İmparatorluk

İmparatorluk, genellikle bir imparator olan tek bir yönetici otoriteye tabi olan birkaç bölge ve halktan oluşan egemen bir devlettir.

İmparatorluk, "genellikle fetih yoluyla oluşturulan ve hakim bir merkez ile ona bağlı çevre bölgeler arasında bölünmüş" çeşitli bölge ve halklardan oluşan bir "siyasi birimdir". İmparatorluğun merkezi (bazen metropol olarak da anılır) çevre bölgeler üzerinde siyasi kontrol uygular.^[1] Dar bir tanımla imparatorluk, devlet başkanı imparator olan egemen devlettir; ancak yüksek otoritelerin yönetimi altında toprakları bulunan tüm devletler imparatorluk olarak adlandırılmaz veya bir imparator tarafından yönetilmez; ayrıca kendi kendini tanımlayan tüm imparatorluklar çağdaşlar ve tarihçiler tarafından bu şekilde kabul edilmemiştir (Orta Afrika İmparatorluğu ve erken İngiltere'deki bazı Anglo-Sakson krallıkları örnek olarak verilebilir).

"Eski ve modern, merkezi ve merkezi olmayan, aşırı acımasız ve nispeten iyi huylu" İmparatorluklar olmuştur. Önemli bir ayrım, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veya Rus İmparatorluğu gibi yalnızca bitişik bölgelerden oluşan kara imparatorlukları ile Kartaca İmparatorluğu ve Britanya İmparatorluğu gibi imparatorluğun 'ana' ülkesinden çok uzakta olan bölgeleri içeren deniz gücüyle oluşturulan imparatorluklar arasında olmuştur. İmparatorluk kavramı, emperyalizm, sömürgecilik ve küreselleşme gibi diğer kavramlarla ilişkilidir; emperyalizm, uluslararasında eşitsiz ilişkilerin yaratılması ve sürdürülmesine atıfta bulunur ve bir imparator veya imparatoriçe tarafından yönetilen bir devletin politikası olmak zorunda değildir.

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir imparatorluk, yüce bir hükümdar veya oligarşi altında birçok ayrı devlet veya bölgenin toplamıdır.^[2] Bu, özerk devletlerden ve halklardan gönüllü olarak oluşan geniş bir devlet olan federasyon ile zıttır. Bir imparatorluk, orijinal sınırlarının dışındaki bölgelerde hüküm süren büyük bir yönetim biçimidir.

Bir imparatorluğu fiziksel ve siyasi olarak neyin oluşturduğuna dair tanımlar değişiklik gösterir. Bu, emperyal politikaları etkileyen bir devlet veya belirli bir politik yapı olabilir. İmparatorluklar tipik olarak çeşitli etnik, ulusal, kültürel ve dini bileşenlerden oluşur. 'İmparatorluk' ve 'sömürgecilik', güçlü bir devlet veya toplum ile daha az güçlü bir toplum arasındaki ilişkilere atıfta bulunmak için kullanılır; Michael W. Doyle imparatorluğu "emperyal bir toplum tarafından tabi bir toplumun resmi veya gayri resmi etkin kontrolü" olarak tanımlamıştır.^[3] Akademisyenler imparatorlukları ulus-devletlerden ayırmaktadır.^[4]^[5]^[6] Bir imparatorlukta, bir grup insanın (genellikle metropol) diğer insan grupları üzerinde hakimiyet kurduğu bir hiyerarşi ve farklı insan grupları için bir haklar ve prestij hiyerarşisi vardır.^[7] Josep Colomer imparatorluklar ve ulus-devletler arasında şu şekilde bir ayrım yapmıştır:

İmparatorluklar devletlerden çok daha büyüktür
İmparatorlukların sabit veya kalıcı sınırları yoktu, oysa bir devletin sabit sınırları vardır
İmparatorluklar "merkezle asimetrik bağları olan çeşitli gruplar ve bölgesel birimlerden oluşan bir bileşime" sahipken, bir devlet "bir bölge ve nüfus üzerinde üstün otoriteye" sahiptir.
İmparatorluklar çok düzeyli ve birbiriyle örtüşen yetki alanlarına sahipken, devlet tekelleşme ve homojenleşme arayışındadır^[8]

Karakteristik[değiştir | kaynağı değiştir]

İmparatorluklar zaman içinde evrim geçirmiş ve tarih boyunca farklı şekillerde görülmüş bir devlet biçimidir. Genellikle güçlü bir monarşi ile karakterize edilirler ve farklı etnik, ulusal, kültürel ve dini geçmişlere sahip ayrı birimlerden oluşurlar. Bu çeşitlilik, yönetenler ve yönetilenler arasında belirli bir eşitsizlik düzeyine işaret eder ve bu da onları commonwealth'lerden ayırır. Tarih boyunca, büyük güçler sürekli olarak dünyanın diğer bölgelerini fethetmeye çalışmışlardır ve emperyalizm, büyük bir gücün, kaynaklarını ve insanlarını ana ülkeye fayda sağlamak amacıyla kullanma niyetiyle başka bir ulusu veya toprağı kontrol etme fikridir. Birçok imparatorluk askeri fetih yoluyla kurulmuştur, ancak seçim gibi başka yollarla da kurulabilirler. Atina İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu ve Britanya İmparatorluğu en azından kısmen seçimle kurulan imparatorluklara örnektir. Brezilya İmparatorluğu 1822'de Portekiz İmparatorluğu'ndan ayrıldıktan sonra kendisini bir imparatorluk olarak ilan etmiştir ve Fransa denizaşırı bir imparatorluğu elinde tutarken iki kez Fransız Cumhuriyeti olarak adlandırılmaktan Fransız İmparatorluğu olarak adlandırılmaya geçmiştir.^[9]

"İmparatorluk" terimi Qing İmparatorluğu ve Babür İmparatorluğu ile Maratha İmparatorluğu gibi Avrupalı olmayan monarşilere de uygulanmıştır. Bazı monarşiler kendilerini gerçeklerin desteklediğinden daha büyük boyut, kapsam ve güce sahipmiş gibi göstermişlerdir. Sonuç olarak, bazı hükümdarlar "imparator" unvanını almış ve devletlerinin adını "... İmparatorluğu" olarak değiştirmişlerdir. İmparatorluklar, imparatorluk yapısını güçlendirmek için kültürlerini tabi devletlere empoze etme eğilimindedir ve bunun imparatorluğun kendisinden daha uzun süren hem olumlu hem de olumsuz etkileri olabilir. Çoğu imparatorluk tarihi düşmanca olmuştur, ancak bazı tarihçiler tebaaları için istikrar, güvenlik ve yasal düzen gibi olumlu niteliklere ve etnik ve dini düşmanlığı en aza indirme girişimine dikkat çekmişlerdir.^[9]

Emperyal bir siyasi yapı kurmanın ve sürdürmenin iki ana yolu vardır: doğrudan fetih ve güçle kontrol ya da dolaylı fetih ve güçle kontrol. İlk yöntem daha fazla haraç ve doğrudan siyasi kontrol sağlar, ancak askeri güçleri sabit garnizonlara çektiği için daha fazla genişlemeyi sınırlar. İkinci yöntem daha az haraç ve dolaylı kontrol sağlar, ancak askeri güçlerin daha fazla genişleme için kullanılmasına izin verir. Bölgesel imparatorluklar (örneğin Makedonya İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu) bitişik bölgeler olma eğilimindeyken, deniz imparatorlukları (örneğin Atina İmparatorluğu ve Britanya İmparatorluğu) daha gevşek yapılara ve genellikle birçok ada ve diğer mülk biçimlerinden oluşan daha dağınık bölgelere sahiptir. Kutsal Roma İmparatorluğu gibi imparatorluklar da İmparatorluk seçimi yoluyla üye krallıklardan gelen oylarla imparatoru seçerek bir araya gelmiştir.^[10]

Bazı büyük imparatorluklar[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Bayrak	Devlet/Hanedan	Tarih
	Antik Mısır	MÖ 3150-MÖ 30
	Akad İmparatorluğu	MÖ 2334-MÖ 2154
	Asur İmparatorluğu	MÖ 2025-MÖ 612
	Babil İmparatorluğu	MÖ 1895 – MÖ 539
	Hitit İmparatorluğu	MÖ 1600-MÖ 1178
	Makedonya İmparatorluğu	MÖ 800-MÖ 146
	Med İmparatorluğu	MÖ 678-MÖ 549
	Pers İmparatorluğu	MÖ 300/1736-660/1925
	Büyük Hun İmparatorluğu	MÖ 222-MÖ 45
	Roma İmparatorluğu	MÖ 27-MS 395

Orta Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Bayrak	Devlet/Hanedan	Tarih
	Sasani İmparatorluğu	224-651
	Avrupa Hun İmparatorluğu	376-469
	Batı Roma İmparatorluğu	395-476
	Doğu Roma İmparatorluğu	395-1453
	Ak Hun İmparatorluğu	440-710
	Göktürk Kağanlığı	552-745
	Avar Kağanlığı	562-823
	Hazar İmparatorluğu	651-1048
	İkinci Göktürk Kağanlığı	682-744
	Abbasi Halifeliği	750-1258
	Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu	962-1806
	Büyük Selçuklu İmparatorluğu	1037-1157
	Moğol İmparatorluğu	1206-1368
	Altın Orda Devleti	1242-1502
	Osmanlı İmparatorluğu	1299-1922
	Timur İmparatorluğu	1370-1507

Yeni Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Bayrak	Devlet/Hanedan	Tarih
	Fransa Krallığı	843-1792
	Osmanlı İmparatorluğu	1299-1922
	Portekiz İmparatorluğu	1415-1999
	İspanyol İmparatorluğu	1492-1898
	Babür İmparatorluğu	1526-1858
	Fransız Sömürge İmparatorluğu	1534-1958
	Britanya İmparatorluğu	1583-1997

Yakın Çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Bayrak	Devlet/Hanedan	Tarih
	Osmanlı İmparatorluğu	1299-1922
	Büyük Britanya Krallığı	1707-1801
	Rus İmparatorluğu	1721-1917
	Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı	1801-1922
	Birinci Fransa İmparatorluğu	1804-1815
	Avusturya İmparatorluğu	1804-1867
	İkinci Fransa İmparatorluğu	1852-1870
	Avusturya-Macaristan İmparatorluğu	1867-1918
	Alman İmparatorluğu	1871-1918

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Reus-Smit, Christian (2013). Individual Rights and the Making of the International System. Cambridge University Press. s. 4. ISBN 978-0-521-85777-2. 23 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.
^ "Oxford Dictionary Online". Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. "An extensive territory under the control of a supreme ruler (typically an emperor) or an oligarchy, often consisting of an aggregate of many separate states or territories. In later use also: an extensive group of subject territories ultimately under the rule of a single sovereign state."
^ Doyle, Michael (5 Eylül 2018). Empires (İngilizce). Cornell University Press. s. 30. ISBN 978-1-5017-3413-7. I favor the behavioral definition of empire as effective control, whether formal or informal, of a subordinated society by an imperial society.
^ Tilly, Charles (1990). Coercion, Capital, and European States, AD 990–1992 (İngilizce). Blackwell. ss. 4, 45-46.
^ Colomer, Josep M. (2017). "Empires Versus States". Oxford Research Encyclopedia of Politics (İngilizce). doi:10.1093/acrefore/9780190228637.013.608. ISBN 978-0-19-022863-7. 14 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Hechter, Michael; Brustein, William (1980). "Regional Modes of Production and Patterns of State Formation in Western Europe". American Journal of Sociology. 85 (5): 1061-1094. doi:10.1086/227125. ISSN 0002-9602. JSTOR 2778891. 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.
^ Stanard, Matthew G. (2018). European Overseas Empire, 1879 - 1999: A Short History (İngilizce). John Wiley & Sons. ss. 3-4. ISBN 978-1-119-13013-0.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :02 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ ^a ^b Lavinsky, Dave (15 Eylül 2020). "The 10 Common Characteristics Of Empire Builders". Growthink (İngilizce). 9 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.
^ Ross Hassig, Mexico and the Spanish Conquest (1994), pp. 23–24, 0-582-06829-0 (pbk)

Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Reus-Smit, Christian (2013). Individual Rights and the Making of the International System. Cambridge University Press. s. 4. ISBN 978-0-521-85777-2. 23 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.

[2] "Oxford Dictionary Online". Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. "An extensive territory under the control of a supreme ruler (typically an emperor) or an oligarchy, often consisting of an aggregate of many separate states or territories. In later use also: an extensive group of subject territories ultimately under the rule of a single sovereign state."

[3] Doyle, Michael (5 Eylül 2018). Empires (İngilizce). Cornell University Press. s. 30. ISBN 978-1-5017-3413-7. I favor the behavioral definition of empire as effective control, whether formal or informal, of a subordinated society by an imperial society.

[:11-4] Tilly, Charles (1990). Coercion, Capital, and European States, AD 990–1992 (İngilizce). Blackwell. ss. 4, 45-46.

[:0-5] Colomer, Josep M. (2017). "Empires Versus States". Oxford Research Encyclopedia of Politics (İngilizce). doi:10.1093/acrefore/9780190228637.013.608. ISBN 978-0-19-022863-7. 14 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[6] Hechter, Michael; Brustein, William (1980). "Regional Modes of Production and Patterns of State Formation in Western Europe". American Journal of Sociology. 85 (5): 1061-1094. doi:10.1086/227125. ISSN 0002-9602. JSTOR 2778891. 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.

[7] Stanard, Matthew G. (2018). European Overseas Empire, 1879 - 1999: A Short History (İngilizce). John Wiley & Sons. ss. 3-4. ISBN 978-1-119-13013-0.

[:02-8] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :02 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[growthink.com-9] Lavinsky, Dave (15 Eylül 2020). "The 10 Common Characteristics Of Empire Builders". Growthink (İngilizce). 9 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.

[10] Ross Hassig, Mexico and the Spanish Conquest (1994), pp. 23–24, 0-582-06829-0 (pbk)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

g t d Özerk idari bölünüş biçimleri
Federalizm	Asimetrik federalizm Konfederasyon Kurumsal federalizm Çiftli federalizm Etnik federalizm Federelik Federal monarşi Federal cumhuriyet Federe devlet Federasyon Mali federalizm Simetrik federalizm
Üniter devlet	Devolüsyon Bölgesel devlet
Birlikler	Siyasi birlik Bireysel birlik Hanedan birliği Gerçek birlik Çok milletli devlet Birleşik monarşi Çiftli monarşi Süperdevlet İmparatorluk Sömürge imparatorluğu Çokuluslu devlet Şahsi birlik Uluslarüstü birlik Kıta birliği
Bağımlılık	Bağımlı devlet Uydu devlet İlişkili devlet Kukla devlet Himaye Vasal devlet Haraçgüzar devlet Devletsiz millet Bağımlı toprak Dominyon Sömürge Dolaylı yönetim Suzerainty Hegemonya
Gelişme	İşgal Bölünme Kopma Cession Ayrılma İlhak Ayrılmış bölgeler Ayrılıkçılık Toprak anlaşmazlığı İrredantizm
Ayrıca bakınız	Kurucu devlet Özerklik Özerk idari bölüm Adem-i merkeziyetçilik Yetki ikamesi

İmparatorluk nedir?, İmparatorluk anlamı nedir?, İmparatorluk ne demektir?