Urumca
Урум тыль, урум тілі, урум ділі / bizim dilca
Ana dili olanlar	Donetsk (Ukrayna), Kazakistan (Kentav), Gürcistan
Konuşan sayısı	185.000[1]  (tarih gerekli)
Dil ailesi	Türk dilleri Kıpçak/Oğuz
Yazı sistemi	Kiril alfabesi
Dil kodları
ISO 639-3	uum

Urumca ya da Urum Türkçesi (kendilerince Ukrayna: Урум тыль, урум тілі, урум ділі Urum Tili; Gürcistan: bizim dilca) Urumlar tarafından konuşulan Türk dillerinin Oğuz dilleri grubundan dildir.^[2] Urumca Türkçeye çok benzeyen bir dildir. Bir Yunan dili olan Rumeyce ile karıştırmamak gerekir.

Urumca, diğer Kıpçak Türk yazı dilleriyle ve Türkçeyle ortak pek çok atasözü ve deyime sahiptir.^[3]

Lehçeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

A. Garkavets'e göre Ukrayna'daki Urumca dört gruba ayrılır:^[4][5]

1. Büyük Yanisol, Beşev, Manguş: Oğuz unsurları çok az.

2. Kermençik, Bagatır, Ulaklı: Oğuz unsurları az belirgin.

3. Karan, Laspi, Kamar, İgnatyevka: Oğuz unsurları belirgin.

4. Mariupol, Starıy Kırım: Oğuz unsurları Kıpçak unsurlarıyla karışık

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürjüden Beşeve Atlar Yetişti

Gürjüden Beşeve atlar yetişti

O anemin yurtuna bir ateş tüştü

Beş hızın erasına injesi edim

Anemin babemin eglenjesi edim

Taçankalar üstüne tezip yürdüm men

Kör timnernen yep içtim kör time tüştüm

Oynadım anem oynadım oynap toymadım

Ajel teldi başıma yendim duymadım

Gürjüden Beşeve atlar yetişti

O anemin yurtuna bir ateş tüştü

(Yelena Akritov, 46, Eski Kırım)

Urumlar Kırım’dan çıkarılırken bir kız bir oğlan iki kardeş vatanlarından çıkmak istemezler. Ölürsek de burada öleceğiz diye kendilerini bindirildikleri gemiden denize bırakırlar. Cesetleri bulunamaz. Halk bunun üzerine aşağıdaki türküyü veya ağıtı yakar.

Hara Deniz Büngür Büngür

Hara Deniz büngür büngür büngürder

Dalğasıylen dalğasıynen demileri yürütür

Hara Deniz büngür de büngür de büngürdür

Büngürdeyip esti de derdim yeniler

Hara Deniz yahın olaydın yanıma

Dalaydım da yar seni deyi bulaydım

Balıhçılar aldılar benim sesimi

Bağırdım da şitmedin mi sesimi

Betim hutarırdım o benim ğarip janımı

Betim çare bulurdu harap janıma

Dalaydım da hızhardaşım bulaydım

(Kosta Koca, 84, Eski Kırım, Babasının arkadaşlarından)

Urğun Urğun Dost Bağına Vardığım

Urğun urğun dost bağına vardığım

El uzatıp ğonje gülünü sardığım

Yaremilen zevhüsefa sürdüğüm

O da varsın onulen eş olsun

Kündüz eyan beyan yeje düş olsun

Ağley ağley gözler dizden yaş olsun

Yarem oynar satrançilen merdini

Çeken bilir ağrıların derdini

Ben çekmişim üçün dördün beşini

O da vardın çeksin benim derdimi

O da varsın onulen eş olsun

Kündüz eyan beyan yeje düş olsun

Ağley ağley gözler dizden yaş olsun

İdit odur çıhıp yoldan dönmeyen

Aşıh olup sevdalığı bilmeyen

Üç beş mal hazanıp delmeyen

O da varsın onulen eş olsun

Kündüz eyan beyan yeje düş olsun

Ağley ağley gözler dizden yaş olsun

Osman Paşa

Ahsaray da Bahçısaray

Dül açılır meydanına

Tör olaydı Osman Paşa

Jıhtı aster baştan başa

İle olur mu bile olur mu

Evlad babiye halır mı

Duna teyler ahmam dedi

Çadırımdan çıhmam dedi

Yüz bin aster hırılanjaz

Çadırımdan bahmam dedi

Pendjereden har delir o

Ben sanettim yar delir o

Açtım pendjereyi bahtım

Osman Paşa jan veriy o

Osman Paşa (2)

Hara deniz ahmam deyor

Tenarımı yıhmam deyor

Esmer Güzel Muhtar Paşa

Edirneden teçmem deyor

Hara deniz ahar dider

Tenarını yıhar diter

Tör olaydı Osman Paşa

Edirneyi teçer diter

Penjereden har deliyor o

Ben sanettim yar deliyor o

Açtım penjereyi bahtım

Osman Paşa jan veriyor

Osman Paşa (3)

Kara Deniz akmam diy

Ah denize bahmam diy

Kırh bin aster kırmayınjes

Çadırımdan çıhmam diy

Kara deniz ahar diter

Ah denizde bahar diter

Kırh bin aster kırar diter

Çadırından çıhar diter

Öle olur mu bele olur mu

Evlad Babayı urur mu

Padişağın zulumları

Bu dünya bize halır mı

Ben Yaltadan Taş Yükledim

Ben Yaltadan taş yükledim yemime almaya

Ben Yefeden bir yar sevdim yendime almaya

Del del del del alaydım seni

Ender mintan olur ise saraydım seni

Ben Yaltadan bir yüzük aldım elmazdır taşı

Ben Yefeden bir yar sardım on beştir yaşı

Del del del del alaydım seni

Ender mintan olur ise saraydım seni

Alem

Borlu suyun üstünden ağeler atımı atlattım

On beş yanşa Garavil çufutun ötünü patlattım

Şaroş edim duyamadım pıçak oynattım

Bir Tatarı soymajes anem yolumu da açtım

Beş yüz atlı horalap aldılar yene hutuldum

Ederimi arhama urdum obaya jıvırdım

Alebin oğlu tutuldu deyen anesi ağledi

Ğarip babem bağrına taşler bağladi

Duşenkalar

Sarağaç boyanır mı da

Varsam yar uyanır mı

Gelsek garşı garşıya

Ona can dayanır mı

Çal atımı da bineyim de

Bulutlara sineyim

Ölsem onda öleyim de

Yar yüzünü göreyim

Ev ardına gül direk de

Yaprağı ne tökerek

Garip gönlüme göre de

Allah vermiş şen yürek

Hara haş olmayaydı da

Ben seni sarmayaydım da

Ben seni sarmayaydım da

Gömüp de yanmayaydım

Yavaş yavaş tohta gel

Tahtalar oynamasın

Gündüz gelme gece gel de

Düşmanlarım duymasın

(Kosta Koca, 84, Eski Kırım, Babasının arkadaşlarından)

Çınlar (Maniler)

Aylan aylan jeltermem

Jel turanda ey a hız

Timi sarıp seveyim

Sen tuğranda ey a hız

Altın da taptı yaşım

Kümüş te taptı yaşım

Donbastan on altıdan beri

Hayıtmadı menim yaşım

A hız senin közlerin da

Vermem de dünye malına

Senin dibik vah yarem de

Bulamam dünyalara

Köpür tüpü beş tahta

Beşsi de yarım tahta

Beni bırahıp onu alsa

Yaşasın yarım afta

Tarilkaya beş alma

Yavluh ilen alınız

Ben saldat ditejegim

Savluh ilen halınız

Çete yılan sızğırıy

Sesi de deliy oh dibik

Bırahıp ditti beni de yarem

Duynalara yoh dibik

A hız saçın örmezler

Seni bana bermezler

Tel alayım haçayım

Harangılıh körmezler

A hız saçın setiz hat

Tes birisin bizge sat

Anan baban hayl osa

Tel bögeje bizge yat

Urum Hikâyelerine Örnekler

Huşlubek

Bir vahıtta bir dene padşah var eten, evladı yoh eten. Günnerden bir gün diy harıya:

- Hur maa bir torva pismet, titeyim evladlıh –birini mirini alajah oğul olajah. Alıy tayağın, torbasın çıhay titiy. Titkende çıhay bir hart ögne:

- Anda titiysin? Diy

- Titiyim bele bele, evlad hırlamağa. Alajam özüme bir evladlıh.

- Sen –diy- hayt. Vereyim men saa bir alma. Temizle almayı, hoy başınızın dübüne. Saba harınnan hahlar yersiniz almayı, yejeginiz. Habuhların da temizlersin verirsin atına

Alıy almayı hayıtıy . Harısı diy

- Sora nasın? Taptın olan?

- Tapmadım- diy. – Bir hart bele bele dedi: ‘A bu almayı temizleniz. Habuhlarını atınıza versiniz, yer. Özün de başınız dübüne hoyarsınız, saba hahlar yersiniz.- olur evladınız’ - dedi.

Temizliy, hart degeni dibik, hoyay başın dübüne almayı. Yaraylar etisi de yiy harı-hoja. Habuhların da veriy biye. Biyeden oluy bir tay. Harının oluy bir oğlu….

Bilmeceler:

Irahtan körem appaçıh

Yanına vardım şapkaçıh

(Manter: mantar)

Biz biz biz edik

Otuz eti hız edik

Biz tahta sen sıyıldıh

Sabaderek joyulduh

(Tişler : dişler)

Kiçineçik odaçıh

Otuz eti hudaçıh

(Abuz , Tişler)

Deve yünden töşek

Onu bilmeyen eşek

(post-tiyiz)

Yırahtan körem hara hara

Yanna barım para para

(at boh)

Urumca Masal Örnek:

Zilifsiya

Bir zamanda bir padşahın üç tene oğlu var. Üçü de avju. Titiy büyügü avlamaa alıy yanna asterini. Yürüyler yürüyler tapmaylar bir şiy de. Sora çevriy, kün batıya titiyler. Titiyler onda, az titiyler, tüşiyler bir yere çoh pek huş. Er türlü tiyiklik . Başlaylar patlatma. Patlathanda bir dene siya bulut peyda olunuy, çıhay bir siya bulut, teliy honay buların stüne elçin de hıray öldürüy.

Bir kün teçiy yohtur ağa, eti kün teçiy yohtur ağa. Üçünjü kün diy ortanjı

-Titiyim ağayı hıdırayım yohsam bir av rastetirdi telyamay.

Titti o da. Yürüdü yürüdü kün doğuya. Bişiy yoh. Çevriy kün batıya, titiy, tapay o tiyikliy. Bu da başlay patlatmaa. Yene o siya bulut teiy, bları da hıray. Bu asteri de.

Teçiy bir üç-dört kün. En kiçigi:

- Nas şiy bele? Biri titti – Yoh. Biri daa titti – yoh. Varayım ağaları hıdırayım men de.

Çıhay titiy payına. Almaya ster. Varıy kün doğuya – yohtur, tapmay, çevriy kün batıya yürüy yürüy tüşüy o tiyiklikcee- patlamay. Çünkü ağaların terek hıdırmaa.

Varıy tapay ağalarnı...

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]