Turancılık

Turancılık veya Pan-Turanizm, tüm Ural-Altay kavimlerinin birliğini savunan siyasi görüş. İlk olarak Macarlar, Finler, Estonlar ve Rusya içindeki Fin-Ugor kavimleri ile beraber Tunguzlar, Moğollar ve Türklerin bir araya getirilmesi olarak ortaya çıkmıştır.^[1] Türkçü ve Turancı olan Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları isimli eserinde Turancılığın; Macarları, Moğolları, Tunguzları, Finuvaları içine alan bir kavimler karması olmadığı görüşünü belirterek Turancılığı Türk halkları ile sınırlandırmış ve Türkçülük ile aynı anlamda kullanmıştır.^[2] Turancılık bugünkü Türkî devletlerde bu şekilde benimsense de esas olarak Fin tarihçi Matthias Alexander Castrén tarafından Ural-Altay kavimlerinin birliğini sağlamak amaçlı ortaya atılmış bir görüştür.

"Turancı" terimi İran kökenlidir ve Orta Asya'da prehistorik bir insan topluluğuna atıfta bulunduğuna inanılır. Terim, 18. yüzyıldan itibaren Orta Asya'yı belirtmek için bilimsel literatürde yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Avrupalı bilim insanları, terimi Abu al-Ghazi Bahadur'un tarihi eserlerinden almışlardır; Shajare-i Türk adlı eserin İngilizce açıklamalı çevirisi 1729 yılında yayımlanmış ve hızla Avrupalı bilim insanları için sıkça başvurulan bir kaynak haline gelmiştir.^[3]^[4]

İdeolojinin temeli, Fin dilbilimci Matthias Alexander Castrén'in çalışmalarına dayanmaktadır. Castrén Pan-Turanizm ideolojisini benimsemiş ve Ural-Altay halklarının etnik birliği ve gelecekteki büyüklüğüne inanmıştır. Castrén , Finlerin Orta Asya'dan (daha spesifik olarak Altay Dağları'ndan) geldiğini ve küçük, izole bir topluluk olmaktan çok, Macarlar, Türkler, Moğollar gibi halkları içeren daha büyük bir siyasi birliğin parçası oldukları kanısına vardı. Turancılığın tanımı, sadece tüm Türk halklarının birliğini değil (pan-Türkizmde olduğu gibi), aynı zamanda "Turan dilleri" konuşan tüm halkları içerdiğine inanılan daha geniş bir Turan veya Ural-Altay ailesinin ittifakını ima eder.^[5]

Turancılık, tüm Ural-Altay halklarının birliği için bir siyasi hareket olmasına rağmen, kapsayıcılığı konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Türkiye Türk'ü olan Ziya Gökalp'e göre, diğer Turan halkları (Finler, Macarlar, Moğollar vb.) kültürel olarak çok farklı oldukları için Turancılık sadece Türk halkları için geçerliydi; bu nedenle Turancılığı Türkçülüğe endeksledi. I. Dünya Savaşı sırasında Lothrop Stoddard tarafından verilen tanımına göre:^[6]^[7]

Kuzey Avrupa ve Asya'nın tam karşısında, Baltık Denizi'nden Pasifik'e, Akdeniz'den Arktik Okyanusu'na kadar uzanan geniş bir halk tabanı bulunmaktadır ve etnologlar tarafından "Uralo-Altay ırkı" tanımı verilmiştir, ancak genellikle "Turanlılar" olarak adlandırılırlar. Bu grup, en yaygın olarak dağılmış olan halkları içerir: İstanbul ve Anadolu'nun Osmanlı Türkleri, Orta Asya ve İran'da yaşayan Türkmenler, Güney Rusya ve Transkafkasya Tatarları, Macarlar, Finler ve Baltık ülkelerinin Finleri, Sibirya'nın yerli kabileleri, Moğollar ve Mançular. Kültür, gelenek ve hatta fiziksel görünüşte farklı olsalar da, bu insanlar belirli ortak özelliklere sahiptir. Dilleri benzerdir ve hatta daha da önemlisi, fiziksel ve zihinsel yapıları tartışmasız benzerlikler göstermektedir.^[8]

Oluşum[değiştir | kaynağı değiştir]

Sözdebilimsellik[değiştir | kaynağı değiştir]

Turancılık, sözdebilimsel teorilerle karakterize edilmiştir. Diğer görüşlere göre Macar Turan Cemiyeti'nin bilim insanı üyelerinin (Jenő Cholnoky, Lajos Ligeti, Zoltán Felvinczi Takács ve diğerleri gibi) bilimsel çalışmaları, dönemin bilimsel hayatının ön saflarında yer almıştır. Turan veya Ural-Altay akrabalık teorilerine göre sözde "Turanlılar" terimi Bulgarlar, Estonyalılar, Moğollar, Finler ve Türkiye Türkleri ve Türkiye'de yaşayan Kürtleri^{[kaynak belirtilmeli]} de kapsamaktadır.^[9]^[10] Her ne kadar temeldeki bilimsel teoriler çağdaş bilimde geniş çapta sorgulanmış veya reddedilmişse de, Turancılık hâlâ bazı Türkçe konuşulan ülkelerde geniş destek bulmaktadır. Sözde-Türkologlar olarak adlandırılan bu bilim insanları, tüm Avrasya göçebelerini ve tarihteki büyük medeniyetleri Türk veya "Turan" kökenli olarak kabul ederler. Yorumlayanlara göre bu tür görüşlerde Turancılık, taraftarlarının geçmişteki başarısızlıklarla başa çıkmalarına yardımcı olan bir tür sözde ulusal argümanlar oluşturmaktadır.^[11]^[12]^[13]^[14]

Bölgelerine göre Turancılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüm Türkî halkların birliğini savunan görüş, Rusya'da 1905 Devrimi'nden önceki günlerde Azerbaycan Türkleri ve Tatar aydınları tarafından ortaya atılmış, 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanından sonra Türkiye'de de geniş yankı bulmuştur. İttihat ve Terakki yönetimi içinde Ziya Gökalp'in başını çektiği Türkçü-Turancı görüşler egemen olmuştur. Devrim Osmanlı Komutanı Enver Paşa, 1918-1922'de, karışıklık içinde olan Rusya'da Turancılık fikrini canlandırmaya çalışırken öldürülmüştür.

Ziya Gökalp'in Selanik'te 'Genç Kalemler'de yazdığı "Turan" şiirinde geçen "Vatan ne Türkiye'dir Türklere, ne Türkistan; Vatan büyük ve müebbet bir ülkedir: Turan." dizeleri süreç içerisinde Türkiye'deki Turancılardan sıkça atıf alıp temel oluşturdu.^[15]

İmparatorluk dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de dış Türkler'e yönelik ilgi 1890'larda başladı. Fransız tarihçi Léon Cahun'ün Asya Tarihine Giriş: Türkler ve Moğollar adlı eserinin Necip Asım Yazıksız tarafından yapılan Türkçe çevirisi (1896), Türkçü hareketin dönüm noktalarından biri idi. Daha önce Türkçede özel bir anlam taşımayan Turan kavramı Cahun'ün eseri sayesinde yaygınlık kazandı.

1904'te Yusuf Akçura'nın, Osmanlıcılık ve İslamcılık akımlarına karşı Türkçülüğü savunan Üç Tarz-ı Siyaset adlı etkili kitapçığı yayımlandı. 1908'de "Türk diye anılan bütün kavimlerin geçmişteki ve günümüzdeki durum, etkinlik ve eserlerini öğrenmek ve öğretmek" amacıyla İstanbul'da Türk Derneği kuruldu. Derneğin kurucuları Yusuf Akçura, Necip Asım Yazıksız, Veled Çelebi İzbudak, Rıza Tevfik Bölükbaşı ve İstanbul Üniversitesi profesörlerinden Agop Boyacıyan idi.^[16]

1911'de yine İstanbul'da kurulan Türk Yurdu Cemiyeti, kültürel çalışmaların yanı sıra Orta Asya Türklerine yönelik doğrudan doğruya siyasi görüşler de ileri sürdü. Mehmet Emin (Yurdakul) un önderlik ettiği cemiyetin kurucuları Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu ve Hüseyinzade Ali (Turan) gibi Rusya göçmenleri idi. 15 Mart 1912'de kurulan Türk Ocağı, Türkçü ve Turancı hareketin asıl odak noktası oldu. 1912 ile 1930 yılları arasında bu örgüt, Türkiye'nin en etkili siyasi/ideolojik düşünce merkezi olarak hizmet verdi. Türk Ocağı'nın kurucuları arasında, yukarıda adı geçen kişilere ek olarak Zeki Velidi (Togan), Reşit Galip, Ferit Tek,Hamdullah Suphi Tanrıöver, Halide Edip Adıvar ve Adnan Adıvar gibi aydınlar bulunuyordu.^[17]

1913'ten itibaren Türk Ocağı ve genelde Turancı düşünce, İttihat ve Terakki yönetiminin tam siyasi desteğini kazandı. İttihat ve Terakki hareketinin "resmi" ideologu olan Ziya Gökalp, Turancı düşüncenin başlıca sözcüsü idi. Ziya Gökalp'in yanı sıra, hikâyeci Ömer Seyfettin Turan fikrinin popülerleşmesine katkıda bulundu. Mehmet Emin Yurdakul'un 1918'de Turan'a Doğru adıyla derlediği şiirler, Halide Edip'in Yeni Turan romanı, Ömer Seyfettin'in Yarınki Turan Devleti adlı risalesi, Fuad Köprülü'nün Turan başlıklı ilkokul okuma kitabı, 1913-1918 aralığında Turan fikrini yaydılar. I. Dünya Savaşı başlangıcında yayınlanarak (1914) İttihat ve Terakki yönetimi tarafından çeşitli dillere çevirilen Türkler bu Muharebede Ne Kazanabilirler adlı propaganda risalesinin yazarı Munis Tekinalp (asıl adı Moiz Kohen), savaşın ana hedefinin Turan'ı kurtarmak olduğunu savundu.^[18]

Enver Paşa'nın Aralık 1914'te giriştiği birincil hedefi Erzurum'a kadar ilerlemiş Rusları yurttan atmak olan Sarıkamış taarruzunun ikincil stratejik hedefi Kafkasya üzerinden Orta Asya'daki Türklere ulaşmak ve bu yolla I.Dünya Savaşı'ndan Osmanlı'yı galip çıkarmaktı. Ancak bu girişim, 32.000 Osmanlı askerinin öldüğü bir yenilgiyle sonuçlandı. 1918 yazında Enver Paşa'nın kardeşi Nuri Killigil komutasında bir Türk birliği, Ekim Devrimi nedeniyle kargaşa içinde bulunan Azerbaycan ve Dağıstan'ı Rus işgalinden kurtararak bağımsızlığını ilan etti. Turan'ı kurmaya yönelik bu girişime de, Osmanlı Devleti'nin diğer cephelerde uğradığı yenilgi nedeniyle, Kasım 1918'de son verildi.

Cumhuriyet dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

1920'ler[değiştir | kaynağı değiştir]

Millî Mücadele'de İttihat ve Terakki'nin Türkçü ve Turancı kadroları önemli bir rol oynadığı halde, TBMM hükûmeti 1920'den itibaren Turancı akıma karşı kesin bir tavır almış ve Atatürk, 1927'de Turancılık hakkında "tarihte örneği olmamış imkansız bir hedef" olarak bahsetmiştir.^[19]

Mustafa Kemal Paşa, 1 Aralık 1921'de Bakanlar Kurulunun görev ve yetkisini belirleyen meclis konuşmasında geçmiş dönemde Panturanizm ve Panislamizm yapılmaya çalışıldığı için "düşmanlar" tarafından saldırıya uğradıklarını söyleyerek, karşı olduğunu şu sözlerle söyledi:^[20]

“	Efendiler, bu noktada mütalâam ikmal için derim ki; büyük hayaller peşinden koşan, yapamıyacağımız şeyleri yapar gibi görünen sahtekâr insanlardan değiliz. Efendiler; büyük ve hayalî şeyleri yapmadan ve yapmış gibi görünmek yüzünden bütün dünyanın husumetini, garazını, kinini bu memleketin ve bu milletin üzerine celbettik. Biz Panislâmizm yapmadık. Belki "yapıyoruz, yapacağiz" dedik. Düşmanlar da "yaptırmamak için bir an evvel öldürelim!" dediler. Panturanizm yapmadık! "Yaparız, yapıyoruz dedik, yapacağız dedik" ve yine "öldürelim" dediler! Bütün dâva bundan ibarettir. Efendiler, bütün cihana havf ve telâş veren mefhum bundan ibarettir. Biz böyle yapmadığımız ve yapamadığımız mefhumlar üzerinde koşarak düşmanlarımızın adedini ve üzerimize olan tazyikatı tezyidetmekten ise haddi tabiîye, haddi meşrua rücu edelim. Haddimizi bilelim. Binaenaleyh Efendiler, biz hayat ve istiklâl isteyen milletiz. Ve yalnız ve ancak bunun için hayatımızı ibzal ederiz!	„
—1 Aralık 1921, Mustafa Kemal Paşa'nın Heyeti Vekilenin salâhiyet ve vazifesine dair konuşmasından

Turancı düşüncenin tanınmış önderi Ziya Gökalp 1923'te Ankara'da Matbuat Müdürlüğü tarafından yayımlanan Türkçülüğün Esasları adlı eserinde Turancılığı "uzak mefkûre" ilan ederek, Türkiye devletinin kuruluşunu esas alan yeni bir Türkçülük tanımı getiriyordu. Gökalp ayrıca bu eserinin basımından iki ay sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından milletvekili adayı gösterildi.

Mehmet Emin Yurdakul Turana Doğru adlı şiir kitabının yeni baskısında bazı şiirlerini değiştirerek Turan sözcüğünün yerine vatan sözcüğünü getirdi. Ahmet Ağaoğlu, Halide Edip ve Yusuf Akçura, 1922 ve 1923'te çeşitli vesilelerle Turancılıktan vazgeçtiklerini deklare ettiler.^[21]

1930'lar[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet döneminde Turancılığı üstü kapalı bir biçimde de olsa savunan ilk eser, Reşit Saffet Atabinen'in 1930'da yayımlanan Türklük ve Türkçülük İzleri adlı kitabıydı. Kitap, Türk Ocağı örgütü içinde hızlanan bir tartışma ortamında yayımlanmıştı. 1931'de Türk Ocakları Atatürk'ün emriyle kapatıldı.

1932'de Reşit Galip'in emriyle üniversiteden uzaklaştırıldıktan sonra yedi yıl Almanya'da kalan Zeki Velidi Togan, 1939'da Türkiye'ye döndükten sonra yayımladığı Bugünkü Türkistan ve Yakın Mazisi adlı eserinde, yakın gelecekte gerçekleşmesini umduğu Turan hayalini anlattı.

1930'larda yeniden güçlenen Türkçü-Turancı düşüncenin en radikal sözcüsü Hüseyin Nihal Atsız idi. Atsız 1931-1932'de Atsız Mecmua'yı, 1933-1934 ve 1943-1944'te de Orhun: Aylık Türkçü Mecmua'yı yayımladı. 1939'da Bozkurt dergisini çıkaran Reha Oğuz Türkkan ile 1943'te Samsun'da Kopuz adlı Türkçü dergiyi başlatan Fethi Tevetoğlu bu dönemin diğer Turancı fikir önderleri arasında bulunuyordu. 1941-1944 yıllarında Orhan Seyfi Orhon Çınaraltı adlı Türkçü dergiyi yönetti. Bu dergide yazan emekli general Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet, "Her Türkçü Turancıdır, her Turancı Türkçüdür" diyordu. Gökbörü, Anadolu, Türk Yurdu, Millet, Türk Amacı, Tanrıdağ, Ergenekon gibi başka Türkçü-Turancı dergiler de yayınlanmaya başlamıştı.

1944 Tevkifatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Nazi Almanyası'nın yenilmeye yüz tutması ve Türkiye'nin İngiltere-ABD ittifakına yaklaşmasıyla Türk basınında Turancılara yönelik sert eleştiriler boy gösterdi. Faris Erkman 1943'te yayımlanan En Büyük Tehlike adlı kitabında "Pantürkist, Turancı, ırkçı kuklalara" saldırarak, onları yabancı devletlerin hizmetinde olmakla suçladı.

"Millî Şef" İsmet İnönü, Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak'ı Ocak 1944'te emekliye sevkettikten sonra, 3 Mayıs 1944'te İstanbul ve Ankara'da Türkçü gençlerin düzenlediği Komünizmi Telin mitingleri yapıldı. 9 Mayıs 1944'te Şükrü Saraçoğlu hükûmeti, aralarında Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan, Reha Oğuz Türkkan, Nejdet Sançar, Fethi Tevetoğlu ve Alparslan Türkeş'in de bulunduğu 23 kişi, Irkçılık-Turancılık davası'nda yargılandı. Bir yıla yakın tutuklu kalan sanıklar, daha sonra, kendilerinin tabutlara yerleştirilip işkence yapıldığını ileri sürdüler. 29 Mart 1945'te Türkçülük davası sanıklarından onu ağır hapis cezalarına çarptırıldı. Ancak aynı yılın Ekim ayında Askerî Yargıtay mahkûmiyet kararlarını esastan bozdu.^[22]

1945 Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

1950'li yıllarda Demokrat Parti ve daha sonra da Mareşal Fevzi Çakmak'ın kurduğu Millet Partisi içinde yer alan ve bağımsız örgütlü bir yapı göstermeyen Turancı hareket, o yıllarda siyasete egemen olan anti-komünizm düşüncesinin sağladığı zırha bürünerek görüşlerini savundu.1969'da isim değiştirerek Milliyetçi Hareket Partisi olan Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, eski Turancılardan birçoğunu bünyesinde topladı.

Macaristan[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Asya kökenli bir ulus olan Macarlar'da Orta Asya'daki akraba uluslara yönelik ilgi 1890'larda büyük bir hızla gelişti. 1910 yılında aristokrat kökenli aşırı sağcı siyasetçi ve tarihçi Kont Pál Teleki önderliğinde Budapeşte'de Turan Cemiyeti (Turáni Társaság) kuruldu. Birçok ünlü toplumsal şahsiyeti, bilim adamlarını ve ulusçu şairleri kapsayan cemiyetin amacı "Avrupa'dan Asya'ya, Dévény'den Tokyo'ya kadar Turan'ı aramak," "kardeş uluslar arasında, Macarların yönetiminde birliği sağlamak ve Turancı birlik bilincini yaygınlaştırmak" idi.^[23] "Turancılığın, yani Macar olmanın birinci ödevi (...) Turan ülküsünü öğrenmek ve bunu yaymak" idi.^[24] Macar Turan Cemiyeti 1913'ten itibaren Turán adlı bir dergi yayınladı. 1920'de dokuz Turancı cemiyet ve birliğin katılımıyla Macaristan Turan Federasyonu (Magyarország Turáni Szövetség) kuruldu.

Macaristan'daki Turancı hareketin Türkiye ile neredeyse aynı günlerde örgütlenmesi, Turancı fikirlerin etkinliği kadar, belki Alman İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı arefesinde Rusya'ya yönelik politikalarıyla da ilgilidir.

Nitekim Macar Turan Cemiyeti'nin lideri Kont Pál Teleki II. Dünya Savaşı sırasında Hitler Almanyası'nın desteğiyle Macaristan başbakanı olacaktır (1941). Kafkasya kahramanı Nuri Paşa da uzun yıllar Almanya'da yaşadıktan sonra 1938'de Türkiye'ye dönerek Hitler Almanyası'nın desteğiyle bir silah fabrikası kurdu; 1941'de Almanya'nın Ankara büyükelçisi Franz von Papen aracılığıyla Türkiye'deki Turancı harekete gizli destek sağladı. Nuri Paşa'nın Alman Dışişleri Bakanlığı'nın Türkiye işlerinden sorumlu müsteşarı Ernst Woermann aracılığıyla aktardığı görüşler, Almanya'da Turancılık Masası'nın ve SS Doğu Türkistan Alayı'nın kurulmasında rol oynadı.^[25]

Sovyetler Birliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkurtistan doğumlu Tatar lider Mirsaid Sultangaliyev, Rusya'daki tüm Türkî halkların tek bir sosyalist Turan Devletinde birleşmesini savunmaktaydı. Kızılordu ve Çarlık yanlısı Beyaz Ordu arasında iç savaş olması bu durumu zorlaştı. MÜSKOM adında bir örgütlenme kurularak Azerbaycan, Dağistan, Kazakistan, Kırım, Tataristan ve Türkistan'dan Feyzullah Hocayev, Galimcan İbrahimov, Neriman Nerimanov, Turar Rıskulov gibi Türkçü isimlerle bir araya gelerek SSCB içerisinde örgütleniyordu. Asker, politikacı ve öğretmen olan Sultangaliyev aynı zamanda ulusal komünizm'in kurucusudur. Bu fikir vatanseverlik, Türkçülük-Turancılık, komünizm esas alınarak oluşan bir düşünce akımıdır. Diğer yandan SSCB'nin din karşıtı politikalarına karşı çıkmaktadır. Sonuç olarak MÜSKOM dağıtılmış ve bazı isimler ise idam edilmiştir.

Diğer ülkelerde Turancılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazanlı Abdullah Ahsan tarafından çıkarılan Yeni Turan dergisi 1931'den başlayarak Finlandiya'da Türkçe ve Fince olarak yayımlandı. Dergi Sovyet karşıtı ve Nazi yanlısı yazılara yer veriyordu.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Common Asianist intellectual history in Turkey and Japan: Turanism". 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021.
^ Türkçülüğün Esasları syf.25 (Gökalp, Ziya)
^ Houtsma, M. Th.; Arnold, T.W.; Basset, R.; Hartmann, R., (Ed.) (1913–1936). "Tūrān". Encyclopaedia of Islam (First bas.). doi:10.1163/2214-871X_ei1_COM_0206. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023. an Iranian term applied to the country to the north-east of Iran.
^ van Donzel, Emeri (1994). Islamic Reference Desk. Brill Academic. s. 461. ISBN 9789004097384. Iranian term applied to region lying to the northeast of Iran and ultimately indicating very vaguely the country of the Turkic peoples.
^ EB on Matthias Alexander Castrén. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/98799/Matthias-Alexander-Castren 10 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Turancılık – (H. Nihal ATSIZ) - Ulu Türkçü Nihal ATSIZ Otağı - Türkçülük - Turancılık ve Hüseyin Nihal Atsız" [Turanism - (H. Nihal ATSIZ) - The Great Turkist Nihal ATSIZ Post - Turkism - Turanism and Hüseyin Nihal Atsız]. www.nihal-atsiz.com. 8 Mayıs 2016. 23 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ Türkçülüğün Esasları pg.25 (Gökalp, Ziya)
^ Stoddard, T. Lothrop (1917). "Pan-Turanism". American Political Science Review (İngilizce). 11 (1): 16. doi:10.2307/1944138. ISSN 0003-0554. JSTOR 1944138.
^ Nagy, Zsolt (2017). Great Expectations and Interwar Realities: Hungarian Cultural Diplomacy, 1918-1941. Central European University Press. s. 98. ISBN 978-9633861943.
^ "The Flowering of Pseudo-Science In Orbán's Hungary". Hungarian Spectrum. 13 Ağustos 2018. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.
^ Sheiko, Konstantin; Brown, Stephen (2014). History as Therapy: Alternative History and Nationalist Imaginings in Russia. ibidem Press. ss. 61-62. ISBN 978-3838265650. According to Adzhi, Huns, Alans, Goths, Burgundians, Saxons, Alemans, Angles, Langobards and many of the Russians were ethnic Turks.161 The list of non-Turks is relatively short and seems to comprise only Jews, Chinese, Armenians, Greeks, Persians, and Scandinavians... Mirfatykh Zakiev, a Chairman of the Supreme Soviet of the Tatar ASSR and professor of philology who has published hundreds of scientific works, argues that proto-Turkish is the starting point of the Indo-European languages. Zakiev and his colleagues claim to have discovered the Tatar roots of the Sumerian, ancient Greek and Icelandic languages and deciphered Etruscan and Minoan writings.
^ FAJCSÁK Györgyi: Keleti Művészeti Kiállítás. Keleti magángyűjtemények, kínai tárgyak a két világháború között Budapesten. In: Tanulmányok Budapest Múltjából. 34. 2009.http://epa.oszk.hu/02100/02120/00034/pdf/ORSZ_BPTM_TBM_34_185.pdf
^ Simonian, Hovann (2007). The Hemshin: History, Society and Identity in the Highlands of Northeast Turkey. Routledge. s. 354. ISBN 978-0230297326. Thus, ethnic groups or populations of the past (Huns, Scythians, Sakas, Cimmerians, Parthians, Hittites, Avars and others) who have disappeared long ago, as well as non-Turkic ethnic groups living in present-day Turkey, have come to be labeled Turkish, Proto-Turkish or Turanian
^ Frankle, Elanor (1948). Word formation in the Turkic languages. Columbia University Press. s. 2.
^ Banarlı, Nihad Sâmi (2004). Edebiyat Sohbetleri. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı. s. 446.
^ Füsun Üstel, Türk Ocakları (1912-1931), İletişim Yay. 1997, s. 15-42.
^ A.g.e. s. 51 vd.
^ Jacob Landau, Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation, London 1981, s. 34-35.
^ Nutuk. Kaynak Yayınları. ss. 336-337.
^ "Heyeti Vekilenin salâhiyet ve vazifesine dair Encümeni Mahsusun kanun teklifi ve mazbatası" (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 1 Aralık 1921. s. 431. 5 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Eylül 2023.
^ Landau, a.g.e. s. 74-78.
^ Landau, a.g.e. s. 116-117.^{[kaynak belirtilmeli]}
^ Tarık Demirkan, Macar Turancıları, Tarih Vakfı Yay. 2000, s. 27, 28.
^ A.g.y.
^ Uğur Mumcu, 40'ların Cadı Kazanı, Tekin Y. 1990.

[1] "Common Asianist intellectual history in Turkey and Japan: Turanism". 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021.

[2] Türkçülüğün Esasları syf.25 (Gökalp, Ziya)

[3] Houtsma, M. Th.; Arnold, T.W.; Basset, R.; Hartmann, R., (Ed.) (1913–1936). "Tūrān". Encyclopaedia of Islam (First bas.). doi:10.1163/2214-871X_ei1_COM_0206. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023. an Iranian term applied to the country to the north-east of Iran.

[4] van Donzel, Emeri (1994). Islamic Reference Desk. Brill Academic. s. 461. ISBN 9789004097384. Iranian term applied to region lying to the northeast of Iran and ultimately indicating very vaguely the country of the Turkic peoples.

[5] EB on Matthias Alexander Castrén. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/98799/Matthias-Alexander-Castren 10 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[6] "Turancılık – (H. Nihal ATSIZ) - Ulu Türkçü Nihal ATSIZ Otağı - Türkçülük - Turancılık ve Hüseyin Nihal Atsız" [Turanism - (H. Nihal ATSIZ) - The Great Turkist Nihal ATSIZ Post - Turkism - Turanism and Hüseyin Nihal Atsız]. www.nihal-atsiz.com. 8 Mayıs 2016. 23 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[7] Türkçülüğün Esasları pg.25 (Gökalp, Ziya)

[8] Stoddard, T. Lothrop (1917). "Pan-Turanism". American Political Science Review (İngilizce). 11 (1): 16. doi:10.2307/1944138. ISSN 0003-0554. JSTOR 1944138.

[Nagy-9] Nagy, Zsolt (2017). Great Expectations and Interwar Realities: Hungarian Cultural Diplomacy, 1918-1941. Central European University Press. s. 98. ISBN 978-9633861943.

[Spectrum-10] "The Flowering of Pseudo-Science In Orbán's Hungary". Hungarian Spectrum. 13 Ağustos 2018. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023.

[SB-11] Sheiko, Konstantin; Brown, Stephen (2014). History as Therapy: Alternative History and Nationalist Imaginings in Russia. ibidem Press. ss. 61-62. ISBN 978-3838265650. According to Adzhi, Huns, Alans, Goths, Burgundians, Saxons, Alemans, Angles, Langobards and many of the Russians were ethnic Turks.161 The list of non-Turks is relatively short and seems to comprise only Jews, Chinese, Armenians, Greeks, Persians, and Scandinavians... Mirfatykh Zakiev, a Chairman of the Supreme Soviet of the Tatar ASSR and professor of philology who has published hundreds of scientific works, argues that proto-Turkish is the starting point of the Indo-European languages. Zakiev and his colleagues claim to have discovered the Tatar roots of the Sumerian, ancient Greek and Icelandic languages and deciphered Etruscan and Minoan writings.

[12] FAJCSÁK Györgyi: Keleti Művészeti Kiállítás. Keleti magángyűjtemények, kínai tárgyak a két világháború között Budapesten. In: Tanulmányok Budapest Múltjából. 34. 2009.http://epa.oszk.hu/02100/02120/00034/pdf/ORSZ_BPTM_TBM_34_185.pdf

[Simonian-13] Simonian, Hovann (2007). The Hemshin: History, Society and Identity in the Highlands of Northeast Turkey. Routledge. s. 354. ISBN 978-0230297326. Thus, ethnic groups or populations of the past (Huns, Scythians, Sakas, Cimmerians, Parthians, Hittites, Avars and others) who have disappeared long ago, as well as non-Turkic ethnic groups living in present-day Turkey, have come to be labeled Turkish, Proto-Turkish or Turanian

[Frankle-14] Frankle, Elanor (1948). Word formation in the Turkic languages. Columbia University Press. s. 2.

[:Banarlı-15] Banarlı, Nihad Sâmi (2004). Edebiyat Sohbetleri. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı. s. 446.

[16] Füsun Üstel, Türk Ocakları (1912-1931), İletişim Yay. 1997, s. 15-42.

[17] A.g.e. s. 51 vd.

[18] Jacob Landau, Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation, London 1981, s. 34-35.

[19] Nutuk. Kaynak Yayınları. ss. 336-337.

[20] "Heyeti Vekilenin salâhiyet ve vazifesine dair Encümeni Mahsusun kanun teklifi ve mazbatası" (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 1 Aralık 1921. s. 431. 5 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Eylül 2023.

[21] Landau, a.g.e. s. 74-78.

[22] Landau, a.g.e. s. 116-117.^{[kaynak belirtilmeli]}

[23] Tarık Demirkan, Macar Turancıları, Tarih Vakfı Yay. 2000, s. 27, 28.

[24] A.g.y.

[25] Uğur Mumcu, 40'ların Cadı Kazanı, Tekin Y. 1990.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

g t d Türk milliyetçiliği
İdeoloji	Atatürk kişi kültü Anadoluculuk Irkçılık Kıbrıs Türk milliyetçiliği Turancılık Türkçülük Güneş-Dil Teorisi Türkleştirme Türk-İslam sentezi Ulusalcılık Ülkücülük İttihatçılık Atatürkçülük Altı Ok Taksim
Oluşumlar	Türk Ocakları Ülkü Ocakları Kuvâ-yi Milliye Müdâfaa-i hukuk cemiyetleri Türkiye Gençlik Birliği 9 Eylül Cephesi Türk İntikam Tugayı Türk Mukavemet Teşkilatı Kara Çete Rüzgâr Birliği
Düşünürler	Namık Kemal Ziya Gökalp Yusuf Akçura Ömer Seyfettin Mehmet Emin Yurdakul Orhan Seyfi Orhon Ahmet Ağaoğlu Zeki Velidi Togan Mustafa Kemal Atatürk Necip Asım Yazıksız Nihal Atsız Munis Tekinalp Reha Oğuz Türkkan Alparslan Türkeş Oktay Sinanoğlu Muhsin Yazıcıoğlu Şükrü Saracoğlu Yusuf Halaçoğlu Talat Paşa Enver Paşa Ali Suavi Numan Çelebicihan Rıza Nur I. Eftim Nejdet Sançar Peyami Safa Mahmut Esat Bozkurt Attilâ İlhan Gökçe Fırat
Olaylar	Ermeni mallarına el konması Bâb-ı li Baskını Adana Katliamı Yerleşim isimlerinin değiştirilmesi Başka dillerden alınan sözcüklerin değiştirilmesi Rum Kırımı Samsun tehcirleri Ermeni Kırımı ve Reddi Süryani Katliamı Türk Kurtuluş Savaşı Elza Niyego Olayı Vatandaş Türkçe konuş! Vagon-Li Olayı Öğrenci andı 1934 Trakya Olayları 1934 İskân Kanunu Soyadı Kanunu Zilan Katliamı Dersim Katliamı Yirmi Kur'a Nafıa Askerleri Varlık Vergisi Irkçılık-Turancılık Davası Sabahattin Ali suikastı 6-7 Eylül Olayları Erenköy Direnişi Kıbrıs Harekâtı Sağ-sol çatışması Kanlı 1 Mayıs 16 Mart Katliamı Malatya Katliamı Piyangotepe Katliamı Bahçelievler Katliamı Maraş Katliamı Çorum Olayları Balgat Katliamı Kemal Türkler suikastı 1995 Azerbaycan darbe girişimi Türk Ceza Kanunu'nun 301. maddesi Hayvan isimlerinin değiştirilmesi Hrant Dink suikastı
Mottolar	"Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" "Her Türk asker doğar" "Ne mutlu Türk'üm diyene" "Türkiye Türklerindir" "Şehitler ölmez vatan bölünmez" "Ya istiklâl ya ölüm" "Ya Taksim Ya Ölüm" "Vatandaş Türkçe konuş!"
Diğer	Atatürk Devrimleri Öz Türkçe Soyadı Kanunu Türk Tarih Tezi

g t d Etnik milliyetçilik
Milliyetçilikler	Acholi Afrikaner Alman Avusturya Arnavut Arnavutluk Kosova Kuzey Makedonya Arap Aragon Asur Asturias Avusturya Azerbaycan Balkar ve Karaçay Beluç Bask Bavyera Belarus Bengal Berberi Bodo Boşnak Breton Çek Çikano Çin Çerkez Endülüs Ermeni Eston Filipinli Filistin Fin Fransız Galiçya Galli Gürcü Hırvat İngiliz İgbo İran İrlanda İskoç İspanyol İtalyan İzlanda Japon Kanarya Kastilya Katalan Kernevek Khmer Kıpti Kore Korsika Kürt Leh Macar Makedon Malay Mançu Karadağ Mısır Naga Norveç Oksitan Ogoni Peştun Pencap Rumen Rus Sahravi Sırp Sicilya Sindhi Sinhala Somali Slovak Sloven Svabya Tamil Sri Lanka Tripuri Türk Ukrayna Uygur Valensiya Vietnam Yunan Kıbrıs Zaza
Panmilliyetçilikler	Amerikan Arap Kelt Alman Hispanik Hint İran Latin Moğol Pakistan Slav Turan Türki
Hareketler	Assam ayrılıkçı hareketleri Doğu Türkistan bağımsızlık hareketi Faroe bağımsızlık hareketi Flaman Hareketi Grönland bağımsızlığı Māori protest hareketi Ryukyu bağımsızlık hareketi Silezya Özerklik Hareketi Tibet bağımsızlık hareketi Valon Hareketi
Konseptler	Hutu Gücü Kaşmiriyat Katarismo Ketuanan Melayu Marathi Abhimaangeet Saraikistan
Diğer	Irk Amerika Yerlisi Siyahi Yerli Beyaz Siyonizm
Not: Yukarıda etnik grup bazlı milliyetçilikler listelenmiştir. Bu, belirli bir etnik gruptaki her bir milliyetçinin o grubun etnik milliyetçisi olduğu anlamına gelmez..

g t d Panmilliyetçi kavramlar
Fikirler	Pan-Afrikanizm Pan-Amerikanizm Pan-Arabizm Pan-Asyanizm Berberizm Keltçilik Çekoslavakizm Pan-Fin-Ugrizm [fi; ru; uk] Pancermenizm Avrasyacılık Pan-Avrupa milliyetçiliği Panhispanizm Pan-İberizm Kızılderilicilik Pan-İranizm Pan-Latinizm Akdenizcilik Moğolculuk Okyanusyacılık İskandinavcılık Büyük Sırbistan Panslavizm Rattachizm Tatarcılık Turancılık Türkçülük Yugoslavizm
Bölgesel kavramlar	Büyük Arnavutluk Bask Ülkesi Birleşik Krallık'ta birlikçilik Büyük Bulgaristan Büyük Kamboçya Büyük Antiller Katalan Ülkeleri Büyük Kolombiya Büyük Çin Büyük Hırvatistan Eritre milliyetçiliği Etiyopya milliyetçiliği Büyük Finlandiya Galicia irredenta Büyük Macaristan Büyük Hindistan Büyük Endonezya Büyük İran Büyük Irak Büyük İsrail Büyük İtalya Büyük Moritanya Büyük Meksika Büyük Moldova Büyük Fas Büyük Nepal Büyük Hollanda Büyük Norveç Büyük Filistin Büyük Polanya Portugaliza Büyük Romanya Büyük Rusya Büyük Sırbistan Büyük Somali Büyük İspanya Büyük Sırbistan Büyük Ukrayna Büyük Viyetnam Büyük Yugoslavya Yunan Megali İdea Kürdistan Oksitanya Padanya milliyetçiliği Patria Grande Tamazɣa Mîsâk-ı Millî Büyük Ermenistan Birleşik İrlanda Birleşik Makedonya Avrupa Birleşik Devletleri Bütün Azerbaycan Turan
Pan-ethnik gruplar	Latinolar, Hispanikler Habeşler

Turancılık nedir?, Turancılık anlamı nedir?, Turancılık ne demektir?