Karadağ milliyetçiliği

Karadağ milliyetçiliği, Karadağlıların bir millet olduğunu iddia eden ve Karadağlıların kültürel birliğini teşvik eden milliyetçiliktir. ^[1]

18. yüzyılın başından itibaren, Karadağ nüfusu Karadağ ve Sırp milliyetçiliğinin varyantları arasında parçalandı. ^[1] Karadağlıların etnik Sırp karakterini vurgulayan Sırp milliyetçiliğinin aksine, Karadağ milliyetçiliği Karadağlıların kendilerini yalnızca Sırpların bir kolu olarak değil, benzersiz bir ulus olarak tanımlama hakkını vurgular. ^[2]

Karadağ milliyetçiliği I. Dünya Savaşı'nda Karadağ'ı Sırbistan Krallığı'yla birleştime planları üzerine Karadağ'ın kabilelerinin aralarında Karadağ Kralı'nın da bulunduğu bağımsızlık yanlısı Yeşil kabileler ile birleşme yanlısı Beyaz kabileler olarak ayrılmasından sonra büyük bir siyasi sorun haline geldi. ^[3] Karadağlı etnik kökeni, daha önce ilan edilmiş olmasına rağmen, 1960'larda Yugoslavya komünist hükûmeti tarafından tanındı. ^[1]

1990'ların başında Yugoslavya'nın dağılması sırasında, Karadağ Cumhurbaşkanı Momir Bulatović Sırbistan ile birlik ve ittifakı destekledi ve Dubrovnik ve Hersek'in tarihsel olarak Karadağ'ın bir parçası olduğunu belirttiği topraklara yönelik irredantist iddiaları destekledi.^[4] 1991'de Sırp gazetesi Epoha, Bosna-Hersek'in Boşnakları Yugoslavya'dan ayrılmak istiyorlarsa, Doğu Hersek'in Karadağ'a bırakılması gerektiğini ilan etti.^[5] Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi, Dubrovnik kuşatması sırasında Sırp ve Karadağ liderliğinin Dubrovnik'i ve "Hırvatistan'ın kuzeybatıdaki Bosna-Hersek'teki Neum kasabası ile güneydoğudaki Karadağ sınırı arasındaki kıyı bölgelerini" Karadağ'a ilhak etmeye çalıştığını açıkladı.^[6]

1998'den sonra, Milo Đukanović liderliğindeki Karadağ hükûmeti Yugoslavya Federal Cumhuriyeti içinde daha fazla özerklik talep etti. ^[1] 2006'da Karadağ vatandaşlarının %55'in biraz üzerinde çoğunluğu bağımsızlık lehinde oy kullandı. Çağdaş Karadağ milliyetçiliği, Sırbistan'ın 14. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilmesinden sonra Sırp kültüründen ayrı bağımsız bir Karadağ kültürünün ortaya çıktığını ve Karadağ'ın uzun yıllar bağımsız kaldığını belirtiyor. ^[3]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Yugoslavya'nın kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]


Jovan Plamenac, Yeşiller'in siyasi lideri.	Krsto Popović, Yeşiller'in komutanı.

Karadağ milliyetçiliği ilk olarak I. Dünya Savaşı'nın ardından Karadağlıların Karađorđević hanedanı altında Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı'na (Yugoslavya) katılıp katılmama konusunda ikiye bölündüklerinde ortaya çıktı. Karadağ hükûmeti 1917'de Karadağ'ı bir Güney Slav federasyonuna birleştirmeyi kabul etti, ancak Karadağ Kralı ve bazı güçlü kabileleri içeren Yeşiller olarak bilinen bir siyasi grup birleşmeye karşı çıktı ve bağımsız bir Karadağ devletini savundu. Birleşmeden yana olan grup, Karadağ'ın Sırbistan ile birleşmesini isteyen Beyazlar'dı. ^[3]

Karađorđević karşıtı Yeşiller ile Karađorđević yanlısı Beyazlar arasında Karadağ'ın Yugoslavya'ya katılması konusundaki düşmanlık 1920'lerde devam etti ve tırmandı. Yeşiller, Karadağlı Petrović hanedanının Sırp Karađorđević hanedanı lehine dağılmasıyla çileden çıktı. Karadağ üzerinde algılanan Sırp egemenliğine yanıt olarak, Yeşiller 1920'lerde birkaç isyan başlattı. ^[3]

Savaş arası Yugoslavya[değiştir | kaynağı değiştir]

Karadağ çok az güce sahipti ve yeni Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı'nda çok az etkiye sahipti. Güç Belgrad'da yoğunlaşıyor ve il statüsüne indirilen Çetine'den uzaklaşıyordu. Podgorica Meclisi, Noel Ayaklanması ve Karadağ devletinin kurumlarının ve sembollerinin kaybı toplu olarak önemli şikayetlere neden oldu ve Kral Aleksandar'ın Karadağ Kilisesi'ni Belgrad'daki Sırp patriğinin yargı yetkisi altına sokma kararı Karadağ gururuna bir başka hakaretti. Savaş sonrası erken dönem, Karadağ içinde yoğun silahlı mücadele, ekonomik marjinalleşme ve yeni siyasi partilerin oluşumu ile karakterize edildi. Yeşiller, desteklerini iki kaynağa kanalize ettiler: Karadağ Federalist Partisi ve ortaya çıkan Yugoslavya Komünist Partisi. ^[2]

Karadağ Federalist Partisi, Karadağ'da merkezi Belgrad'da olmayan tek siyasi örgüttü. Partinin teorisyeni Sekula Drljević, Karadağlıların Slav kökenli değil İliryalı olduğunu ve Sırp ve Karadağlı zihniyetlerinin uzlaşamayacak kadar farklı olduğunu savunarak ayrı bir Karadağlı etnik kökenine ilişkin fikirleri (1930'lar boyunca daha aşırı hale gelen fikirler) destekledi. ^[2] Şöyle yazdı:

Irklar kan topluluklarıdır, oysa insanlar tarihin yaratıklarıdır. Karadağ halkı dilleriyle Slav dil topluluğuna aittir. Ancak kanlarıyla [Dinar halklarına] aittirler. Avrupa ırklarının çağdaş bilimine göre, [Dinarik] halklar İliryalıların soyundan gelmektedir. Bu nedenle, Arnavutlardan Almanlaştırılmış İliryalılar olan Güney Tirollülere kadar Dinar halkları arasındaki sadece akrabalık değil, belirli kültürel formların kimliği mevcuttur. ^[7]


Sekula Drljević	Savić Marković

Bununla birlikte, Karadağ'ın siyasi yaşamına giriş yapan Komünist Parti'ydi. En önemlisi, Karadağlı komünistler, Lenin'in kendi kaderini tayin etme ilkesini benimsemek adına Yugoslav üniterizmine olan bağlılıklarını bıraktılar. Böylece, Karadağ komünist partisi "gelecekteki Balkan Federasyonu'nun bir parçası olarak bağımsız bir Karadağ Sovyet Cumhuriyeti" için mücadelesine başladı. Parti birçok Yeşilin desteğini aldı ve 1920 seçimlerinde Karadağ'daki oyların yüzde 37,99'unu kazandı ve bu da Karadağlıları ayrı bir ulus olarak tanıma konusundaki kararlılığını etkileyecekti. Ancak 1921'de parti yasadışı ilan edildi ve siyasi faaliyetlerini demokratik kanallardan sürdüremedi. ^[2] Parti, Dresden'deki 4. Kongresi'nde Karadağlıları resmen ezilen bir ulus olarak tanıdı.^[8]

Yugoslavya'da demokrasinin işlemez olduğu ortaya çıktı ve Kral Aleksandar, Haziran 1928'de Hırvat Köylü Partisi lideri Stjepan Radić'in parlamentoda öldürülmesi de dahil olmak üzere bir dizi korkunç olayın ardından 1929'da 6 Ocak Diktatörlüğü'nü başlattı. Yoğunlaşan siyasi krizi hafifletmek için Aleksandar anayasayı askıya aldı, siyasi partileri yasakladı ve kendi hükûmetini kurdu. Birçok muhalif siyasetçi tutuklanıp hapse atılarak Yugoslavya'nın Sırp olmayan halklarını daha da izole etti. Gerçek bir Yugoslav kimliği yaratma girişiminde, tüm milliyetçi duygular ezildi ve Yugoslavizm saldırgan bir şekilde halka dayatıldı. Karadağ coğrafi bir terim olarak varlığını sona erdirdi, toprakları bunun yerine büyük ölçüde Zeta Banovinası'na dahil oldu. 1934'te Kral Aleksandar'ın öldürülmesi ve 1939'da Cvetković-Maček Anlaşması'nın ardından Karadağ Federalist Partisi, anlaşmanın Karadağ için daha fazla bağımsızlığa yol açacağına inanarak anlaşmayı destekledi. Ancak Hırvatların Hırvatistan Banovinası'yla elde ettiği gibi bir statü Karadağlılar için gerçekleşmeyecekti. ^[2]

II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Nisan Savaşı ve Yugoslavya'nın Mihver devletleri tarafından işgal edilmesinin ardından milliyetçi Karadağ Federalist Partisi, Hersek'teki Neretva nehrinden Arnavutluk'taki Mata'ya, ayrıca Metohija ve Sancak'ı da içerecek bir "Büyük Karadağ" talep ederek İtalya ile işbirliği yapmayı teklif etti. Çok daha küçük bir "Karadağ Bağımsız Devleti" 12 Temmuz 1941'de Aziz Petrus Günü Meclisi'nde ilan edildi ve Ustaşa ile Arnavutluk'un toprak iddiaları Almanlar tarafından nispeten daha fazla tercih edildi. Kral I. Nikola'nın torunu ve tahtın varisi olan Karadağ Prensi Mihail, kral ve kukla devlet başkanı olmaya davet edildi, ancak Nazilerle işbirliği yapmayacağını iddia ederek teklifi şiddetle reddetti. Yeniden kurulan Karadağ, Metohija'yı ve doğu topraklarını Arnavutluk'a kaptırdı, ancak Sancak'ın Sırp kısmını ele geçirmeyi başardı. Diğer tüm siyasi partiler yasadışı ilan edildi ve Sekula Drljević yönetiminde İtalyan koruması altında bir diktatörlük ilan edildi. Novica Radović başkanlığındaki bir dizi Karadağ Federalist Partisi üyesi, toprak iddiaları kabul edilmediği ve Petrović-Njegoš hanedanını yeniden başa geçiremediği için bu karara karşı çıktı.^[9]

Karadağ kukla devletinin ilan edilmesinden sadece bir gün sonra partizanlar 13 Temmuz Ayaklanması'nı başlattılar ve Karadağ Federalist Ordusu sürgün edildi. Karadağ Devlet Konseyi sonunda Karadağ halkının bağımsız ve büyük bir ulusal devletini yaratmayı amaçladığı için Hırvatistan'ın başkenti Zagreb'de yeniden örgütlendi. Konsey, kendisini Ustaşa ile ilişkilendirdi ve rejimlerine yardım etti.

1945'te Karadağ Federalist Partisi, Draža Mihailović'e olan bağlılığını bozan ve Drljević'in hareketinin nominal olarak tanınması karşılığında Slovenya'ya geri çekilmek isteyen Pavle Đurišić liderliğindeki eski Çetniklerden kendi Karadağ Halk Ordusu'nu kurdu. Ancak, Drljević ve Đurišić arasındaki bu ittifak kısa ömürlü oldu ve Ustaşa ve Đurišić'in birlikleri arasındaki Lijevče Savaşı ile sona erdi. 1945'te yaklaşan Müttefik zaferiyle, Karadağ Federalist Partisi dağıldı ve 1945'in sonlarında kendi ordusu ona karşı döndükten sonra diğer Mihver işbirlikçileriyle birlikte geri çekildi.

Sosyalist Yugoslavya[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı ve Yugoslav Partizanlarının Josip Broz Tito yönetiminde Yugoslavya'da iktidara gelmesinden sonra, Yugoslav hükûmetinin Karadağlıları yatıştırma çabaları sonucunda Karadağ milliyetçiliği otuz yıl boyunca yatıştı. Bu çabalar şunları içeriyordu: Yugoslav federasyonu içinde kurucu bir Karadağ cumhuriyeti yaratmak, Karadağlı uyruğunun tanınması, Karadağ'ın daha önce kırsal olan ekonomisinin endüstriyel gelişimine yardımcı olmak, altı kurucu cumhuriyetin en fakiri olan Karadağ'a mali yardım sağlamak ve kamu hizmetlerinde önemli sayıda Karadağlı içermek. Karadağ milliyetçiliği, Karadağ Ortodoks Kilisesi'ni yeniden diriltmek için bir çabanın başlatıldığı 1966'dan 1967'ye kadar bir hareket olarak yeniden ortaya çıktı. ^[3]

Tito'nun 1980'deki ölümünden sonra, Karadağ'da ve Yugoslavya'nın başka yerlerinde milliyetçilik yükseldi. 1981'den itibaren Karadağ milliyetçiliği, Yugoslavya içinde Karadağ için daha fazla özerklik talep eden destekçileriyle güçlendi, ancak hükûmetin 1982 ve 1984 yılları arasında Karadağ milliyetçilerine karşı uyguladığı baskı milliyetçi hareketin çabalarını boğdu. ^[3]

Çağdaş milliyetçilik[değiştir | kaynağı değiştir]

1989'dan 1991'e kadar komünizmin çöküşü ve Yugoslavya'nın dağılması sırasında, Karadağ SC ve komünist hükûmeti kendisini bir kargaşanın içinde buldu. Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milošević'i destekleyen Momir Bulatović'in iktidara gelmesi ve Sırbistan ile birlik olması, muhalif aşiretlerin Karadağ'ı Sırbistan'dan uzaklaştırma çabalarını boşa çıkardı. Yugoslavya 1991'de dağıldıktan sonra, Karadağ hükûmeti Sırbistan ile birliği desteklemeye devam etti ve Karadağ askerleri, ayrılan cumhuriyetlere karşı savaşlarda yer aldı. ^[3] Yugoslav Savaşları sırasında, Karadağ Cumhurbaşkanı Bulatović, Karadağ'ın tarihsel olarak Karadağ'ın bir parçası olduğunu belirttiği Dubrovnik ve Hersek'e yönelik irredantist iddiaları destekleyerek Karadağ'daki hem Karadağlı hem de Sırp milliyetçi gruplarını tatmin etmeye çalıştı.^[4] Doğu Hersek Sırpları, Karadağ'daki Eski Hersek halkıyla güçlü kültürel bağlara sahiptir. ^[2] Yugoslav Halk Ordusu'ndaki Sırp ve Karadağlı rezerv askerler Dubrovnik'e yönelik bir saldırı hazırlığı için Eylül 1991'de Hersek'e girdi.^[10] O zamanlar pek çok Karadağlı, Dubrovnik'in Karadağ ile birleşmesi yönündeki irredantist hedefi destekledi.^[11] Yugoslav Savaşları sırasında, daha sonra Cumhurbaşkanı Bulatović'in ve Sırbistan'la birlik destekçisi Karadağ Başbakanı Milo Đukanović, Karadağ'ın II. Dünya Savaşı sonrası sınırlarının (Karadağ'ın şu anki sınırları) "yarı vasıflı Bolşevik haritacılar" tarafından tasarlandığını iddia ederek Hırvatistan üzerindeki irredantist iddiaları destekledi ve ve Đukanović, Karadağ'ın "Hırvatlara karşı kesin sınırlar çizmesi" gerektiğini ilan etti. ^[2]


Milo Đukanović	Ranko Krivokapić

Sırp çevrelerinden algılanan hakimiyetten duyulan memnuniyetsizlik, Karadağ milliyetçiliğinin Karadağ'da güçlü bir hareket haline gelmesine neden oldu. 1992 referandumu, Karadağlıların Sırbistan ile birlik halinde mi kalması yoksa bağımsız mı olması gerektiğini belirlemek için yapıldı ve Karadağlıların yüzde 96,82'si Sırbistan ile birlik içinde kalmayı tercih ederken, yüzde 3,18'i bağımsızlığı tercih etti. Sırbistan ile birlik ile ilgili hayal kırıklığı, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'nin Yugoslav Savaşları'na katılımı nedeniyle uluslararası bir parya haline gelmesine ve Sırp milliyetçilerinin Karadağ kültürünü Sırp kültürünün bir alt mezhebi olarak reddetmesine yönelik hayal kırıklığına tepki olarak 1990'larda büyüdü. 1997'ye gelindiğinde Karadağlıların çoğu Sırbistan ile daha gevşek bağlar ve Avrupa Birliği ile daha yakın ilişkiler istiyordu. 1997 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Karadağ Başbakanı Milo Đukanović, Karadağ'ın Sırbistan ile birliğine olan önceki desteğini bırakmış ve Sırbistan yanlısı Cumhurbaşkanı Bulatović'e karşı yarışmıştı. Milo Đukanović'in 1998'de Karadağ Cumhurbaşkanı olarak seçilmesi, Karadağ milliyetçi hükûmetinin iktidara gelmesiyle ve Karadağ hükûmetinin Slobodan Milošević'in Sırp hükûmetine karşı tutumunda köklü bir değişiklikle sonuçlandı. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Yeşiller ve Beyazlar arasındaki şiddete benzer şekilde, Đukanović destekçileri ile birlik yanlısı Başkan Bulatović arasında şiddetli çatışmalar yaşandı. Karadağ hükûmeti, 1999 Kosova Savaşı'ndaki federal hükûmet eylemlerini desteklemeyi reddetti ve Karadağ hükûmeti, çatışmada tarafsızlığını resmen ilan etti ve bunun sonucunda, Karadağ'daki bazı askeri hedefler vurulmasına rağmen, NATO güçlerinin hava saldırılarının yalnızca Sırbistan'a odaklanması neden oldu. ^[3]

James Minahan, çağdaş Karadağ milliyetçiliğinin gelişmesine yol açan nedenlerin, Karadağ'ın ilk kez egemen bir devlet haline geldiği 14. yüzyılın ortalarına kadar dayandığını iddia ediyor. Karadağlılar Sırpların bir alt grubu olarak kabul edilirken, Sırbistan üzerindeki Osmanlı yönetimi döneminde Karadağ'ın bağımsızlığı, Sırbistan'a kıyasla Karadağ'da çok farklı bir kültürün ortaya çıkmasına neden oldu. Bu dönemde Karadağ, Osmanlı kontrolündeki Sırbistan kültüründen oldukça farklı bir savaşçı kabile toplumu haline geldi. ^[3]

Karadağ'da milliyetçi siyasi oluşumlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde:

Demokratik Sosyalistler Partisi (2000'lerden beri)
Karadağ Liberal Partisi (2004'ten beri)
Karadağ Sosyal Demokratları (2015'ten beri)
Karadağ Yurtsever Komitalar Birliği (2020'den beri)
"21 Mayıs" Sivil Girişimi (2021'den beri)
Yeni Sol (2018'de kuruldu) (2021'den beri)
Karadağ Sosyal Demokratlar Partisi (hizipler, 1993'ten beri)

Tarihi:

Karadağ Yeşilleri (1918–1922, 1940'lar)
Karadağ Federalist Partisi (1922–1945)
Karadağ Liberal İttifakı (sivil, 1990–2005)
Karadağ Halk İttifakı (sivil, 2001–2006)
Karadağ Liberal Demokratları (2001–2006)
Karadağ Sivil Partisi (hizipler, 2002–2010)
Karadağlı (2014–2018, 2020–2021)

Dil ayrılıkçılığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Sırp dilinden ayrı standart bir Karadağ dili fikri, Yugoslavya'nın dağılmasından sonra, Karadağ'ın Sırbistan-Karadağ'dan bağımsızlığını savunanlar aracılığıyla ortaya çıktı.^[12] 1993 yılına gelindiğinde, bazı Karadağlı aydınlar Karadağca'nın ayrı bir dil olduğunu ve bu şekilde tanınması gerektiğini iddia ediyorlardı. Bu iddianın ana yönü, Karadağ dilinin fazladan üç ses (ve dolayısıyla karakter) kullanımını gerektirmesi ve dolayısıyla Karadağ alfabesinin Sırp, Boşnak ve Hırvat alfabelerinde kullanılan 30 karakterin aksine 33 karakterden oluşmasıydı. 1994 yılında, Karadağ PEN Merkezi, temel iddiası Karadağ kültürel kimliğinin tüm yönlerinin asimilasyon ve yok edilmeye çalışıldığını öne çıkarmak olan Karadağ Kültürünün, Halkının ve Devletinin Tehlike Altına Alınması Bildirgesini yayınladı. Bildirinin 5. maddesinde, "Karadağ dilinin kendine özgü bir tarihi ve edebiyatta teyidi olmasına rağmen, Anayasa'nın diğer şeylerin yanı sıra Sırpçayı Karadağlıların dili olarak ilan ettiği" belirtilmektedir. Karadağ dilinin anayasada İjekavya lehçesinin Sırpça olarak tanımlanmasının Karadağ kimliğinin marjinalleştirilmesinin birçok örneğinden sadece biri olduğunu savundular. Bu argümanın merkezinde, Karadağ dilinin Sırpça, Hırvatça, Boşnakça ve Karadağ dillerinin temelini oluşturmasına rağmen, 1954 yılında Novi Sad Anlaşması'nın ardından standart Sırp-Hırvatçayı dayatan Belgrad ve Zagreb tarafından büyük ölçüde yok edildiği iddiası vardı. ^[2]

Karadağ'daki 2003 nüfus sayımı sırasında, Karadağ dili konusu hararetli bir şekilde tartışıldı. Mart 2004'te Karadağ eğitim konseyi cumhuriyetin resmi dilinin Sırpçadan Maternji jezik'e (anadil) değiştirilmesini önerdi. Öneri, bunu Karadağ hükûmetinin Sırp kimliğinin özelliklerini marjinalleştirme girişimi olarak gören etnik Sırplar arasında öfkeye neden oldu. Doclean Bilim ve Sanat Akademisi başkanı Jevrem Brković, dilin adını "cumhuriyet anayasasında Karadağ dilinin kurulmasına geçiş aşaması" olarak değiştirme girişimlerini iyi karşıladı. ^[2]

2007 tarihli Karadağ Anayasası, Karadağca'nın ülkenin resmi dili olduğunu belirtirken, Boşnakça, Hırvatça, Sırpça ve Arnavutça resmi kullanımda olan dillerdir.^[13]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d Motyl 2001.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Morrison 2009.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Minahan 2002.
^ ^a ^b Daily report: East Europe, Issues 13-21. United States: Foreign Broadcast Information Service, 1996. p. 72.
^ Steven L. Burg, Paul S. Shoup. The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention. Armonk, New York, USA: M.E. Sharpe, 2000. 9781563243097 p. 102.
^ Investigative Summary. International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia. Accessed 4 September 2009 .http://www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/ind/en/mil-2ai020728e.htm
^ Banac 1984.
^ Montenegro: The Divided Land. Chronicles Press. 2002. s. 129. ISBN 978-0-9619364-9-5. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019.
^ Kontrarevolucija u Crnoj Gori. Istorijski institut Crne Gore. 1977. s. 73.
^ Steven L. Burg, Paul S. Shoup. The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention. Armonk, New York, USA: M.E. Sharpe, 2000. 9781563243097 p. 74.
^ Karen Dawisha, Bruce Parrott. Politics, Power, and the Struggle for Democracy in South-East Europe. Cambridge, England, UK; New York, New York, USA; Oakleigh, Melbourne, Australia: Cambridge University Press, 1997. p. 171.
^ "Language and Identity in Montenegro - A Study Among University Students" (PDF). Slavica Helsingiensia. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018.
^ "Montenegro's Minorities in the Tangles of Citizenship, Participation, and Access to Rights" (PDF). Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in Europe. 2 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. Ithaca, New York: Cornell University Press. 1984. ISBN 978-0-8014-9493-2. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2021.
Encyclopedia of the Stateless Nations: L-R. Greenwood Publishing Group. 2002. ISBN 0-313-32111-6.
Montenegro: A Modern History. I.B. Tauris. 2009. ISBN 978-1845117108.
Encyclopedia of Nationalism, Volume II. Academic Press. 2001. ISBN 0-12-227230-7.
The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918–2005. Indiana University Press. 2006. ISBN 0-253-34656-8.

[FOOTNOTEMotyl2001-1] Motyl 2001.

[FOOTNOTEMorrison2009-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Morrison 2009.

[FOOTNOTEMinahan2002-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Minahan 2002.

[East_Europe_1996._p._72-4] Daily report: East Europe, Issues 13-21. United States: Foreign Broadcast Information Service, 1996. p. 72.

[5] Steven L. Burg, Paul S. Shoup. The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention. Armonk, New York, USA: M.E. Sharpe, 2000. 9781563243097 p. 102.

[6] Investigative Summary. International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia. Accessed 4 September 2009 .http://www.icty.org/x/cases/slobodan_milosevic/ind/en/mil-2ai020728e.htm

[FOOTNOTEBanac1984-7] Banac 1984.

[8] Montenegro: The Divided Land. Chronicles Press. 2002. s. 129. ISBN 978-0-9619364-9-5. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019.

[9] Kontrarevolucija u Crnoj Gori. Istorijski institut Crne Gore. 1977. s. 73.

[10] Steven L. Burg, Paul S. Shoup. The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention. Armonk, New York, USA: M.E. Sharpe, 2000. 9781563243097 p. 74.

[11] Karen Dawisha, Bruce Parrott. Politics, Power, and the Struggle for Democracy in South-East Europe. Cambridge, England, UK; New York, New York, USA; Oakleigh, Melbourne, Australia: Cambridge University Press, 1997. p. 171.

[12] "Language and Identity in Montenegro - A Study Among University Students" (PDF). Slavica Helsingiensia. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018.

[Journal_on_Ethnopolitics_and_Minority_Issues_in_Europe-13] "Montenegro's Minorities in the Tangles of Citizenship, Participation, and Access to Rights" (PDF). Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in Europe. 2 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Karadağ milliyetçiliği nedir?, Karadağ milliyetçiliği anlamı nedir?, Karadağ milliyetçiliği ne demektir?