Kanlı 1 Mayıs

Kanlı 1 Mayıs
	1977 1 Mayıs'ı için hazırlanan, "dünyayı avuçlarında yükselten işçi" logosu
Bölge	Taksim Meydanı, Beyoğlu, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°02′13″K 28°59′09″D / 41.03694°K 28.98583°D
Tarih	1 Mayıs 1977 (46 yıl önce) ; 19.05 (UTC+3)
Hedef	Siviller
Saldırı türü	Silahlı saldırı
Ölü	34
Yaralı	136
Şüpheliler	Kontrgerilla

Katliam yeri

Katliamın yapıldığı yerin İstanbul'daki konumu.

Kanlı 1 Mayıs veya 1 Mayıs Katliamı,^[1] 1 Mayıs 1977 günü Taksim Meydanı'nda kutlanan İşçi Bayramı'nda 34 kişinin hayatını kaybetmesi ve 136 kişinin de yaralanması ile sonuçlanan olaydır.^[3]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de 1 Mayıs İşçi Bayramı, ilk defa 1911 yılında Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde bulunan Selanik'te kutlanırken İstanbul'daki ilk kutlama 1912 yılında gerçekleştirildi.^[4] 1923 yılında 1 Mayıs'ın yasal olarak İşçi Bayramı ilan edilmesinden bir yıl sonra hükûmet, kutlamaların kitlesel olarak gerçekleştirilmesini yasakladı. 1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu ile de İşçi Bayramını kutlamaları tamamen yasaklandı.^[4]

Cumhuriyet döneminde yükselişe geçen işçi hareketi tarafından uzun yıllar kutlanamayan 1 Mayıs, ilk defa 1976 yılında Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) öncülüğünde yüz bini aşkın kişinin katılımı ile Taksim Meydanında gerçekleştirildi.^[1]^[4] 1977 yılına gelindiğinde ise Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu daha kitlesel bir kutlama için hazırlıklara başladı. Tertip Komitesi ile İstanbul Valiliği ve İstanbul Emniyeti arasında yapılan görüşmeler sonucu iç güvenliği DİSK'in, dışarıdan gelebilecek saldırılara karşı dış güvenliği ise emniyet güçlerinin sağlaması konusunda anlaştılar. Ulaşım kolaylığı ve merkezi konumu nedeniyle kutlama yerinin Taksim Meydanı olması konusunda da anlaşma sağlandı.^[5]

Bu süreçte, DİSK'in politikalarına karşı çıkan bazı Maoist gruplar da DİSK'in bu 1 Mayıs kutlamalarına katılmak istediklerini belirtmişlerdi. DİSK ise, kendi disiplinlerini bozacağını ve olay çıkaracağını düşündüğü bu grupların kutlamaya katılmalarını istemedi.^[5] Buna karşın söz konusu gruplar zorla da olsa Taksim Meydanı'na gireceklerini ilan ettiler. Bu koşullarda, 1 Mayıs öncesi dönemin gazetelerinin bazılarında 1 Mayıs'ta olayların çıkacağı, insanların ölebileceği yönünde köşe yazıları yayınlandı.^[5]

Olay[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Mayıs 1977 günü İşçi Bayramı'nı kutlamak üzere çeşitli illerden İstanbul'a gelenler ile birlikte yüz binlerce kişi Taksim Meydanı'ndaki kutlamalara katıldı.^[6] Katılımın yüksek olması sebebiyle kortejlerin alana girmesi uzun sürdü, konuşmalar da uzadı.

Saat 19.00 sularında dönemin DİSK genel başkanı Kemal Türkler konuşmasının sonuna geldiğinde Saraçhane tarafından Taksim Meydanı'na doğru yürüyüşün sonunda Sular İdaresi arkasına kadar gelen Maocu gruplar kordon oluşturmuş DİSK güvenlik görevlileriyle çatışmaya girerek ateş açmaya başladılar. Bunun ardından tüm Taksim Meydanı'nı saran silah sesleri duyulmaya başlandı. Gerek DİSK gerekse kutlamaya katılan çeşitli kuruluşlardan Sular İdaresi binasının üstünden ve Intercontinental Oteli'nin (bugün The Marmara Oteli) üst katlarından ateş açıldığı iddialarında bulunuldu.^[2]^[5] Taksim Meydanı'nın dolduran kalabalık panik halinde kaçmaya çalışırken polis de ses bombaları ve panzerlerle kalabalığa müdahale etmeye başladı.

Meydandan kaçmak için Kazancı Yokuşu'na yönelen büyük bir kalabalık park edilmiş DİSK üyesi Teknik-İş sendikasına ait bir kamyonun önünde sıkışınca burada birçok kişi ezildi.^[2] Sonuç olarak, 28 kişi ezilme ya da boğulma nedeniyle, 5 kişi silahla vurulma nedeniyle, 1 kişi de panzer altında kalarak toplamda 34 kişi^{[not 1]} yaşamını yitirdi, yaklaşık 130 kişi de yaralandı. DİSK'in yayınladığı listede ise 36 kişinin öldüğü belirtilmişti.^{[not 2]}^[2]^[5]

Sonraki gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Olay sonrası 470 kişi göz altına alındı fakat hiçbirinin olayla ilgisi kurulamayarak serbest bırakıldılar. Tertip komitesi, bazı sendika ve sol gruplardan 98 kişi hakkındaki yargılamalar 14 yıl boyunca sürdü. Bu yargılamalardan kimse ceza almadı. Emniyet veya devlet yetkililerinden herhangi birinin yargılanmadığı dava zaman aşımına uğrayarak düştü. Bunun üzerine dava, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne taşındı.^[7] Bugüne kadar ateşi kimlerin açtığı tam olarak belirlenememiş ve olay aydınlatılamamıştır.^[7]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Korhan Atay, 1 Mayıs 1977 İşçi Bayramı Neden ve Nasıl Kana Bulandı? (Metis Yayınları, 2013) ISBN 9789753429078
Nail Güreli, 1 Mayıs 1977 Türkiye Devrimcilerinin 'İki 1 Mayıs' Belgeseli (Ozan Yayıncılık, 2006) ISBN 9789757891932
Barış Yetkin, Kırılma Noktası 1 Mayıs 1977 Olayı (Otopsi Yayınları, 2005) ISBN 9789944596688

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Bunlar arasında: Meral Özkol, Mültezim Oltulu (Mürtezim Örtülü), Ahmet Gözükara, Ziya Baki, Bayram Eği (Eyi), Diran Nigiz (Negis), Ramazan Sarı, Hacer İpek (Saman), Hamdi Toka, Nazan Ünaldı, Jale Yeşilnil, Bayram Çatak (Çıtak), Rasim Elmaz (Elmas), Mahmut Atilla Özbelen (Özveren), Leyla Altıparmak, Ercüment Gürkut, Kenan Çatak, Mustafa Elmas, Hatice Altun, Kahraman Alsancak, Kadriye Duman, Aleksandros Konteas (Kontuas), Hüseyin Kırgın, Mehmet Ali Genç, Ali Sıdal, Ömer Narman, Sibel Açıkalın, Garabet Ayhan, Hikmet Özkürkçü, Nazmi Arı, Kadir Balcı (Bağcı) ve Niyazi Darı bulunmaktaydı.
^ Bu listede ise; Ali Yeşilgül, Mustafa Ertan, Yücel Elbistanlı, Tevfik Beysoy, Bayram Sürücü, Özcan Gürkan ve Hülya Emecan bulunmaktaydı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c "Türkiye'de 1 Mayıs, 1 Mayıs'ta Taksim". Cumhuriyet Gazetesi. cumhuriyet.com.tr. 30 Nisan 2016. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.
^ ^a ^b ^c ^d Mavioğlu, Ertuğrul (1 Mayıs 2007). "30 yıl sonra kanlı 1 Mayıs (3)". Radikal Gazetesi. radikal.com.tr. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.
^ Arslan, Rengin (30 Nisan 2014). "1 Mayıs 1977: Yaşayanlar ve arşivler anlatıyor". BBC Türkçe. bbc.com. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.
^ ^a ^b ^c "1 Mayıs nedir? İlk ne zaman kutlandı?". Milliyet Gazetesi. milliyet.com.tr. 1 Mayıs 2015. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Mavioğlu, Ertuğrul (30 Nisan 2017). "30 yıl sonra kanlı 1 Mayıs (2)". Radikal Gazetesi. radikal.com.tr. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.
^ "Police Crashes May Day Rally". Bianet (İngilizce). bianet.org. 1 Mayıs 2007. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.
^ ^a ^b "1 Mayıs 1977 Neden ve Nasıl Kana Bulandı?". Bianet. bianet.org. 1 Mayıs 2013. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ertuğrul Mavioğlu yazı dizisi; 1-2-3-4-5-6-7-8-9 (Radikal Gazetesi) 5 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Sosyalist Barikat Dergisi 12. Sayı "1 Mayıs 1977 Katliamı" 3 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[7] Bunlar arasında: Meral Özkol, Mültezim Oltulu (Mürtezim Örtülü), Ahmet Gözükara, Ziya Baki, Bayram Eği (Eyi), Diran Nigiz (Negis), Ramazan Sarı, Hacer İpek (Saman), Hamdi Toka, Nazan Ünaldı, Jale Yeşilnil, Bayram Çatak (Çıtak), Rasim Elmaz (Elmas), Mahmut Atilla Özbelen (Özveren), Leyla Altıparmak, Ercüment Gürkut, Kenan Çatak, Mustafa Elmas, Hatice Altun, Kahraman Alsancak, Kadriye Duman, Aleksandros Konteas (Kontuas), Hüseyin Kırgın, Mehmet Ali Genç, Ali Sıdal, Ömer Narman, Sibel Açıkalın, Garabet Ayhan, Hikmet Özkürkçü, Nazmi Arı, Kadir Balcı (Bağcı) ve Niyazi Darı bulunmaktaydı.

[8] Bu listede ise; Ali Yeşilgül, Mustafa Ertan, Yücel Elbistanlı, Tevfik Beysoy, Bayram Sürücü, Özcan Gürkan ve Hülya Emecan bulunmaktaydı.

[cmhryt-1] "Türkiye'de 1 Mayıs, 1 Mayıs'ta Taksim". Cumhuriyet Gazetesi. cumhuriyet.com.tr. 30 Nisan 2016. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.

[radikal3-2] Mavioğlu, Ertuğrul (1 Mayıs 2007). "30 yıl sonra kanlı 1 Mayıs (3)". Radikal Gazetesi. radikal.com.tr. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.

[bbc-3] Arslan, Rengin (30 Nisan 2014). "1 Mayıs 1977: Yaşayanlar ve arşivler anlatıyor". BBC Türkçe. bbc.com. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.

[milliyet-4] "1 Mayıs nedir? İlk ne zaman kutlandı?". Milliyet Gazetesi. milliyet.com.tr. 1 Mayıs 2015. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.

[radikal2-5] Mavioğlu, Ertuğrul (30 Nisan 2017). "30 yıl sonra kanlı 1 Mayıs (2)". Radikal Gazetesi. radikal.com.tr. 5 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.

[6] "Police Crashes May Day Rally". Bianet (İngilizce). bianet.org. 1 Mayıs 2007. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.

[bainet2013-9] "1 Mayıs 1977 Neden ve Nasıl Kana Bulandı?". Bianet. bianet.org. 1 Mayıs 2013. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[not 1]

[not 2]

[7]

Kanlı 1 Mayıs nedir?, Kanlı 1 Mayıs anlamı nedir?, Kanlı 1 Mayıs ne demektir?