Eleştirel teori

Max Horkheimer (sol önde), Theodor W. Adorno (sağ önde) ve Jürgen Habermas (sağ arkada) 1965 yılında Heidelberg'de.

Eleştirel teori; Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Max Weber, Karl Marx ve Sigmund Freud'un düşüncelerinin etkisi temelinde; sosyal ve beşeri bilimler bilgisiyle toplum ile kültür inceleme ve eleştirisine dayanan sosyal teori. Eleştirel teori, epistemolojik olarak; nesnelleştirici değil, düşünsel olduğu için doğabilimsel teorilerden farklıdır.^[1]

Kavramın farklı köken ve geçmişlerle iki boyutu vardır: sosyoloji ve edebiyat teorisi. Diğer yandan "eleştirel teori", eleştiri üzerine kurulu teoriler için genel olarak kullanılan bir kavramdır. Eleştirel teorisyen Max Horkheimer'e göre bir teori; insanları, bulundukları kısıtlayıcı koşulları değiştirerek onları özgürleştirdiği kadar eleştireldir.^[2]

Eleştirel teori, dar anlamda Frankfurt Okulu'nun 1930'lu yıllarda Friedrich Nietzsche ve Sigmund Freud gibi düşünürlerin eserlerine oluşan eğilimle gelişen Batı Marksizmi, diğer bir deyişle neo-Marksist felsefesine dayanır.^[3]^[4]

Frankfurt Okulu'ndan beş teorisyen, eleştirel teorinin temel anlamıyla var olmasına olanak sağlamıştır: Herbert Marcuse, Theodor W. Adorno, Max Horkheimer, Walter Benjamin ve sonradan kısmen Jürgen Habermas. Jürgen Habermas ile, eleştirel teori Alman idealizminden uzaklaşmış ve Amerikan faydacılığına yaklaşmıştır. Sosyal yapı ve üstyapı düşüncesi, eleştirel teoride kalmış az miktardaki Marksist kavramdan biridir.^[5]

Postmodern eleştirel teori[değiştir | kaynağı değiştir]

Modernist eleştirel teori, politik-ekonomik bir sistem olarak kapitalizm ve endüstrinin evrimine eşlik eden hakimiyet ve adaletsizlik biçimleri ile ilgilenir. Postmodern eleştirel teori ise sosyal sorunları tarihsel ve kültürel bağlamlara dayandırarak, bu bağlamları veri toplama ve analiz etme süreçlerine dahil ederek ve bulguları göreceleştirerek siyasallaştırır.^[6]

Postmodern eleştiri araştırmaları, karakterinde aynı zamanda temsil krizini barındırır. Temsil krizi ise araştırmacıların eserlerinin, diğer durağan eserlerin objektif tasvirleri olduğu fikrinin reddedilmesidir. Bunun yerine pek çok postmodern araştırmacı, çalışmalarında ve yazılarında; eserlerinin politika ve yazınlarında fikirlerin çeşitlendirilmesini tercih eder.^[7]

Dil ve yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

1960 ve 1970'li yıllardan itibaren dil, sembolizm, metin ve anlam; Ludwig Wittgenstein, Ferdinand de Saussure, George Herbert Mead, Noam Chomsky, Hans-Georg Gadamer, Roland Barthes, Jacques Derrida ile dilbilim, analitik felsefe, yapısal dilbilimi, yorumbilim, göstergebilim, yapısöküm alanlarındaki diğer düşünürlerin etkisiyle, beşeri bilimlerin teorik alanında görülmeye başlanmıştır.

1970 ve 1980'li yıllarda Jürgen Habermas, eleştirel teoriyi bir "iletişim teorisi" olarak yeniden tanımladığında, o zamana kadar var olan eleştirel teorinin yolu ikiye ayrıldı ve iki farklı tür oldu. Eleştirel teorinin bu her iki türü de insan tarafından yaratılan iletişim, kültür ve politik bilinç üzerine odaklanmaktadır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Atıflar

^ Balkız; S. 4
^ Horkheimer; S. 244
^ Balkız; S. 2
^ Bkz. Bohman; "Critical Theory"
^ Outhwaite; S. 5-8
^ Lindlof; Taylor; S. 52
^ Lindlof; Taylor; S. 53

Genel

Balkız, Bekir. "Frankfurt Okulu ve Eleştirel Teori: Sosyolojik Pozitivizmin Eleştirisi". 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
Bohman, James (8 Mart 2005). "Critical Theory (Stanford Encyclopedia of Philosophy)". Stanford University. 13 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2012.
Horkheimer, Max (1982). Critical Theory (İngilizce). New York: Seabury Press.
Lindlof, T. R.; Taylor, B. C. (2002). Qualitative Communication Research Methods (İngilizce). California: Thousand Oaks.
Outhwaite, William (1988). Habermas: Key Contemporary Thinkers (İngilizce). New York.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Using Critical Theory to Understand the Meaning of Educational Quality"22 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"Death is Not the End" "N+1" dergisinin akademik eleştirel teori hakkındaki kısa öyküsü
Critical Legal Thinking4 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Politika ve hukuk incelemelerinde eleştirel teori

[1] Balkız; S. 4

[2] Horkheimer; S. 244

[3] Balkız; S. 2

[4] Bkz. Bohman; "Critical Theory"

[5] Outhwaite; S. 5-8

[6] Lindlof; Taylor; S. 52

[7] Lindlof; Taylor; S. 53

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Felsefe konuları
Genel	Felsefe tarihi (Antik Çağ · Orta Çağ · Rönesans · 17. yüzyıl · Aydınlanma · 19. yüzyıl · 20. yüzyıl) · Batı felsefesi (Kıta felsefesi) · Doğu felsefesi (Afrika · Çin · Hint · İran · İslam · Japon · Kore)
Dallar	Estetik · Etik · Epistemoloji · Mantık · Metafizik · Felsefe tarihi · Bilim felsefesi (Coğrafya · Tarih · Matematik · Fizik · Biyoloji · Tıp) · Felsefe ve edebiyat · Eğitim felsefesi · Felsefi antropoloji · Dil felsefesi · Hukuk felsefesi · Zihin felsefesi · Meta-felsefe · Siyaset felsefesi · Din felsefesi · Postmodern felsefe · Teknoloji felsefesi · Savaş felsefesi · Çevre felsefesi · Yaşam felsefesi
Ekoller (Akımlar)	Ampirizm · Ateizm · Atomculuk · Aristotelesçilik · Analitik felsefe · Anarşizm · Antagonizm · Determinizm · Deizm · Dogmatizm · Eleştiri · Egoizm · Fenomenoloji · Yeni Platonculuk · Anakronizm · Rölativizm · Fatalizm · Hedonizm · İndeterminizm · İdealizm · Kuşkuculuk · Liberteryanizm · Monoteizm · Nihilizm · Otodeterminizm · Pozitivizm · Pragmatizm · Politeizm · Panteizm · Panenteizm · Platonculuk · Realizm · Rasyonalizm · Senkretizm · Taoizm · Klerikalizm · Sansüalizm · Neopozitivizm · Sofizm · Septisizm · Redüksiyonizm · İmmoralizm · Doğrulamacılık · Düalizm · Teizm · Agnostisizm · Stoacılık · Hümanizm · Atomizm · Paternalizm · Sezgicilik · Skolastisizm · İzolasyonizm · Nedencilik · Varoluşçuluk · Yararcılık · Yeni Platonculuk · Desizyonizm · Evrimcilik · Kapitalizm · Gestalt psikolojisi · Davranışçılık

g t d Kıta felsefesi
Çağdaş felsefe (analitik · kıta)
Filozoflar	Theodor W. Adorno Giorgio Agamben Louis Althusser Hannah Arendt Joxe Azurmendi Alain Badiou Jean Baudrillard Zygmunt Bauman Henri Bergson Albert Camus Ernst Cassirer Gilles Deleuze Jacques Derrida Johann Fichte Michel Foucault Frankfurt Okulu Hans-Georg Gadamer Antonio Gramsci Jürgen Habermas Georg Hegel Martin Heidegger Edmund Husserl Roman Ingarden Karl Jaspers Immanuel Kant Søren Kierkegaard Alexandre Kojève Leszek Kołakowski Jacques Lacan Claude Lévi-Strauss Emmanuel Levinas Gabriel Marcel Maurice Merleau-Ponty Friedrich Nietzsche Paul Ricoeur Jean-Paul Sartre Friedrich Schelling Carl Schmitt Arthur Schopenhauer Slavoj Žižek devamı...
Teoriler	Alman idealizmi Hegelcilik Eleştirel teori Psikanalitik teori Varoluşçuluk Yapısalcılık Postmodernizm Postyapısalcılık
Kavramlar	Anksiyete Sahicilik Kendinde varolmak Can sıkıntısı Dasein Différance Fark Varoluşçu bunalım Varoluş özden önce gelir Fiiliyat Araöznellik Ontik Öteki Kendini aldatma İz sürme devamı...
İlgili maddeler	Kantçılık Fenomenoloji Hermeneutik Yapısöküm Sezgi
Kategori · Taslaklar

Eleştirel teori nedir?, Eleştirel teori anlamı nedir?, Eleştirel teori ne demektir?