İstihbarat Bakanlığı (İran)

İran İslam Cumhuriyeti İstihbarat Bakanlığı
VAJA
وزارت اطّلاعات جمهوری اسلامی ایران
Genel bilgiler
Kuruluş tarihi	18 Ağustos 1984 (39 yıl önce)
Türü	İstihbarat teşkilatı
Personel sayısı	33,000+
Yönetici(ler)	Seyyid İsmail Hatib, Yönetici ve Bakan;
Web sitesi	vaja.ir

İran İslam Cumhuriyeti İstihbarat Bakanlığı (Farsça: وِزارَتِ اِطّلاعات جُمهوریِ اِسلامیِ ایران Vezarat-e Ettela'at Jomhuri-ye Eslami-ye Iran) İran İslam Cumhuriyeti'nin temel istihbarat teşkilatı ve İran İstihbarat Topluluğu üyesidir. Ayrıca VAJA olarak bilinir ve daha önce VEVAK (Vezaret-e Ettela'at va Amniyat-e Keshvar) ya da MOIS olarak bilinirdi. Önceki rejimin istihbarat aygıtını devraldığı zaman başlangıçta, SAVAMA olarak biliniyordu. Bakanlık işin doğası gereği yurt içinde ve yurt dışında İran'ın üç "egemen" bakanlık kuruluşundan biridir.^[2]

Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Bakanlık ile ilgili bilgileri genellikle elde etmek zordur.^[3] Başlangıçta, kuruluş SAVAMA olarak bilinen ve Şah döneminde SAVAK adıyla örgütlenen, İran'ın istihbarat ajansının yerini alması düşünülen örgütlerin, iki örgüt arasında ne kadar devamlılık olduğu ancak belirsizdir, rolleri benzer iken, altta yatan ideoloji kökten farklıdır. Yeni hükûmetin yeni örgütten SAVAK adıyla örgütlenen unsurları temizlemek için başlangıçta istekli olduğu, ancak pragmatik olarak birçok deneyimli SAVAK personelinin rollerini muhafaza ettiği için sonunda bu düşünce baskın gelmiştir. Eski SAVAK kadrosunun solcu muhalif gruplarının, bakanlığa sızmasında Irak Baas Partisi'nin öneminin etkili olduğuna inanılıyor.

Bakanlık oluşumu Mir Hüseyin Musavi hükûmeti ve ardından Saeed Hajjarian tarafından meclise önerilmişti. Orada "devletin bir dalı olarak yeni kurum idare edilmelidir" gibi tartışmalar vardı ve cumhurbaşkanlığı dışında Yüce Lider ve İslam Devrim Muhafızları Ordusu'nun diğer yargı sistemi gibi seçenekleri vardı. Son olarak, hükûmet bir bakanlık haline getirmek için Ayetullah Humeyni'nin onayını alabilirdi, ama bir kısıtlama olmadan bir doktor olarak onu ihtiyacı, bakanın gereklerine eklendi. Bakanlık son olarak, farklı toplum örgütlerince, birçok küçük istihbarat birimi kapatılarak, 18 Ağustos 1984 tarihinde kuruldu. Bakanlığın kuruluşundan bu yana beş bakan, Mohammad Reyshahri (Başbakan Mir Hüseyin Musevi altında), Ali Fallahian (Başkan Ali Ekber Haşimi Rafsancani altında), Ghorbanali Dorri-Najafabadi (Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin altında, bir yıl sonra istifa ederek), Ali Younessi (24 Ağustos 2005 tarihine kadar Cumhurbaşkanı Hatemi'nin altında), Gholam Hossein Mohseni-Ejehei (Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad altında 29 Ağustos 2009'dan 15 Ağustos 2013'e) ve Heyder Moslehi (Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad'ın altında, 29 Ağustos 2009'dan 15 Ağustos 2013'e kadar) olmuştur.

"Zincir" suikastlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1998 yılının sonlarında, üç muhalif yazar, bir siyasi lider ve eşi iki aylık sürede İran'da öldürüldü.^[4]

Uluslararası kamuoyunun büyük isyanına, İran'da gazetecilik soruşturmalarına ve propagandalardan sonra savcılardan, 1999 yılı ortalarında, biri Saeed Emami, İran'ın istihbarat bakanlığı cinayetlerine "haydut unsurların" yol açtığını açıkladı.^[5] "Kurbanların ailelerine ve uluslararası insan hakları örgütlerine göre bir sahte görevden alma değerlendirmesiyle" bir denemede bu üç istihbarat bakanlığı ajanı 2001 yılında hapse, diğerleri kurbanların ikisini öldürdüğü için ölüme mahkûm edildi. İki yıl sonra, İran Yüksek Mahkemesi ölüm cezalarının ikisini azaltmıştır.^[6]

1999 yılında, uluslararası eleştirilerde İran hükûmeti'nin yurt dışında İranlı siyasi muhaliflerin suikastları dahil muhalif yazar ve aydınların, seri cinayetleri için bakanlığın "haydut unsurları" suçlandı.^[7]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Iran's Ministry Of Intelligence and Security: A Profile 16 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Washington Free Beacon
^ al Labbad, Mustafa (15 Ağustos 2013). "Rouhani's Cabinet Seeks New Balance in Iranian Policies". Al-Monitor.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014.
^ "Iran, SAVAMA". 20 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015.
^ Douglas, Jehl (4 Aralık 1998). "Killing of 3 Rebel Writers Turns Hope to Fear in Iran". The New York Times (İngilizce). s. A6. 17 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014.
^ "Ganji identified Fallahian as the 'master key' in chain murders". Iran Press Service. 28 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015.
^ "Iran - 2003 Annual report". Reporters Sans Frontières (Sınır Tanımayan Gazeteciler). 7 Nisan 2003. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "The Serial Murders, 28 November 2005". 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yves Bonnet, Vevak, au service des ayatollahs: Histoire des services secrets iraniens, Timée-éditions, Boulogne-Billancourt, 2009. ISBN 978-2-35401-001-0. (Fransızca)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Gizli Terör: İran'ın Paralel İstihbarat Aparatı
Mykonos Cinayeti: Siyasi Suikast Anatomisi
Güvenli Bölgeye Hayır: İran'ın Küresel Suikast Kampanyası
İran Terör Veritabanı, İran'ın istihbarat faaliyetleri hakkında iddialar içeren bir internet sitesi
GlobalSecurity.org'da İstihbarat ve Güvenlik Bakanlığı 24 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (MOIS) VEVAK (Vezaret-e Ettela'at va Amniat-e Keshvar)
İstihbarat ve Güvenlik Bakanlığı (MOIS) resmi internet sitesi

[1] Iran's Ministry Of Intelligence and Security: A Profile 16 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Washington Free Beacon

[al-mon-balance-2] Labbad, Mustafa (15 Ağustos 2013). "Rouhani's Cabinet Seeks New Balance in Iranian Policies". Al-Monitor.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014.

[3] "Iran, SAVAMA". 20 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015.

[nyt-writers-4] Douglas, Jehl (4 Aralık 1998). "Killing of 3 Rebel Writers Turns Hope to Fear in Iran". The New York Times (İngilizce). s. A6. 17 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014.

[5] "Ganji identified Fallahian as the 'master key' in chain murders". Iran Press Service. 28 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015.

[rsf-iran-2003-6] "Iran - 2003 Annual report". Reporters Sans Frontières (Sınır Tanımayan Gazeteciler). 7 Nisan 2003. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[7] "The Serial Murders, 28 November 2005". 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Ulusal istihbarat teşkilatları
Dış istihbarat teşkilatları	ABD: CIA Afganistan: NDS Almanya: BND Arjantin: SI Arnavutluk: SHISH Avustralya: ASIS Azerbaycan: XKX Bahreyn: BNSA Bangladeş: NSI Beyaz Rusya: KGB RB BAE: BAEI Belçika: ADIV/SGRS Birleşik Krallık: SIS Bosna-Hersek: OSA-OBA Brezilya: ABIN Bruney: BRD Cezayir: DRS Cibuti: BSRG Çad: ANS Çin Halk Cumhuriyeti: MSS Danimarka: FE Endonezya: BIN Ermenistan: SNB Fas: DGST Fildişi Sahili: NSC Filipinler: NICA Fransa: DGSE Gambiya: NIA Güney Afrika: SASS Gürcistan: GIS Güney Kore: NIS Hırvatistan: SOA Hindistan: RAW Hollanda: AIVD Irak: INIS İran: VAJA İsrail: Mossad İspanya: CNI İsveç: KSI İsviçre: SND İtalya: AISE Japonya: NPA CIRO Kamerun: BMM Kanada: CSIS Karadağ: ANB Katar: QSS Kazakistan: Syrbar Kırgızistan: SNB Kuveyt: KSS Küba: DI Libya: JM Lübnan: GDGS Macaristan: IH Makedonya: UBK Maldivler: NSS Malezya: MEIO Meksika: CISEN Mısır: GIS Mozambik: SISE Nijerya: NIA Norveç: E-tjenesten Özbekistan: SNB Pakistan: ISI Papua Yeni Gine: NIO Polonya: AW Portekiz: SIED Romanya: SIE Rusya: SVR Sierra Leone: CISU Sırbistan: BIA Singapur: SID Slovenya: SOVA Somali: NSS Sri Lanka: SIS Sudan: NISS Suriye: GSD Suudi Arabistan: GIP Şili: ANI Tacikistan: MoS Tayvan: NSB Togo: NIA Tunus: TIA Türkiye: MİT Türkmenistan: MNB Uganda: ISO Ukrayna: SZRU Ürdün: GID Vietnam: TC2 Yeni Zelanda: NAB Yunanistan: EYP
İç istihbarat teşkilatları	ABD: FBI Almanya: BfV Arjantin: SIDE Arnavutluk: SHISH Avustralya: ASIO Azerbaycan: DTX Bangladeş: RAB Birleşik Krallık: MI5 Bosna-Hersek: SIPA Brezilya: ABIN Çekya: BIS Çin Halk Cumhuriyeti: MSS Danimarka: PET Ermenistan: SNB Estonya: KaPo Filipinler: NBI Finlandiya: SuPo Fransa: DGSI Güney Afrika: NIA Güney Kore: NIS Hindistan: IB Hırvatistan: SOA Hollanda: NCTb Irak: INIS İran: NAJA İsrail: Shin Bet İsveç: SĞPO İsviçre: SAP İtalya: AISI Japonya: NPA PSIA Kanada: CSIS Kazakistan: NSC Kosova: AKI Macaristan: NBH Mısır: SSI Nijerya: SSS Norveç: PST Pakistan: IB Polonya: ABW Portekiz: SIS Romanya: SRI Rusya: FSB Sırbistan: BIA Singapur: ISD Sri Lanka: SIS Şili: ANI Tunus: TIA Türkiye: MİT, İB Ukrayna: SBU Yeni Zelanda: NZSIS Yunanistan: EYP
Askerî istihbarat teşkilatları	ABD: DIA Almanya: MAD Avustralya: DIO Bangladeş: DGFI Birleşik Krallık: DIS Brezilya: DIE Hırvatistan: VSOA Mısır: DMISR Danimarka: FE Finlandiya: FMIS Filipinler: ISAFP Fransa: DRM DGSE Güney Kore: DSC Hindistan: DMI Hollanda: MIVD İsrail: Aman İsveç: MUST İsviçre: MND LWND İtalya: CII Kanada: Int Branch Meksika: CISEN Pakistan: MI Polonya: SKW SWW Romanya: DGIA Rusya: GRU Sırbistan: VOA VBA Singapur: ISB Slovenya: OVS Sri Lanka: DMI Suriye: AFID Türkiye: GENKUR İ.D.B. Ukrayna: HUR MO
Sinyal istihbaratı teşkilatları	ABD: NSA Almanya: BND Avustralya: DSD Brezilya: 2ª Sch/EMD Birleşik Krallık: GCHQ Çin Halk Cumhuriyeti: SIGINT Finlandiya: FIRE Fransa: DGSE Güney Afrika: NCC Hollanda: AIVD Hindistan: JCB Hırvatistan: OTC İsrail: 8200 İsveç: FRA İsviçre: SIS Japonya: DIH Kanada: CSE Pakistan: JSIB Rusya: Spetssviaz Türkiye: SİB Ukrayna: Derzhspetszviazok Yeni Zelanda: GCSB
Görüntü istihbaratı teşkilatları	ABD: NGA Avustralya: AGO Birleşik Krallık: DGIFC Gana: RDU Portekiz: IGeoE Rusya: TsVTI GRU Yeni Zelanda: GEOINT NZ
İlgili konular	Casusluk Küresel gözetim açıklamaları Chelsea Manning Snowden sızıntıları WikiLeaks Çin'in Büyük Güvenlik Duvarı Çin'de kitlesel gözetim Kolluk kuvvetleri Gözetim Büyük Birader (Bin Dokuz Yüz Seksen Dört) Çağrı ayrıntı kaydı Carnivore Dishfire ECHELON PRISM Stone Ghost Turbulence (NSA programı) Ulusal Güvenlik Akıllı şehirlerde gözetim sorunları

g t d İran konuları
Tarih	Antik İran Hint-İranlılar diller Ciruft kültürü Aryanlar Pers İmparatorluğu Monarşi Safevî Devleti Afşar Hanedanı Kaçar Hanedanı Pehlevî Hanedanı İran İslam Devrimi Askerî tarih Ekonomi tarihi
Siyaset	Anayasa Başkent Seçimler Dinî Lider Cumhurbaşkanı Yargı sistemi Uzmanlar Meclisi İslamî Şûra Meclisi Anayasa Koruma Konseyi Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Ulusal Yüksek Güvenlik Konseyi İdari yapılanma Şehir ve köy konseyleri İnsan hakları Sansür Dış ilişkiler İstihbarat Bakanlığı Silahlı Kuvvetler İran Ordusu Devrim Muhafızları
Coğrafya	Şehir Adalar Dağlar Göller Nehirler İran platosu Depremler
Demografi	Dil Etnik gruplar Din LGBT hakları Kadın hakları
Ekonomi	Tarım Sanayi Su temini ve sanitasyon Sağlık hizmeti Merkez Bankası Şirketler Otomobil üretim şirketleri Bankalar Araştırma merkezleri Beyin göçü İran Elektronik Sanayi (IEI) Askeri teçhizat IDRO İran Milli Petrol Şirketi (NIOC) İran Havacılık Endüstrileri Örgütü (IAIO) Uzay Milad Tower ve Kompleksi Askeri ihracat Riyal Tümen Tahran Menkul Kıymetler Borsası Elektronik bankacılık Fikri mülkiyet Uluslararası Petrol Borsası Bonyad Asalouyeh sanayi koridoru Kiş Adası Serbest Ticaret Bölgesi Çabahar Serbest Ticaret-Sanayi Bölgesi Çalışma ve vergi kanunları Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Madencilik İnşaat Özelleştirme Doğrudan Yabancı Yatırım Yüksek Denetim Mahkemesi İletişim İran Telekomünikasyon Şirketi (TCI) Ulaşım Demiryolları Metro Havayolları Denizyolları Enerji Petrol endüstrisi Nükleer Program Turizm Çevre konuları Ekonomik Reform Planı Ortadoğu ekonomisi Ekonomi yasaları İran ve DTÖ İran ekonomi tarihi İmam Humeyni Fermanı İcra Kurulu
Kültür	İran vatandaşı İranoloji Education Yükseköğretim Bilim Bilim adamları ve öğretmenler üniversiteler Felsefe İranlılar listesi Edebiyat Medya Haber ajansları öğrenci gazete Mimari mimarlar Sanatı modern/çağdaş Pers biteyi Sinema Mutfak Resmi tatil günleri Ulusal semboller Bayrak Arma Ulusal marş Afyon üretimi Müzik Ey İran Selâm-i Şah Heavy Metal İran geleneksel müziği Halk Pop Rap ve hip-hop Rock ve alternatif Blog Mitoloji Folklor İslam İslamlaşma İzcilik Spor Futbol
Diğer konular	Takvim Kraliyet mücevherleri Farsça isimler Tehrangeles İran'ın uluslararası sıralamaları
İran portalı

İstihbarat Bakanlığı (İran) nedir?, İstihbarat Bakanlığı (İran) anlamı nedir?, İstihbarat Bakanlığı (İran) ne demektir?