Slavoj Žižek
Tam adı	Slavoj Žižek
Doğumu	21 Mart 1949 (75 yaşında) Ljubljana, Slovenya, Yugoslavya
Çağı	20. yüzyıl felsefesi 21. yüzyıl felsefesi
Bölgesi	Batı felsefesi
Okulu	Postmodern felsefe, post-marksizm
Etkilendikleri Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Jacques Lacan, Karl Marx, Sigmund Freud, Immanuel Kant, Soren Kierkegaard, Blaise Pascal, Martin Heidegger, Theodor W. Adorno, Friedrich Schelling, Josef Stalin

Slavoj Žižek (Okunuşu: Slavoy Jijek) (d. 21 Mart 1949 Ljubljana, Slovenya) Sloven Marksist sosyolog, filozof ve kültür eleştirmeni.

Ljubljana, Yugoslavya'da (şimdiki Slovenya) doğdu. Felsefe doktorasını Ljubljana'da aldı ve Paris Üniversitesi'nde Psikanaliz eğitimi gördü. Batı ülkeleri tarafından saygı görmesinden ötürü sosyalist Yugoslavya'da fazla baskıya maruz kalmadığını belirtmektedir. 1990 yılında Slovenya Cumhuriyeti Başkanlığı için Slovenya Liberal Demokrat Partisi'nin adayıydı.

Žižek popüler kültürün yeniden okunmasında Jacques Lacan'ın çalışmalarını kullanmasıyla ünlüdür. Şu konuları da içeren sayısız konuda yazmaktadır; ideoloji, köktendincilik, hoşgörü, politik doğruluk, küreselleşme, öznellik, insan hakları, Lenin, mit, internet, postmodernizm, çokkültürlülük, post-marksizm, Post-Politika, David Lynch ve Alfred Hitchcock. Düşünürün sevdiği ve önerdiği filmler Hero'dan Korkunç Ivan'a kadar çeşitlilik göstermektedir. Çağdaş felsefenin görmezden gelinemeyecek önemli bir ismidir.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Žižek Sosyoloji Enstitüsü, Ljubljana Üniversitesi, Slovenya'da uzman araştırmacı olarak görev yapmaktadır. Aynı zamanda, burada sıralanan üniversitelerin yanı sıra başka üniversitelerde de misafir profesör olarak ders vermektedir: The University of Chicago, Columbia, London Consortium, Princeton, The New School, The European Graduate School, The University of Minnesota, The University of California, Irvine and The University of Michigan. Bugünlerde Birkbeck Institute for the Humanities Birkbeck, Londra Universitesi'nde uluslararası yönetici olarak çalışmaktadır.

Žižek 2004 yılında 26 yaşındaki Arjantinli model Analia Hounie ile ikinci evliliğini yaptı, daha önce Renata Salecl ile evliydi.

Žižek mesleğinin başlangıcında 1970'lerin Yugoslavya'sının politik ortamında engellendi. 1975'te master tezinin siyasi açıdan şüpheli görülmesinden sonra Ljubljana Üniversitesi'nde bir yer sahibi olması önlendi. Takip eden yıllarda Yugoslavya Ordusu'nda görev aldı ve sonunda Jacques Lacan'ın psikonalitik teorisine dönük kuramsal odaklanmaları olan bir grup Slovenyalı bilgin ile yakınlaştı.

Žižek'in büyük bir sosyal kuramcı olarak uluslararası tanınması 1989'da İngilizce basılan ilk kitabı The Sublime Object of Ideology'ye kadar sürdü. Žižek'in en dünya çapında en çok tartışılan kitabı The Ticklish Subject (1999), onu açıkça dekonstrüksiyonizmcilerin, Heideggercilerin, Habermascıların, bilişsel işlemlerle uğraşan bilimadamlarının, feministlerin ve Žižek'in New Age "obskürantizmciler" olarak tanımladıklarının karşısına koyar.

Žižek'in çalışma ve düşünceleri belirlemedeki sorunlardan birisi onun kuramsal konumunu çok sık olarak kitapları arasında, hatta bazen aynı kitabın farklı sayfalarında değiştirmesidir (mesela, Lacan'ın yapısalcı mı yoksa postyapısalcı mı olduğu konusunda). Bu nedenle onu eleştiren bazı kişiler, onu tutarsızlık ve entelektüel düzey eksikliği ile suçlamaktadır. Ne var ki Ian Parker herhangi bir "Žižekyen" felsefe sistemi bulunmadığını öne sürmektedir çünkü Žižek, bütün tutarsızlığıyla beraber, bize, bizim bir tek yazardan neyi almak ve onda neye inanmak istediğimiz konusunda daha derinlemesine düşünmemiz konusunda yardımcı olmaya çalışıyor. (Parker, 2004) Aslında, Žižek'in kendisi, bir felsefecinin tavrının, bizim kendi ideolojik ön kabullerimizi sorgulamak yerine bize dünyayı anlatan Büyük Öteki gibi davranmak olmaması gerektiğini tartışarak, Jacques Lacan'ın kendi kuramlarını sürekli yenilemesini savunmaktadır. Žižek için felsefeci, soruları yanıtlamaya çalışan birisinden daha çok, eleştiren birisidir.

En son olarak Žižek Abercrombie & Fitch için hazırlanan bir katalogda yer alan Bruce Weber'in fotoğraflarına eşlik edecek bir metin yazdı. Büyük bir entelektüelin reklam metni yazmasının uygun olup olmadığı sorulduğunda, Žižek Boston Globe'a şunları söyledi: "Eğer para kazanmak için bu tür işler yapmak veya tam zamanlı çalışan Amerikalı bir akademisyen olarak imtiyazlı bir yer kapmak için kıç öpmek zorunda kalmak arasında bir seçim yapmam istenseydi böyle yerlerde yazı yazmayı seçmekten zevk alırdım!"

Kendisine dönük ters ifadelerden utanmayan ateşli ve renkli bir öğretim üyesi olarak kabul edilmektedir.

Senaryosunu yazıp sunduğu The Pervert's Guide to Cinema belgeseli 2006'da, The Pervert's Guide to Ideology belgeseli ise 2012 yılında yayınlandı.

Düşünceleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Savunduğu İdeoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Žižek'in ideolojisi şahsına özgü bir materyalizmdir. Diyalektik materyalizm geleneği içinde kuram oluştururken, düşüncenin var olan sistemleri içerisindeki devamsızlıkları ve çelişkilerine vurgu yaparak, ontoloji ve epistemolojinin çağdaş kuramlarıyla bağlantılar kurar. Deleuze ve Alain Badiou gibi, Žižek hem bilincin materyalist temeline hem de düşüncenin 'özerklik ve yararlılığına' sahip çıkan bir kuram dile getirir.

Žižek'in son kitabı, The Parallax View, şimdiye kadarki en derin ontolojik yorumlama çalışmasıdır. Žižek ontolojinin farklı yüzlerinin idealist ve materyalist anlamlandırmalar açısından karşılaştırmalarını yapmaktadır. İdealizm ve materyalizm arasında bu anlamdaki karşılaştırmalardan biri, idealizmin 'her şey'i kuramsallaştırdığına dair iddia edilen yeteneği ile materyalizmin görünüşte 'her şey'in gerçekte 'her şey olmayan' olduğu şeklindeki anlamlandırmasının arasında Lacancı terimlerle ifade edilir.

Žižek’in idealizm ve materyalizm arasında karşılaştırma yapma tutkusu onun kendi çalışmasını paradoksal terimler içerecek şekilde tanımlamasına neden olur: “Materyalist Teoloji”. Teolojisi, materyalizmi gibi kendine özgüdür. Žižek, gerçekte gerçekliğin temelde açık olduğunu ve materyalist “minicik bir fark” olduğunu ileri sürer, ontolojik açıdan, bir indirgemeci fiziksel işlemi tanımlaması ile bir insanın varoluş deneyimi arasında gerçeklikte görünen fark insan hayatının gerçeği ve ontolojinin kuramsallaştırmaya çalışması gereken en önemli alandır. Tüm insancıl Hristiyan teolojisi ile denkleştirdiği bu alan radikal bir şüphe üstüne oturtulmuştur. Žižek, olumsuz ve sınırlandırıcı "düşünen şey" ifadesi ile farkı Freudçu ölüm içgüdüsü (tanatos) ile denkleştirir. Biyolojik psikoloji bir gün bir insanın beyninin tam bir modelini yapabilecek olsa da, hâlâ geride açıklanamayan bir şey kalmış olacak ve bu şey doğrudan Freudçu ölüm içgüdüsü ile ilişkili olacak. Žižek'e göre bu rolü üstlenenin, zevk ilkesi değil de ölüm içgüdüsü olduğunu belirtmek önemli. Temsil edilemeyen bütünlük üzerinde kırılmalar ve kararlar öneren bilincin olumsuz yüzü vurgulanır. Žižek bilincin opak olduğu gerçeğine işaret eder. Bilincin temel özelliklerinden biri, bir şeyin gerçekten bilinçli mi yoksa sadece bir taklit mi olduğunu asla bilemeycek olmanızdır. Žižek Lacan'ı şunları belirterek eleştirir: "Ne yazık ki Lacan çok hızlı bir şekilde öz-bilinçlilik ile öz-saydamlığı özdeşleştirir, Alman İdealizmi'ndeki öz-bilinçlilik nosyonunun en önemli şartı insanın kendisine çok zor ulaştığı/hatta ulaşamadığıdır. Bu olumlu bir ontolojik şarttır."

Žižek'in metafiziği, önemli bir noktaya kadar anti-metafiziktir, çünkü 'her şey'i kuramsallaştırmanın saçma olduğuna inanmaktadır, çünkü daima kuramsallaştırılamayan bir şeyler kalacaktır. Bu Lacan'cı terimlerle 'sembolik' ve 'gerçek' arasındaki ilişkinin terimleri ile açıklanabilir. Žižek'e göre, bir insanı çeşitli yollarla gözlemleyebiliriz ancak bu yollar eş zamanlı var olmaz. Mesela, bir insanı ya kendi iradesi olan etik bir varlık olarak ya da güdülere dayanan biyolojik bir yaratık olarak görebiliriz ama ikisi birden değil. Bunlar 'gerçeğin' 'sembolik' tercümeleri, tanım ile tam olarak anlaşılamayacak 'her şey olmayan'ı anlamak için dili kullanma yollarıdır. Žižek'e göre, ne var ki 'gerçek' sizin ona nasıl bakmaya karar verdiğinize bağlı olmayan farklı yollarda anlaşılan bir şey değildir (etik bir varlık olarak insan biyolojik bir varlık olarak insana karşı mücadele verir); 'gerçek' bunun yerine daha üstün bir noktadan başka bir noktaya hareket etmektir - The Parallax View'da belirtildiği gibi. Kendisinin sıklıkla eleştirdiği postmodern kuramcıların tersine, Žižek, kendi iç öznelliklerine işaret eden ölçülemez diskurlar boyunca doğrudan bir ontolojik kesinin bulunduğunu iddia ederek görecelik konusunu açıklamaktan kendini kurtarır. Bu 'gerçeğin' çeşitli 'sembolik' tercümeleri olmasına rağmen, hepsi göreceli olarak "doğru" değildir. 'Gerçek', çelişkilerin birbiri içinden geçmesi işleminde ortaya çıkar; veya gerçek "minik bir farktır", indirgemeci materyalizmin sonsuz kararları ile yaşanan deneyim arasındaki fark.

Öznenin Oluşumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilinçdışı, bir dil gibi yapılandığı için ("comme une langue"), bu kendisini iki durumda tutkuya doğru yönlendirecektir: Birincisi, Lacan'ın XI.ci Seminer'inde tutkunun "hedefi" olarak adlandırılan tutku nesneleri ve bilinçdışı veya tutkunun "amacı" olarak adlandırılan kendi içinde tutkunun mekanizması ve Lacan'ın kendisi tutkunun işleyişinde bunu daha önemli bir durum olarak düşünmüştü.

Bibliyografisi[değiştir | kaynağı değiştir]

• Žižek, Slavoj (1989). The Sublime Object of Ideology (Print) (in English), London: Verso,Türkçede İdeolojinin Yüce Nesnesi, 2002
• Žižek, Slavoj (1990). Ernesto Laclau: Beyond Discourse Analysis (in New Reflections on the Revolution of Our Time) (Print) (in English), London: Verso. / Ernesto Laclau: Diskur Çözümlemesinin Ötesi (Günümüz Devrimi Üzerine Yeni Yansımalar serisinde)
• Žižek, Slavoj (1991). For They Know Not What They Do (Print) (in English), London: Verso. Ne Yaptıklarını Bilmedikleri İçin
• Žižek, Slavoj (1991). Looking Awry (Print) (in English), Cambridge, MA: MIT Press. / Yamuk Bakmak
• Žižek, Slavoj (1992). Enjoy Your Symptom! (Print) (in English), London: Routledge /Semptomunuzla Eğlenin!
• Žižek, Slavoj (1993). Tarrying with the Negative (Print) (in English), Durham, NC: Duke University Press. / Olumsuzla Oyalanma
• Žižek, Slavoj (1993). Everything You Always Wanted to Know About Lacan...But Were Afraid to Ask Hitchcock (Print) (in English), London: Verso / Daima Lacan hakkında sormak istediğiniz her şey...Ve Hitchcock'a Sormaya Korktuklarınız
• Žižek, Slavoj (1994). The Metastases of Enjoyment (Print) (in English), London: Verso. / Eğlenmenin Metastazı
• Žižek, Slavoj (1996). The Indivisible Remainder: Essays on Schelling and Related Matters (Print) (in English), London: Verso./ Görünmez Hatırlatıcı: Schelling Hakkında ve İlgili Konularda Denemeler
• Žižek, Slavoj (1997). The Abyss of Freedom (Print) (in English), Michigan: University of Michigan Press./ Özgürlüğün Tamusu
• Žižek, Slavoj (1997). The Plague of Fantasies (Print) (in English), London: Verso / Fanteziler Tabelası
• Žižek, Slavoj (1999). The Ticklish Subject (Print) (in English), London: Verso./ Türkçede Gıdıklanan Özne
• Žižek, Slavoj; Butler, Judith; Laclau, Ernesto (2000). Contingency, Hegemony, Universality (Print) (in English), London: Verso. / Olumsallık, Hegemonya, Evrensellik
• Žižek, Slavoj (2000). The Fragile Absolute (Print) (in English), London: Verso./ Kırılgan Mutlak Türkçede Kırılgan Temas
• Žižek, Slavoj (2001). Did Somebody Say Totalitarianism? (Print) (in English), London: Verso./ Birisi Totalitercilik mi Dedi?
• Žižek, Slavoj (2001). The Fright of Real Tears: Kryzystof Kieślowski Between Theory and Post-Theory (Print) (in English), London: BFI. / Gerçek Yırtılmaların Korkusu: Kryzystof Kieślowski Kuram ve Post Kuram Arasında
• Žižek, Slavoj (2001). On Belief (Print) (in English), London: Routledge./ İnanç Hakkında
• Žižek, Slavoj (2001). Opera's Second Death (Print) (in English), London: Routledge./Opera'nın İkinci Ölümü
• Žižek, Slavoj (2002). Welcome to the Desert of the Real (Print) (in English), London: Verso./Gerçeğin Çölüne Hoşgeldiniz
• Žižek, Slavoj (2002). Revolution at the Gates: Žižek on Lenin, the 1917 Writings (Print) (in English), London: Verso. / Kapılarda Devrim: Žižek'ten Lenin, 1917 Yazmaları Hakkında Türkçede Lenin Üzerine
• Žižek, Slavoj (2003). Organs Without Bodies (Print) (in English), London: Routledge./ Vücutsuz Organlar
• Žižek, Slavoj (2003). The Puppet and the Dwarf (Print) (in English), Cambridge, MA: MIT Press./ Kukla ve Cüce
• Žižek, Slavoj (2004). Iraq: The Borrowed Kettle (Print) (in English), London: Verso. / Irak: Ödünç Alınan Çaydanlık
• Žižek, Slavoj (2005). Interrogating the Real (Print) (in English), Continuum Publishing. /Gerçeği Sorgulamak
• Žižek, Slavoj (2006). The Universal Exception (Print) (in English), Continuum Publishing/ Evrensel İstisna
• Žižek, Slavoj (2006). Neighbors and Other Monsters (in The Neighbor: Three Inquiries in Political Theology) (Print) (in English), Cambridge, MA: University of Chicago Press./ Komşular ve Diğer Canavarlar (The Neighbor'da : Politik Teolojide Üç Sorgulama)
• Žižek, Slavoj (2006). The Parallax View (Print) (in English), Cambridge, MA: MIT Press. ISBN 0-262-24051-3. / Paralaks Bakış
• Žižek, Slavoj (2010). Living In The End Times (Print) (in English), London: Verso. / Türkçede Ahir Zamanlarda Yaşarken

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Slavoj Žižek15 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. @ European Graduate School.
• NTV Zizek Belgeseli29 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Vikisöz'de Slavoj Žižek ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.