Vey'leri olmak üzere ikiye ayrıldı. Önce 550'de Bei Qi (550 - 577) Doğu Wei'nin, 557'de Kuzey Çov (557 - 581) Batı Wei'nin yerlerini almıştır. 577'de Bei Zhou, Bei Qi'yi yıkarak Kuzey Çin'i birleştiyse de 581'de Sien-pi Puliuru boyu'na mensup olan Yang Jian, Bei Zhou'yu yıkıp Suy Hanedanı (隋 suí; 581 - 619) kurmuştur.

Bei Wei'de Budizm kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]

Buda heykeli
Yungang taş mağarası (Dünya mirası)
Budist nakışları
Yungang teş mağarası
(Dünya mirası)
Budist heykelleri
Longmen taş mağarası (Dünya mirası)

Bei Wei Hanedanı hükümdarları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sonradan verilen ad	Çince soyadı ve adı	Taht süresi	Dönemin adı ve süresi
Bei Wei 386-535
Dao Wu Di (道武帝 daò wǔ dì)	Tuoba Gui (拓跋珪 tuò bá guī)	386-409	Dengguo (登國 dēng guó) 386-396 Huangshi (皇始 huáng shǐ) 396-398 Tianxing (天興 tiān xīng) 398-404 Tianci (天賜 tiān cì) 404-409
Ming Yuan Di (明元帝 míng yuán dì)	Tuoba Si (拓跋嗣 tuò bá sì)	409-423	Yongxing (永興 yǒng xīng) 409-413 Shenrui (神瑞 shén ruì) 414-416 Taichang (泰常 tài cháng) 416-423
Tai Wu Di (太武帝 tài wǔ dì)	Tuoba Tao (拓跋燾 tuò bá táo)	424-452	Shiguang (始光 shǐ guāng) 424-428 Shenjia (神䴥 shén jiā) 428-431 Yanhe (延和 yán hé) 432-434 Taiyan (太延 tài yán) 435-440 Taipingzhenjun (太平真君 tài píng zhēn jūn) 440-451 Zhengping (正平 zhèng píng) 451-452
Nan An Wang (南安王 nán ān wáng)	Tuoba Yu (拓跋余 tuò bá yú)	452	Chengping (承平 chéng píng) 452
Wen Cheng Di (文成帝 wén chéng dì)	Tuoba Jun (拓跋濬 tuò bá jùn)	452-465	Xingan (興安 xīng ān) 452-454 Xingguang (興光 xīng guāng) 454-455 Tai'an (太安 tài ān) 455-459 Heping (和平 hé píng) 460-465
Xian Wen Di (獻文帝 xiàn wén dì)	Tuoba Hong (拓跋弘 tuò bá hóng)	466-471	Tian'an (天安 tiān ān) 466-467 Huangxing (皇興 huáng xīng) 467-471
Xiao Wen Di (孝文帝 xiào wén dì)	Yuan Hong (元宏 yuán hóng)	471-499	Yanxing (延興 yán xīng) 471-476 Chengming (承明 chéng míng) 476 Taihe (太和 tìi hé) 477-499
Xuan Wu Di (宣武帝 xuān wǔ dì)	Yuan Ke (元恪 yuán kè)	499-515	Jingming (景明 jǐng míng) 500-503 Zhengshi (正始 zhèng shǐ) 504-508 Yongping (永平 yǒng píng) 508-512 Yanchang (延昌 yán chāng) 512-515
Xiao Ming Di (孝明帝 xiào míng dì)	Yuan Xu (元詡 yuán xǔ)	516-528	Xiping (熙平 xī píng) 516-518 Shengui (神龜 shén guī) 518-520 Zhengguang (正光 zhèng guāng) 520-525 Xiaochang (孝昌 xiào chāng) 525-527 Wutai (武泰 wǔ tài) 528
Youzhu (幼主 yòu zhǔ)	Yuan Zhao (元釗 yuán xhāo)	528	Yoktu
Xiao Zhuang Di (孝莊帝 xiào zhuāng dì)	Yuan Ziyou (元子攸 yuán zǐ yōu)	528-530	Jianyi (建義 jiàn yì) 528 Yongan (永安 yǒng ān) 528-530
Chang Guang Wang (長廣王 cháng guǎng wáng)	Yuan Ye (元曄 yuán yè)	530-531	Jianming (建明 jiàn míng) 530-531
Jie Min Di (節閔帝 jié mǐn dì)	Yuan Gong (元恭 yuán gōng)	531-532	Putai (普泰 pǔ tài) 531-532
An Ding Wang (安定王 ān dìng wáng)	Yuan Lang (元朗 yuán lǎng)	531-532	Zhongxing (中興 zhōng xīng) 531-532
Xiao Wu Di (孝武帝 xiào wǔ dì) veya Chu Di (出帝 chū dì)	Yuan Xiu (元脩 yuán xiū)	532-535	Taichang (太昌 tài chāng) 532 Yongxing (永興 yǒng xīng) 532 Yongxi (永熙 yǒng3 xī) 532-535

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Fairbank, John King; Goldman, Merle (30 Nisan 2006). China: A New History, Second Enlarged Edition (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01828-0.
^ Tsiang, Katherine R. (Haziran 2002). "Changing Patterns of Divinity and Reform in the Late Northern Wei". The Art Bulletin. 84 (2): 222. doi:10.2307/3177267. ISSN 0004-3079.
^ Liu, Puning (21 Aralık 2020). China’s Northern Wei Dynasty, 386-535: The Struggle for Legitimacy (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-000-28314-3.
^ Puning Liu (2018). "Song scholars' views on the Northern Wei legitimacy dispute". Archiv Orientální. s. 112.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wei Shou, "Wei" Kitabı, 魏收, "魏書" 28 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Fairbank, John King; Goldman, Merle (30 Nisan 2006). China: A New History, Second Enlarged Edition (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01828-0.

[2] Tsiang, Katherine R. (Haziran 2002). "Changing Patterns of Divinity and Reform in the Late Northern Wei". The Art Bulletin. 84 (2): 222. doi:10.2307/3177267. ISSN 0004-3079.

[3] Liu, Puning (21 Aralık 2020). China’s Northern Wei Dynasty, 386-535: The Struggle for Legitimacy (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-000-28314-3.

[4] Puning Liu (2018). "Song scholars' views on the Northern Wei legitimacy dispute". Archiv Orientální. s. 112.

[1]

[2]

[3]

[4]

Kuzey Vey nedir?, Kuzey Vey anlamı nedir?, Kuzey Vey ne demektir?