Çerkesya'nın Moğollar tarafından istilası

Asya
Burma	Birinci; İkinci;
Orta Asya	Karahıtaylar; Harezmşahlar;
Çin	Batı Şia; Kin; Doğu Şia; Song;
Batı Asya	Gürcistan; İran (Nizari); Levant (1260–1300) (Filistin) (Ayn Calut);
Diğer; istilalar	Hindistan; Japonya; Java; Kore; Sahalin; Tibet; Vietnam;
Avrupa
	Kiev Knezliği; İdil Ön Bulgarları; Durdzuketia; Çerkesya; Kuman (Moldova ve Valahia); Alanya Krallığı; Polonya (Birinci, İkinci, Üçüncü); Macaristan (Birinci, İkinci); Anadolu; Kutsal Roma İmparatorluğu; Bulgaristan ve Sırbistan; Latin İmparatorluğu; Litvanya; Trakya (Bizans); Sırbistan;

Moğolların Çerkesya seferleri
	Moğol istilaları
Tarih	1222-14. yüzyıl
Bölge	Çerkesya
Sonuç	Çerkes ovaları Moğolların eline geçti, kıyı ve dağlık Çerkesya bağımsız kaldı
Taraflar
Moğol İmparatorluğu Altın Orda	Zihya (Çerkesya); Çeçenler
Komutanlar ve liderler
Subutay; Cebe; Möngke; Kadan Mengü Timur; Nogay Han	Tuqar (ölü); Tuqbaş (ölü); Hour (ölü)

Çerkesya'nın Moğollar tarafından istilası, (Batı Çerkesçesi: Адыгэ хэкур монголхэм зэраубытыгъэр; Moğolca: Монголчууд Черкессийг довтолсон) 13. ve 14. yüzyıllarda Çerkesya'nın Moğol İmparatorluğu tarafından işgal edilmesidir.^[1] Çerkesler ve Moğollar arasında çatışmalar 1222'de başladı.^[2]^[2]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Önceki olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

1220'de Cengiz Han, komutanları Subutay ve Cebe'yi "11 ülke ve halka" gitmeleri emrini verdi. Bunların içinde "Kıbçaut" (Kıpçak Türkleri), "Orosut" (Kiev Knezliği), "Serkesut" (Çerkesya), "Asut" (Alanya Krallığı), "Sessut" (Çeçenistan) vardı.^[3] Ve böylece Moğol birliklerinin Kafkasya'da ilk ortaya çıkışı, 1220 ile 1222 yılları arasında keşif birliklerinin gelişiydi.^[4]^[5]

1222[değiştir | kaynağı değiştir]

1221'de keşfe gelen bu Moğol ordusu Gürcistan'ı da mağlup etti.^[6] İlerlemeye devam eden Moğollar Derbent'e ulaştı.^[2]^[7]^[8] Şehri fethedemeyen Moğollar, barış yapma için Derbent hükümdarı ile görüştüler. Lezgiler, 10 yaşlıyı Moğollarla görüşmek için gönderdi. Ancak Moğollar yaşlılardan birini öldürdü ve geri kalanını tehtid ederek onları Kuzey Kafkasya ovalarına götürmeye zorladı. Lezgi rehberler Moğolları kandırarak Dağıstan ve Çeçenya'nın dağlık bölgelerine götürdüler. Moğollar Kafkas dağlarını geçmeye çalışırken yüzlerce adamını kaybetti ve kuşatma silahlarını terk etmek zorunda kaldı.^[2]^[7]^[8] Bu sırada Çerkesler, Çeçenler, Alanlar, Lezgiler ve Kumanlar arasında bir ittifak kuruldu. Kuman hanı Köten orduyu kardeşi Yuri ile oğlu Daniel'in emrine verdi.^[8] Kısa süre sonra Moğollar dağlık Çeçenya'ya ulaştı.^[2] İlk muharebede iki taraf da sonuç alamadı. İkinci muharebede Moğollar Kıpçakları hediyeler vererek savaştan ayrılmaya ikna ettiler. Kıpçakların savaştan çekilmesinden sonra güç dengesi Moğolların lehine değişti ve Kuzey Kafkasyalılar, sayısal olarak üstün bir düşmanla savaşmak zorunda kaldı:^[2] kısa sürede Moğollar zayıf orduya saldırdı ve tamamen yok etti. Rus kronikleri bu sırada Çerkes ordusunun savaşarak tamamen yok edilmesinden bahseder.^[2] İlk başta Kuzey Kafkasya çoğunlukla işgal edildi, neredeyse tüm önemli yerleşim alanları yok edildi. Ancak daha sonra Kafkasya direnişi dağlara çekildi ve bir karşı saldırı planlayarak kendilerini yeniden örgütlediler;^[9] bir gerilla savaşı yürüttüler.^[1]^[10]

1227-1228[değiştir | kaynağı değiştir]

Eninde sonunda Çerkeslerin büyük çoğunluğu Moğol hakimiyetine girdi, ancak isyanı sürdürdüler. 1227'de Cengiz Han ve oğlu Cuci'nin ölüm haberi yayıldıktan sonra Moğol İmparatorluğunda isyan dalgaları yayılmaya başladı. "Türklerin soyağacı" isimli bir kaynak "Çerkeslerin, Alanların, Rusların, Bulgarların, Kırımlıların ve Azovluların" isyan ederek bağımsızlık ilan ettiğini yazıyor.^[2]

1228'de yeni han Ögeday, isyanı bastırmak için 30.000 kişilik bir ordu gönderdi. Ordu 1229 istikametine vardı ve görevine başladı. 1229 ile 1233 arasında Kuzey Kafkasya'da çatışmalar oldu.^[2] Kaynaklar, bu sırada Moğollara karşı savaşan halkların içinde Çerkeslerden bahseder.^[2] 1235 yılında Macar misyonerler 50 gün boyunca Çerkesya'ya geldiklerinde, burada Moğolların veya Kıpçakların varlığı veya yakınlığına dair bir işaret bulamadıklarını belirttiler.^[11]^[12]

1237-1253[değiştir | kaynağı değiştir]

1237'de Möngke ve Kadan'ın tümenleri Kuzey Kafkasya'ya saldırmaya gönderildi.^[1] Moğollar ilk saldırıları Çerkeslere ve Alanlara karşı başlattı.^[13] Çerkes kralı Tuqar (Buqan olarak da yazılır^[14]) Moğol istilasına teslim olmayı reddetti ve Moğollar ile muharebeler yaşandı. Çerkes kralı Tuqar bu muharebede öldürüldü.^[14]^[15]^[16]^[17] Onun yerine seçilen kral Tuqbaş da 2 yıl sonra öldürüldü. Bu sırada Çeçen kralı Hasi, Çerkeslerle birlikte savaşması için oğlu Hour'u Çerkesya'ya gönderdi.^[18] Kuzey Kafkasya'da 1239 ile 1240 arasındaki Moğol saldırılarında Çin silahları kullanıldı.^[19] Kafkasya halkları, Moğolların okları, mancınıkları ve alevleriyle başa çıkamadı ve fethedildi.^[9] 13. yüzyılda yaşayan İtalyan Seyyah Palono Caprini'nin bildirdiklerine göre Kumukların, Alanların, Tarkların ve Çerkeslerin bir kısmı mağlup edilmişti.^[10]^[20]

1245'te Papalık tarafından Moğollara elçi olarak gönderilen Giovanni da Pian del Carpine, Han'ın ordularının Kafkasya'daki dağlık toprakları ele geçiremediğini yazdı.^[13] Fransa tarafından elçi olarak Moğollara gönderilen Rubrucklu William, 1253'te Kafkasya'ya seyahat etti.^[13] O sırada Moğol ordularının beşte birinın Kafkasya'yı ele geçirme görevine adanmış olmasına rağmen, Çerkeslerin "asla Moğol egemenliğine boyun eğmediklerini" yazdı.^[13]^[21]

1253-14. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

13. yüzyılda Kuzey Kafkasya bozkırları ve Taman toprakları Moğolların egemenliğine girmiş, ancak Moğollar "Beyaz Çerkesler"in direnişi nedeniyle Karadeniz kıyılarında hakimiyetlerini genişletememişlerdir. Çerkesya'nın dağlık bölgeleri ve Karadeniz kıyı şeridi Moğollara boyun eğmedi.^[22] Ancak ovalarda yaşayan Çerkesler, Moğol Hanlarının üzerlerindeki hakimiyetini kabul ettiler.^[22] Bronevski'ye göre bu Çerkeslerin Moğol egemenliğine tabi olması özünde tamamen nominaldi:^[22]^[23] 1277'de Han Mengü Timur ve İsa Nogay tarafından bastırılana kadar direnmeye devam ettiler.^[22] Dağlık Çerkesler ise direnişe devam ettiler: 14. yüzyılın ikinci yarısında Çerkesya'ya giden İtalyan seyyah Giorgio Interiano'ya göre Çerkesler "her gün Moğollar ile savaşıyor" idi.^[22]^[24]

Moğol istilalarının uzun vadeli etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kültürel etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Çerkes kültüründe büyülü saçlı kötü bir orman yaratığı olan "almastı" da Moğol etkisine dayanmaktadır ve almastı kelimesi Moğolcadan ödünç alınmıştır.^[13]^[25]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c Anchalabze, George. The Vainakhs. Page 24
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Хизриев, Хаджи Ахмедович. "Чечня в период иноземных нашествий (XIII-XV вв.)"
^ Amin Anguni: Государственность Народа Нохчий page 13
^ Козин 1941, s. 188-189.
^ Ангуни 2013, s. 13-14.
^ Frank McLynn, Genghis Khan.
^ ^a ^b de Hartog 2004.
^ ^a ^b ^c Gabriel 2006.
^ ^a ^b Jaimoukha, Amjad. The Chechens. Pages 34-5
^ ^a ^b "Война черкесов и монголов » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.
^ Perenıko, Lıperit (14 Nisan 2021). "Moğol Saldırıları Sırasında Çerkesya Bölgesi". 8 Ağustos 2018 tarihinde |arşiv-url= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım) arşivlendi. Eksik ya da boş |url= (yardım);
^ "Территория Черкесии в период Монгольского ига » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Jaimoukha, Amjad M. (2005). The Chechens: A Handbook (İngilizce). Psychology Press. ISBN 978-0-415-32328-4. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.
^ ^a ^b May, Timothy; Hope, Michael (25 Mayıs 2022). The Mongol World (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 978-1-351-67631-1. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.
^ Natho, Kadir (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
^ "Война черкесов и монголов » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.
^ Rashid al-Din Hamadani. Jami' al-tawarikh (Farsça). 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.
^ Ангуни, Амин (2013). Государственность Народа НОХЧИЙ. Grozni. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023.
^ Kenneth Warren Chase (2003). Firearms: a global history to 1700 (illustrated bas.). Cambridge University Press. s. 58. ISBN 0-521-82274-2. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2011. Chinggis Khan organized a unit of Chinese catapult specialists in 1214, and these men formed part of the first Mongol army to invade Transoania in 1219. This was not too early for true firearms, and it was nearly two centuries after catapult-thrown gunpowder bombs had been added to the Chinese arsenal. Chinese siege equipment saw action in Transoxania in 1220 and in the north Caucasus in 1239-40.
^ Yüksel, Mustafa. "MOĞOLLARIN KAFKASYA'YI İSTİLASI". Eksik ya da boş |url= (yardım)
^ G Rubruquis. 1753.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Natho, Kadir (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.
^ Броневский, Семён Михайлович (1823). Новейшие географические и исторические известия о Кавказе (Rusça). Тип. С. Селивановского. 24 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.
^ Interiano, Giorgio (1502). La vita: & sito de Zichi, chiamiti ciarcassi: historia notabile (İtalyanca). Venedik.
^ Colarusso, John. ‘Ethnographic Information on a Wild Man of the Caucasus’, in M.Halpin and M.Ames (eds), Manlike Monsters on Trial, Vancouver and London: University of British Columbia Press, 1980.

[AnchabInvade1-1] Anchalabze, George. The Vainakhs. Page 24

[:1-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Хизриев, Хаджи Ахмедович. "Чечня в период иноземных нашествий (XIII-XV вв.)"

[3] Amin Anguni: Государственность Народа Нохчий page 13

[FOOTNOTEКозин1941188-189-4] Козин 1941, s. 188-189.

[FOOTNOTEАнгуни201313-14-5] Ангуни 2013, s. 13-14.

[6] Frank McLynn, Genghis Khan.

[FOOTNOTEde_Hartog2004-7] Hartog 2004.

[FOOTNOTEGabriel2006-8] Gabriel 2006.

[JaimoukhaInvade1-9] Jaimoukha, Amjad. The Chechens. Pages 34-5

[:2-10] "Война черкесов и монголов » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.

[11] Perenıko, Lıperit (14 Nisan 2021). "Moğol Saldırıları Sırasında Çerkesya Bölgesi". 8 Ağustos 2018 tarihinde |arşiv-url= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım) arşivlendi. Eksik ya da boş |url= (yardım);

[12] "Территория Черкесии в период Монгольского ига » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.

[:3-13] Jaimoukha, Amjad M. (2005). The Chechens: A Handbook (İngilizce). Psychology Press. ISBN 978-0-415-32328-4. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.

[books.google.com.tr-14] May, Timothy; Hope, Michael (25 Mayıs 2022). The Mongol World (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 978-1-351-67631-1. 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.

[:13-15] Natho, Kadir (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.

[:23-16] "Война черкесов и монголов » Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов)". Адыги .RU - Новости Адыгеи, история, культура и традиции адыгов (черкесов) (Rusça). 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.

[ReferenceA-17] Rashid al-Din Hamadani. Jami' al-tawarikh (Farsça). 10 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.

[18] Ангуни, Амин (2013). Государственность Народа НОХЧИЙ. Grozni. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023.

[19] Kenneth Warren Chase (2003). Firearms: a global history to 1700 (illustrated bas.). Cambridge University Press. s. 58. ISBN 0-521-82274-2. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2011. Chinggis Khan organized a unit of Chinese catapult specialists in 1214, and these men formed part of the first Mongol army to invade Transoania in 1219. This was not too early for true firearms, and it was nearly two centuries after catapult-thrown gunpowder bombs had been added to the Chinese arsenal. Chinese siege equipment saw action in Transoxania in 1220 and in the north Caucasus in 1239-40.

[20] Yüksel, Mustafa. "MOĞOLLARIN KAFKASYA'YI İSTİLASI". Eksik ya da boş |url= (yardım)

[:0-21] G Rubruquis. 1753.

[:12-22] Natho, Kadir (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.

[23] Броневский, Семён Михайлович (1823). Новейшие географические и исторические известия о Кавказе (Rusça). Тип. С. Селивановского. 24 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2023.

[24] Interiano, Giorgio (1502). La vita: & sito de Zichi, chiamiti ciarcassi: historia notabile (İtalyanca). Venedik.

[25] Colarusso, John. ‘Ethnographic Information on a Wild Man of the Caucasus’, in M.Halpin and M.Ames (eds), Manlike Monsters on Trial, Vancouver and London: University of British Columbia Press, 1980.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

g t d Moğol istilaları
İstila ve Akınlar	Anadolu · Çerkesya · Avrupa · Suriye · Filistin · Gürcistan · Japonya · Hindistan · Vietnam
Hanlar	Cengiz Han · Ögeday · Güyük · Möngke · Kubilay Han
Komutanlar	Subutay · Kadan · Algu · Berke · Hülagû · Nogay · Orda Han · Cuci · Batu · Cebe · Mukali · Borçu · Cormagon Noyan · Baycu Noyan
İstilaya uğrayan devletler	Harezmşahlar (Celâleddin Harezmşah) · Abbâsîler (Mustasım Billah) · Memlûk Sultanlığı (Baybars) · Delhi Sultanlığı (Alaeddin Halaci) Çerkes Krallığı (Tuqar) · Gürcistan Krallığı (IV. Giorgi) · Bohemya Krallığı (I. Wenceslaus) · Lehistan Krallığı (II. Henryk Pobożny) Macaristan Krallığı (IV. Béla) · Bizans İmparatorluğu (VIII. Mihail) · Kiev Knezliği (II. Yuri) · Vietnam (Trần Hưng Đạo)

Çerkesya'nın Moğollar tarafından istilası nedir?, Çerkesya'nın Moğollar tarafından istilası anlamı nedir?, Çerkesya'nın Moğollar tarafından istilası ne demektir?