Karl Theodor Jaspers
Doğumu	23 Şubat 1883(1883-02-23) Oldenburg, Oldenburg Dükalığı, Alman İmparatorluğu
Ölümü	26 Şubat 1969 (86 yaşında) Basel, İsviçre
Çağı	20. yüzyıl felsefesi
Bölgesi	Batı felsefesi
Okulu	Varoluşçuluk, Neo-Kantçılık
İlgi alanları	Psikiyatri, teoloji, tarih felsefesi
Önemli fikirleri	Achsenzeit, Existenzphilosophie, Dasein ve Existenz
Etkilendikleri Spinoza, Kant, Hegel, Schelling, Weber, Kierkegaard, Nietzsche
Etkiledikleri Heidegger, Sartre, Camus, Ricoeur, Earle, Gadamer, Arendt, Lacan

Karl Theodor Jaspers, (23 Şubat 1883 - 26 Şubat 1969), felsefede varoluşçu akımın teorisyenlerinden Alman filozof ve psikiyatrist. Modern psikiyatri, din felsefesi, tarih felsefesi ve siyaset felsefesinde önemli etkileri olmuştur.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Öğrenciliği ve Tıp Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Karl Jaspers, her ne kadar felsefeye erken yaşlardan ilgi göstermeye başlasa da hukukçu babasının etkisiyle üniversitede hukuk okumaya karar vermiştir. Fakat kısa sürede hukuktan sıkılarak, 1902'te tıp okumaya başlamıştır.

1909'da tıp okulundan mezun olmuş Heidelberg'deki bir psikiyatri hastanesinde çalışmaya başlamıştır. Döneminin tıbbi çevrelerinin zihinsel hastalıklara yaklaşımından tatmin olmayan Jaspers psikiyatrik yaklaşımı geliştirmeyi kendine görev edinmiş, 1913'te Heidelberg Üniversitesi'nde geçici olarak psikoloji öğretmeye başlamıştır. Daha sonra pozisyonu kalıcıya dönüşmüş, Jaspers hiçbir zaman klinik uygulamaya geri dönmemiştir.

"Genel Psikopatoloji" (1913) adlı yapıtında psikopatoloji yöntemleri ile görüngübilimsel ve yorumbilgisel yaklaşımlar arasındaki bağları incelemiş, bu yaklaşımları bazı psikopatoloji sorunlarına başarılı bir şekilde uygulamıştır.

Felsefe Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

40 yaşında ruhbilim çalışmalarından felsefe çalışmalarına dönen Jaspers'in "Psychologie der Weltanschauungen" (1919) adlı yapıtı hem ruhbilimi algıladığımız dünyaya dair bir vizyon oluşturma gereksinimi içinde değerlendirmesi, hem de Kant, Kierkegaard, Nietzsche ve Weber'den ne ölçüde etkilendiğini göstermesi bakımından çok önemlidir. Jaspers'i etkileyen diğer önemli filozoflardan bazıları Platon, Plotinos, Hegel, Schelling, Dilthey ve Husserl'dir.

Karl Jaspers, başyapıtı olarak nitelenen "Felsefe" (1932) adlı kapsamlı kitabında kendi varoluşçuluk anlayışını dile getirmiş, kitap Nazi Almanyası'nda yasaklanmıştır. Bu nedenle İsviçre'ye giden ve Basel Üniversitesi'nde dersler vermeye başlayan Jaspers, bu dönemde felsefeyle bağlarını bir hayli koparmış, daha çok siyaset felsefesiyle ilgilenmiştir. Bunun en önemli göstergesi "Atom Bombası ile İnsanlığın Geleceği" (1958) adlı yapıtıdır. Ölümüne kadar ise çalışmalarının çoğunu "din felsefesi" oluşturmuştur.

Felsefesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Karl Jaspers felsefenin pek çok alanında ilginç anlayışlar geliştirmiştir. Bunların en önemlileri din felsefesinde "aşkın", "şifre" (gizli yazı düzeni), "felsefece inanç" tasarımları; tarih felsefesinde "Eksenler Dönemi" tezi; siyaset felsefesinde ise "yeni siyaset düşüncesi"dir.

Karl Jaspers insanın dünya karşısındaki mümkün tutumlarını, bireyin ölüm, savaş, değişme ve suç gibi durumlar karşısında vermek durumunda olduğu kararları analiz eden, varoluş problemini akıl aracılığıyla çözümleyecek bir varoluş felsefesi geliştirmiştir. Varoluşla, insanın yaşadığı ve dolayısıyla nesnelleştirilemeyen acı çekme, suçluluk ve ölüm gibi durumlarla sınırlanan ve açığa vurulan insanlık halini anlayan Jaspers'e göre, bu nihai durumlar bilimsel düşüncede gözden kaçırılır ya da bir takım açmaz ve antinomilerle ifade edilir. Oysa bu tecrübeler deneysel bene ilişkin bilgimizin eğretiliğini ve dünyasal varoluşumuzun güvenilmezliğini gösterir. Gerek kilisenin, gerekse siyasetin insanları özgür değil eşit yapmaya çalıştığını söyleyen Jaspers, gerçek varoluşunu yaşayamayan insanın başkaları tarafından kurulmuş olan bu çadırdan çıkabilmesi, kabuğunu yırtabilmesi için üç zorunlu koşul bulunduğunu söyler: Yalnızlık, cesaret ve savaş. Kitlesel duygudaşlık içinde sevgiyi kaybeden insan yalnız olabilmelidir. Bununla birlikte, önce yalnızlık ve başkalarını özleme açmazını cesaretle yaşama zorunluluğu bulunmaktadır. Bu iki koşulu gerçekleştiren insanın savaşacağı üç şey vardır: Ölüm, acı çekme ve suç. Gerçek bir varoluş düzeyine yükselmek, varolabilmek sorumlu olmaktan geçer. Bir inanç ahlakı geliştiren Jaspers, insanın varoluşunu gerçekleştirebilmesi için, bilimi aşarak "mutlağa" ya da "Tanrı"ya gitmesi gerektiğini söylemiştir. Varoluşunu bu yolla kuran insan, ona göre, ahlaksal bakımdan doğru olanı da bulmuş olur.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Genel Psikopatoloji, 1913 [1]^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Psychologie der Weltanschauungen, 1919
• Felsefe, 1932
• Alman Suçu Sorunu, 1946
• Doğruluk Üstüne, 1947
• Tarihin Kökeni ile Amacı, 1949
• Büyük Filozoflar, 1957
• Atom Bombası ile İnsanlığın Geleceği, 1958

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Haluk Erdem, Karl Jaspers Felsefesinde Hakikat, İletişim ve Siyaset, Ebabil Yayıncılık, 2007
• Frank Magill, Egzistansiyalist Felsefenin Beş Klasiği, Dergah Yayınları, 1992
• Walter Kaufmann, Dostoyevski'den Sartre'a Varoluşçuluk, 1997

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Varoluşçuluk
• Psikiyatri
• Psikoloji
• Din felsefesi
• Tarih felsefesi
• Siyaset felsefesi
• Basel Üniversitesi
• II. Dünya Savaşı

Vikisöz'de Karl Jaspers ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Felsefe Ekibi Sitesi'nde Jaspers sayfası
• Stanford Üniversitesi'nin Chris Thornhill tarafından hazırlanmış Jaspers sayfası 14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "The Existential Primer" sitesinin Jaspers sayfası 11 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Goethe Enstitüsü'nden Jaspers biyografisi 11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Goethe Esntitüsü sitesinde Ulrich Sand'in Jaspers felsefesinin etkisiyle ilgili yorumu 17 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Bir Jaspers biyografisi 11 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Jaspers'in 1941'de yayınladığı "Felsefem Üzerine" adlı makalenin bir kısmı 29 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "L'Encyclopédie de L'Agora" adlı sitenin Jaspers sayfası 12 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "About.com"dan Jaspers sayfası 18 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Unesco tarafından 2000 yılında yayınlanmış, Jaspers'in eğitimle ilgili düşüncelerini içeren PDF 10 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Felsefe Dünyası" adlı derginin 39. sayısında (Ocak 2004) yayınlanmış, Hasan Çiçek'in "Mevlana ve Jaspers'in Benzeşen İnsan Anlayışı" adlı metni