Moğol istilaları

Moğol istilaları ve fetihleri, 13. yüzyılda başlayıp 14. yüzyılda sonlanan, sonlanana dek de Avrasya'nın büyük bir bölümünü kaplayan ve geniş Moğol İmparatorluğu'nu oluşturan bir dizi istilalar ve fetihler dizisi. Tarihçiler, Moğol istilalarını insanlık tarihinin en ölümcül olaylarından biri olarak görmektedir.^[1]^[2] Ek olarak Moğol seferleri, hıyarcıklı vebayı Avrasya'nın büyük bir kısmına yayarak 14. yüzyılın en ölümcül olayı olan Kara Ölüm'ü ateşlemeye yardımcı olabilmektedir.^[3]^[4]^[5]^[6]

Moğollar yüzyıllar içinde artan nüfuslarına bağlı olarak Orta Asya’da güçlendiler ve çevrelerindeki toplulukların bölgelerini istila ettiler. İstilaya uğrayan toplumlardan biri de Oğuzlardır.^{[kaynak belirtilmeli]} Anadolu’ya yönelen Oğuz (Türkmen) akınları, kronolojik olarak iki dönemde gerçekleşti. Birinci akın dalgası Selçuklu yönetiminin zorlaması ve zaman zaman teşvikiyle 1015 – 1020 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Oğuzların Anadolu’ya en geniş çaplı akınları ve yerleşmeleri ise, Selçuklu topraklarına da yayılan Moğol akınlarının önünden kaçmalarıyla 1220’li yıllarda başlamıştır. Bu akınlarla 13. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’nun büyük bir bölümü Oğuzlar tarafından askerî olarak istila edilmiştir. Ancak Moğol istilalarının etkileri Anadolu içlerine doğru genişledikçe Oğuzlar daha batıya, Bizans sınırlarına doğru çekilmek zorunda kaldılar. Bu bölgeler, gerek Selçuklular, gerekse Anadolu Selçukluları tarafından “uç” olarak tanımlanan topraklardır. Örneğin 1240’lı yıllarda Malatya ve Elâzığ civarında bulunan Germiyanoğulları, Moğol baskısından kaçarak 1260’lı yıllarda Kütahya civarlarına gelmişler ve buralarda kendi beyliklerini kurma olanağına sahip olmuşlardır.^[7]

13. yüzyılında başlayan Moğol istilası; Moğolların Cengiz Han'ın bayrağı altında Orta Asya, Doğu Avrupa, Çin ve Sibirya Ovaları'nı istila etmesidir. Moğol kabilelerini birleştiren Cengiz Han büyük bir imparatorluk kurdu. Ardından yaptığı fetihlerle ününe ün katan Cengiz Han ele geçirdiği kalelerdeki herkesi katletmekle tanınırdı. Doğudan gelen bu haberler Avrupalıları korkuttu. Kısa sürede birçok savaş ve 3.000.000-6.000.000 insanın ölümüne neden olmuştur.^{[kaynak belirtilmeli]} Moğol istilası sırasında Moğollar birçok kenti yağmalamış, birçok katliam yapmış ve Orta Asya'da yaptığı saldırılar yüzünden birçok Türk halkın Anadolu'ya göç etmesine neden olmuştur. Yaşanılan yağma, göç, savaş gibi unsurlar yerleşik hayattaki birçok devleti etkilerken göçebe olan halklar fazla etkilenmemiştir. Dünya tarihi açısından önemli bir olay olan Moğol istilası birçok sonuç doğurmuştur.

Sona erişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Moğol istilası son olarak 14. yüzyılda Hindistan'ın istila edilmesine varana kadar devam etmesine rağmen Timur İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla Anadolu üzerindeki etkisini yitirmiştir.

Moğollar bu süreçte birçok devlet kurmuş, Çin'e hükmetmiş ve Japonya'ya çıkartma yaparak bir ilke imza atmış, Avrupa'nın siyasi güçlerini değiştirmiş ve dünyaya korku salmıştır. Ancak Moğolların kurmuş olduğu devletler sürekli taht kavgaları ve dış güçler yüzünden yıpranıp zamanla yıkılması Moğol istilalarının son bulmasına sebep olmuştur.

Moğol istilaları[değiştir | kaynağı değiştir]

14. yüzyılın ilk çeyreğinden kalma ve Bağdat'ın 1258'de Moğollar tarafından istilasını ve düşüşünü betimleyen bir minyatür.

1205–1209 Kuzey Çin'in istilası
1211–1234 Güney Çin'in istilası
1218–1220 Orta Asya'nın istilası
1220-1223, 1235-1330 Gürcistan ve Kafkasların Moğollar tarafından istilası
1220–1224 Kalka Nehri Muharebesi
1223–1236 İdil Bulgar Hanlığı'nın istilası
1231–1259 Kore'nin istilası
1237–1242 Rusya'nın istilası
1237-1253 Çerkesya'nın istilası
1241 Polonya'nın istilası
1241 Macaristan'ın istilası
1241 Avusturya ve Kuzey İtalya'nın istilası
1242 Sırbistan ve Bulgaristan'ın istilası
1241-1244 Anadolu'nun Moğollar tarafından istilası
1251-1259 İran, Suriye ve Mezopotamya'nın istilası
1257, 1284, 1287 Vietnam seferleri
1258 Bağdat'ın istilası
1258-1259 Galych-Volhynia Prensliği, Litvanya ve Polonya'nın istilası
1260 Ayn Calut Muharebesi
1264-1265 Bulgaristan ve Trakya üzerine akınlar
1274, 1281 Japonya seferleri
1274 Bulgaristan üzerine akınlar
1275, 1277 Litvanya üzerine akınlar
1277 Myanmar'ın istilası
1279 Güney Çin'in istilası
1281 Suriye'nin istilası
1285 Macaristan'ın istilası
1285 Bulgaristan üzerine akınlar
1287 Myanmar'ın istilası
1286 Polonya üzerine akınlar
1287 Polonya üzerine akınlar
1297, 1299 Hindistan'ın istilası
1299 Suriye'nin istilası
1222-1327 Hindistan'ın istilası

Moğol istilasının bazı sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya'dan bazı Türk toplulukların göç etmesi.
İlk önce Büyük Selçuklu Devleti'nin daha sonra da Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılması ve Anadoluda, İkinci Anadolu Beylikleri Dönemi'nin başlaması.
Abbâsî devletinin yıkılması.
Çin topraklarının ele geçirilmesiyle İpek Yolu'nun el değiştirmesi.
Ruslar'ın imparatorluk sürecinin duraklaması.
Asya ve Avrupa'da birçok Moğol devletinin kurulması.
Birçok halkın yerleşik hayata geçmesi.
Hilâfetin Mısır'a geçmesi.
Memlükler'in güçlenmesi.
Moğolları yenen Japonya'nın 19. yüzyıl sonuna kadar uluslararası alanda dış etkilere kapalı kalması.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ "What Was the Deadliest War in History?". WorldAtlas (İngilizce). 9 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2019.
^ White, M. (2011). Atrocities: The 100 deadliest episodes in human history. WW Norton & Company. p270.
^ Robert Tignor et al. Worlds Together, Worlds Apart A History of the World: From the Beginnings of Humankind to the Present (2nd ed. 2008) ch. 11 pp. 472–75 and map pp. 476–77
^ Compare: Barras, Vincent; Greub, Gilbert (Haziran 2014). "History of biological warfare and bioterrorism". Clinical Microbiology and Infection. 20 (6): 498. doi:10.1111/1469-0691.12706 . PMID 24894605. In the Middle Ages, a famous although controversial example is offered by the siege of Caffa (now Feodossia in Ukraine/Crimea), a Genovese outpost on the Black Sea coast, by the Mongols. In 1346, the attacking army experienced an epidemic of bubonic plague. The Italian chronicler Gabriele de’ Mussi, in his Istoria de Morbo sive Mortalitate quae fuit Anno Domini 1348, describes quite plausibly how the plague was transmitted by the Mongols by throwing diseased cadavers with catapults into the besieged city, and how ships transporting Genovese soldiers, fleas and rats fleeing from there brought it to the Mediterranean ports. Given the highly complex epidemiology of plague, this interpretation of the Black Death (which might have killed > 25 million people in the following years throughout Europe) as stemming from a specific and localized origin of the Black Death remains controversial. Similarly, it remains doubtful whether the effect of throwing infected cadavers could have been the sole cause of the outburst of an epidemic in the besieged city.
^ Andrew G. Robertson, and Laura J. Robertson. "From asps to allegations: biological warfare in history," Military medicine (1995) 160#8 pp. 369–73.
^ Rakibul Hasan, "Biological Weapons: covert threats to Global Health Security." Asian Journal of Multidisciplinary Studies (2014) 2#9 p. 38. online 17 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Osmanlı Beyliği'nin Kuruluşu ve Gelişimi" (PDF). 6 Mart 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2018.

Genel

H. Ahmet Özdemir, Moğol İstilası, İstanbul 2005^{[ölü/kırık bağlantı]}

[1] "What Was the Deadliest War in History?". WorldAtlas (İngilizce). 9 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2019.

[2] White, M. (2011). Atrocities: The 100 deadliest episodes in human history. WW Norton & Company. p270.

[3] Robert Tignor et al. Worlds Together, Worlds Apart A History of the World: From the Beginnings of Humankind to the Present (2nd ed. 2008) ch. 11 pp. 472–75 and map pp. 476–77

[4] Compare: Barras, Vincent; Greub, Gilbert (Haziran 2014). "History of biological warfare and bioterrorism". Clinical Microbiology and Infection. 20 (6): 498. doi:10.1111/1469-0691.12706 . PMID 24894605. In the Middle Ages, a famous although controversial example is offered by the siege of Caffa (now Feodossia in Ukraine/Crimea), a Genovese outpost on the Black Sea coast, by the Mongols. In 1346, the attacking army experienced an epidemic of bubonic plague. The Italian chronicler Gabriele de’ Mussi, in his Istoria de Morbo sive Mortalitate quae fuit Anno Domini 1348, describes quite plausibly how the plague was transmitted by the Mongols by throwing diseased cadavers with catapults into the besieged city, and how ships transporting Genovese soldiers, fleas and rats fleeing from there brought it to the Mediterranean ports. Given the highly complex epidemiology of plague, this interpretation of the Black Death (which might have killed > 25 million people in the following years throughout Europe) as stemming from a specific and localized origin of the Black Death remains controversial. Similarly, it remains doubtful whether the effect of throwing infected cadavers could have been the sole cause of the outburst of an epidemic in the besieged city.

[5] Andrew G. Robertson, and Laura J. Robertson. "From asps to allegations: biological warfare in history," Military medicine (1995) 160#8 pp. 369–73.

[6] Rakibul Hasan, "Biological Weapons: covert threats to Global Health Security." Asian Journal of Multidisciplinary Studies (2014) 2#9 p. 38. online 17 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[7] "Osmanlı Beyliği'nin Kuruluşu ve Gelişimi" (PDF). 6 Mart 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Moğol istilaları
İstila ve Akınlar	Anadolu · Çerkesya · Avrupa · Suriye · Filistin · Gürcistan · Japonya · Hindistan · Vietnam
Hanlar	Cengiz Han · Ögeday · Güyük · Möngke · Kubilay Han
Komutanlar	Subutay · Kadan · Algu · Berke · Hülagû · Nogay · Orda Han · Cuci · Batu · Cebe · Mukali · Borçu · Cormagon Noyan · Baycu Noyan
İstilaya uğrayan devletler	Harezmşahlar (Celâleddin Harezmşah) · Abbâsîler (Mustasım Billah) · Memlûk Sultanlığı (Baybars) · Delhi Sultanlığı (Alaeddin Halaci) Çerkes Krallığı (Tuqar) · Gürcistan Krallığı (IV. Giorgi) · Bohemya Krallığı (I. Wenceslaus) · Lehistan Krallığı (II. Henryk Pobożny) Macaristan Krallığı (IV. Béla) · Bizans İmparatorluğu (VIII. Mihail) · Kiev Knezliği (II. Yuri) · Vietnam (Trần Hưng Đạo)

Moğol istilaları nedir?, Moğol istilaları anlamı nedir?, Moğol istilaları ne demektir?