I. Fotios

Aziz Büyük Fotios
Aziz Büyük Fotios
	Fotios, Bulgarları vaftiz ediyor
Büyük, İnanç Günah Çıkarıcısı ve Havarilere eş
Doğum	c. 810; Konstantinopolis
Ölüm	c. 893; Bordi, Ermenistan
Kutsayanlar	Doğu Ortodoks Kilisesi
Aziz ilanı	1847, Konstantinopolis VI. Anthimos tarafından
Yortu	6 Şubat

I. Fotios (Yunanca: Φώτιος, Phōtios; yaklaşık 810 – yaklaşık 893^a[›]), ayrıca Photius ya da Photios olarak da okunur, 858'den 867'e ve 877'den 886'ya kadar Konstantinopolis Patriği.

Fotios, İoannis Hrisostomos'tan sonra en güçlü ve etkili Konstantinopolis Patriği kabul edilir. Zamanının en önemli düşünürüdür, "9. yüzyıl rönasansının yol gösteren ışığıdır".^[2] Slavların, Hristiyan olmasında ve Ortodoks Kilisesinin, Katolik Kilisesinden ayrılmasında merkezi bir rol oynamıştır.^[3]

Fotios, Konstantinopolisli soylu bir aileye mensup iyi eğitim almış birisidir. Fotios'un büyük amcası, önceki Konstantinopolis Patriği Tarasius'tur.^[4] Keşiş olmaya niyet etmiştir, fakat alim ve devlet adamı olmayı seçmiştir. 858 yılında III. Mihail, Konstantinopolis Patriği İgnatius'u görevden aldı ve Fotios bu meslekten biri olmayarak bu göreve atandı.^[5] Papa ile imparator arasındaki güç savaşının ortasında, İgnatius göreve yeniden getirildi.^[5] İgnatius'un 877 yılında ölümünden sonra Fotios, İmparatorun emri ile bu makama geri döndü.^[5] Yeni Papa VIII. Ioannes, Fotios'un makama geri dönmesini onayladı.^[6] Yalnızca Katoliklerin kabul ettiği Dördüncü Konstantinopolis Konsili'nde aforoz edilmesi yasalaştı.^[5] Doğu Ortodoksların kabul ettiği aynı sıra numaralı ikinci konsilde bu kararın tersi yasalaşmıştır.^[5] Böylece iki tane Dördüncü Konstantinopolis Konsili ile, birleşmişliğin göstergesi ilk yedi ekümenik konsil serisi sona ermiştir.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Din dışı hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Fotios'un hayatı hakkındaki ana kaynakların çoğu ona düşman kişilerce yazılmıştır. Modern araştırmacılar bu nedenle bu kaynaklara dikkatli yaklaşırlar^b[›] Fotios'un orjini ve erken yılları hakkında çok az şey bilinmektedir. Bildiklerimiz, Konstantinopolisli soylu bir aileye mensup olduğu, büyük amcasının, İmparatoriçe İrini ve İmparator I. Nikiforos dönemlerinde 784 yılından 806 yılına kadar Konstantinopolis Patrikliği yapan Tarasius olduğudur.^[7] İkinci Bizans ikonoklazmı sırasında, babası Sergios resimlere saygı duyan (ikonofil) olduğu için ailesi sıkıntı yaşamıştır. Sergios'un ailesi 842 yılında ikonaların tekrar yerine konmasından sonra göze girmişlerdir.^[8] Belirli araştırmacılar, Fotios'un, en azından bir parçasının, Ermeni olduğunu belirtirlerken^c[›] Diğer alimler onu sadece Bizans Rumu olarak adlandırırlar.^[9] Bizans yazarları, İmparator III. Mihail'ın bir keresinde sinirli bir şekilde Fotios'u "Hazar-yüzlü" diye çağırdığını yazarlar. Bunun genel bir hakaret mi yoksa kökeni ile ilgili mi olduğu açık değildir.^[10]

Fotios, mükemmel bir eğitim almasına rağmen, bu eğitimi nasıl aldığına dair elimizde bilgi yoktur.^d[›] Teoloji, felsefe, grammer, hukuk, doğa bilimleri ve tıp konuları üzerine sahip olduğu ünlü kütüphane, onun muhteşem bilginliğinin kanıtıdır.^[11]

Birçok araştırmacı, Fotios'un Konstantinopolis Üniversitesi Magnaura ya da başka bir Üniversitesitede ders vermediğine inanır;^[12] Vasileios N. Tatakis, patrik olduğu dönemde bile Fotios'un "öğrenmeye çok arzulu genç öğrencilere" evinde, "öğrenimin kalbinde", ders verdiğini belirtir.^[11]

Fotios, genç iken, manastır hayatına özendiğini fakat onun yerine din dışı bir kariyer seçtiğini söyler. Bu kariyer muhtemelen erkek kardeşi Sergios'un, kocası Theofilos'un 842 yılında ölmesi ile İmparatoriçe olan Theodora'nın kız kardeşi İrini ile evlenmesi ile açılmıştır. Fotios, önce muhafız alayının komutanı (prōtospatharios) sonra baş imparatorluk sekreteri (protasēkrētis) olmuştur. Belirsiz bir tarihte, Fotios, Bağdat'ta bulunan Abbasiler'e giden elçi heyetine katılmıştır.^[13]

Konstantinopolis Patrikliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Fotios'un kilise kariyeri Caesar Bardas ve yeğeni genç İmparator Mihail'ın 856 yılında Theodora'nın yönetimine son vermesi ile yükselmeye başlamıştır. 858 yılında Bardas, kendisini İgnatius'un muhalefeti ile karşılaştı. İgnatius, dul gelini ile ilişkisi olduğu gerekçesiyle Bardas'ın Aya Sofya'ya girişine izin vermiyordu. Buna cevap olarak, Bardas ve Mihail, İgnatius'un görevden alınıp, ihanet ile suçlanmasını sağlayıp patriklik makamının boşalmasını sağladılar. Makam, kısa sürede Bardas'ın akrabası Fotios tarafından dolduruldu. Fotios, 20 Aralık 858 tarihinde din adamı oldu, dört gün içinde başarılı şekilde okuyucu, kıdemsiz diyakoz, diyakoz ve rahip oldu. Noel günü Konstantinopolis Patriği oldu.^[14]

İgnatius'un görevden alınması ve Fotios'un hızlı yükselişi skandala ve Ekümenik ölçekte kiliselerin bölünmesine neden oldu. Papa ve diğer batı piskoposları İgnatius'un tarafında yer aldı. İgnatius'un formal kilise mahkemesi sonucu görevden alınmaması Fotios'un seçimini kanunsuz kıldı. Sonuçta, kıdemli patrik olarak Papa I. Nikolas, Fotios'un seçiminin hukukiliğini belirlemek için sürece dahil oldu. Elçileri, konuyu araştırma göreviyle Konstantinopolis' gitmek için yola çıktılar. Ancak vardıklarında, Fotios'un yerine yerleşmiş buldular ve 861 yılında toplanan sinodun kararların kabullenmek zorunda kaldılar. 863 yılında Roma'da toplanan sinod, Fotios'u görevden aldı ve İgnatius'u tüm yetkileri ile tekrar atadı. Dört yıl sonra, Fotios bir konsil toplayarak Papayı, Kutsal Ruhun çifte tabiatı hakkındaki sorular üzerine kafir olduğu temeli ile aforoz etti.^[15]

Durum, ayrıca papalığın tüm kilise üzerinde yetkisinin sorgulanması ve yeni Hristiyan olan Bulgarlar üzerinde kimin yetkili olduğu tartışması ile daha çetrefilli bir hal aldı. Papa Nikolas, Fotios'un görevinden ayrılması üzerine odaklandı, güç üzerine ihtiras suçlamaları ile çok sert saldırılarda bulundu.^[16]

Fotios'un hamisi Bardas'ın 866 yılında, İmparator III. Mihail'ın ise 867 öldürülmesi ve Makedonyalı Basileios'un tacı ele geçirmesi ile değişti. Fotios, yalnızca Bardas ve Mihail tarafından korunduğu için değil fakat Basileios'un papa ve batı imparatorları ile müttefiklik arayışı nedeniyle, patriklikten alındı. Fotios, makamı bıraktı ve Eylül 867 tarihine kadar sürgün yaşadı. İgnatios, 23 Kasım'da yeniden patrik oldu. Fotios, 869-870 Konsillerinde lanetlendi. İgnatios, ikinci patriklik döneminde, Fotios'un politikalarına yakın politika izledi.

Aforoz edilmesinden çok uzun sürmeyen bir süre sonra, Basileios ile ilişkilerini düzeltti ve imparatorun çocuklarının hocası oldu. Fotios'un sürgünde Skepi manastırında yazdığı günümüze ulaşan mektuplarında, imparatorun kendisine patriklik makamını geri vermesi için kulis yaptığı görülmektedir. İgnatios'un biyografi yazarı, Fotios'un Basileios'un kökleri ve soyu hakkında bir evrak uydurup, arkadaşı bir kütüphanecinin yardımı ile imparatorluk kütüphanesine koydurduğunu iddia eder. Bu dokümana göre, imparatorun ataları herkesin bildiği gibi köylü olmayıp, Ermeni Arsacid Hanedanından gelmektedir.^[17] Doğru ya da yanlış bu hikâye Basileios'un Fotios'a ister edebi ister ideolojik bağımlılığını ortaya çıkarmaktadır. Fotios, geri çağrılmasından sonra, İgnatios ile buluştu ve halka uzlaştıklarını açıkladılar. İgnatios, 23 Ekim 877 tarihinde öldü. Üç gün sonra Fotios, patriklik tacını giydi. Shaun Tougher, bu noktada Basileios'un artık ona bağlı değil aksine yönlendirdiğini belirtir.^[18]

Fotios, Kasım 879 yılında Konstantinopolis'te toplanan konsilde, Hristiyan dünyasından resmi bir kabul görmüştür. Papa VIII. Ioannes'in elçileri katılmışlar, Fotios'un yasal patrik olduğunu açıklayan Latin görüşleri ile sansürlenmiş bir onay hazırlanmışlardır. Patrik, Papa'dan özür, yeni Hristiyan olan Bulgarlar üzerinde kimin yetkili olduğu, Kutsal Ruh'un hem Baba, hem de Oğul'dan kaynaklandığı (filioque) düşüncesinin İznik amentüsüne sokulması gibi Batı ve Doğu kiliseleri arasındaki çekişmenin ana konularda ılımlı bir duruş sergilemiştir. Gerçekte, Fotios Papa'dan özür dilememiş, filioque kabul etmemiştir. Bulgaristan'ın 870 yılında bağımsız kilise olmasını güven altına alarak Bizans usulüne dönüşü ile, onay sadece kâğıt üzerinde kalmıştı. Bulgaristan Kralı I. Boris'in izni olmadan, papalığın iddialarını hayata geçirmesi mümkün değildi.

Basileios ile ardılı VI. Leon arasındaki çekişmede Fotios, Basileios tarafını tutumuştur. 883 yılında, Basileios, Leon'u komplo kurmakla suçlayıp, saraya hapsetmiş ve kör ettirmek istemiştir. Leon'un metresi Zoe'nun babası Stilianos Zaucis ve Fotios onu bunu yapmaktan vazgeçirmişlerdir.^[19] 886 yılında, Basileios birçok bürokratın dahil olduğu bir komployu ortaya çıkardı ve cezalandırdı. Bu komplo, Leon'u kapsamamıştır fakat Fotios, Basileios'un otoritesine karşı yapılan bu komplonun katılımcılarından biriydi.^[20]

Basileios, 886 yılında resmi söyleme göre bir av kazasında öldü. Warren T. Treadgold ise İmparator olup, aynı zamanda hocası olan Fotios'u görevden alan Leon tarafından hazırlanan bir entrika sonucu öldürüldüğünü gösteren kanıtlar olduğuna inanır.^[21] Fotios'un yerine İmparatorun kardeşi Stephanus, Konstantinopolis Patriği olmuştur. Fotios, Ermenistan'da Bordi'de bir manastıra sürgüne gönderilmiştir. Papa V. Stephanus ile yaptığı mektup alış verişinde, Fotios, Leon'un onun istifa etmesini sağladığını onaylar. 887 yılında, Leon bir mahkeme ile Fotios'u ihanet ile suçladı. Ancak hiçbir suçlama kanıtlanamadı. Ana tanık Theodore Santabarenos, Fotios'un 883 yılında Leon'un iktidardan düşmesinin arkasında olduğuna dair tanıklık etmeyi reddetmiştir. Mahkemeden sonra, imparatorun gazabını çekmiştir. Persona non grata Fotios'u manastırda emekliliğe zorlamıştır. Ancak, hayatının kalan kısmında hakarete uğramışlığı devam etmemiştir.^[22]

Fotios, sonraki birkaç yılda itibarını iade eden Leon'un hükümdarlığında, kariyerini yazar olarak devam etmiştir. 888 yılında yazılan bir tekstte, imparator, Fotios'u yasal piskopos olarak betimler.^[23] İtibarının iade edildiğine bir başka kanıt, Fotios'un ölümünde cesedinin Konstantinopolis'e gömülmesine izin verilmesidir. İgnatius'un anti-Fotios biyografi yazarına göre, Fotios'un taraftarları, onu ölümünden sonra "Aziz" yapmak için uğraşmışlardır.

Doğu Ortodoks Kilisesi, Fotios'u aziz ilan etmiştir. Yortu günü 6 Şubattır.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ a: Fotios'un kesin doğum ve ölüm tarihi bilinmemektedir. Doğumunu çoğu kaynak yaklaşık 810 diğerleri 820 olarak gösterir. Ölümü ise 890 ile 895 arasıdır. (Muhtemelen 891 ya da 893)^[24]

^ b: Bu durum pseudo-Simeon'un Kronikler adlı kitabında çok belirgindir. Yazar, Fotios'un Yahudi bir büyücü ile ruhunu satması karşılığı bir anlaşmaya vardığını ve eğitimini tamamladığını yazar.^[25]

^ c: David Marshall Lang, "Fotios [...] Ermeni kökenli birçok Bizans alimden sadece bir tanesidir." demektedir.^[26] Peter Charanis ise "Gramerci İoannis, Fotios, Sezar Bardas and Felsefeci Leon ana aktörler olarak gözükmektedir. Dördü de, en azından bir parçaları, Ermeni kökenlidir [...] Fotios'un annesi Arshavir'in kız kardeşi İrini'dir. Arshavir, İmparatoriçe Theodora ve Bardas'ın kız kardeşi Calomaria ile evlenmiştir."^[27] Nicholas Adontz, "Arshavir, Fotios'un amcasının Gramerci İoannis'in kardeşi Arshavir ile karıştırılmamasını vurgular.".^[28]

^ d: G.N. Wilson, Matematikçi Leon'u öğretmeni kabul eder. Fakat Paul Lemerle, Leon'un Fotios'un eğitiminden sorumlu tek kişi olmadığını not eder.^[29]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ "Photius the Great, Patriarch of Constantinople". Online Chapel. The Greek Orthodox Archdiocese of America. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2016.
^ Andrew Louth, Greek East, 159; C. Mango, Byzantium, 168
^ W.T. Treadgold, Review, 1100
^ Byzantium: the Imperial centuries, AD 610-1071 By Romilly James Heald Jenkins Publisher: University of Toronto Press ISBN 978-0802066671 [1] 1 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ ^a ^b ^c ^d ^e "Photius." Cross, F. L., ed. The Oxford dictionary of the Christian church. New York: Oxford University Press. 2005
^ Durant, Will. The Age of Faith. New York: Simon and Schuster. 1972. p. 529
^ Photios, Epistola II, CII, 609
* S. Tougher, The Reign of Leo VI, 68
^ S. Tougher, The Reign of Leo VI, 68
^ Gren 2002, s. 110: "Something of it, though, has been saved for posterity in the extracts made later by the Greek Byzantine patriarch Photios..."
^ D.M. Dunlop, History of the Jewish Khazars, 194; A. Fortescue, The Orthodox Eastern Church, 146-147
^ ^a ^b V.N. Tatakis, Byzantine Philosophy, 102
^ C. Mango, Byzantium, 168-169; W.T. Treadgold, Review, 1100
^ I. Plexidas, Introduction, 17; J. Shepard, Spreading the World, 235
^ S. Tougher, The Reign of Leo VI, 69
^ A. Fortescue, The Orthodox Eastern Church, 147-148; A. Louth, Greek East and Latin West, 171; S. Tougher, The Reign of Leo VI, 69
^ East and West: The Making of a Rift in the Church : from Apostolic Times Until the Council of Florence pg 146 By Henry Chadwick Published by Oxford University Press, 2003 ISBN 9780199264575 [2] 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Treadgold 1997, s. 457.
^ S. Tougher, The Reign of Leo VI, 70-71
^ Treadgold 1997, s. 460.
^ V.N. Vlyssidou, Nicholas Mystikos' Deposition, 33
^ Treadgold 1997, s. 461.
^ S. Tougher, The Reign of Leo VI, 84
^ S. Tougher, The Reign of Leo VI, 85-86
^ C. Mango, Byzantium, 169; I. Plexidas, Introduction, 15
^ Symeon (?), Chronicle, PG 109, 732BC
* I. Plexidas, Introduction, 15
^ D.M. Lang, The Armenians, 54
^ P. Charanis, The Armenians in the Byzantine Empire, 27-28
^ N. Adontz, Role of the Armenians, 66
^ P. Lemerle, Byzantine Humanism, 159; I. Plexidas, Introduction, 16

Genel

Adontz, Nicholas (1950). "Role of the Armenians in Byzantine Science". Armenian Review (İngilizce). 3 (3). ss. 55-73. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2008.
Charanis, Peter (1963). The Armenians in the Byzantine Empire (İngilizce). Lisboa: Rutgers Üniversitesi.
Dunlop, D.M. History of the Jewish Khazars. Princeton Univ. Press, 1954.
Fortescue, Adrian (2001). "The Schism of Photius". The Orthodox Eastern Church (İngilizce). Gorgias Press LLC. ISBN 0-971-59861-4. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
Louth, Andrew (2007). "Renaissance of Learning: East and West". Greek East And Latin West: The Church AD 681–1071 (İngilizce). St Vladimir's Seminary Press. ISBN 0-881-41320-8.
Lang, David Marshall (1989). The Armenians: A People in Exile (İngilizce). Routledge. ISBN 0-044-40289-9.
Lemerle, Paul (1985). The First Byzantine Humanism (translated in Greek by Maria Pelekidou-Nystazopoulou) (İngilizce). Atina: Yunanistan Ulusal Bankası'nın Kültürel Enstitüsü.
Mango, Cyril (1980). Byzantium: The Empire of New Rome (translated in Greek by Dimitris Tsoungarakis) (İngilizce). Atina: Yunanistan Ulusal Bankası'nın Kültürel Enstitüsü. ISBN 9-789-60250-003-3.
Symeon Metaphrastes (?), Chronicle. See original text in Documenta Catholica Omnia18 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
Plexidas, Ioannis (2007). "Introduction". The Prince of Photios (Yunanca). Atina: Armos. ISBN 9-789-60527-396-5.
Shepard, Jonathan (2002). "Spreading the World: Byzantine Missions". Cyril Mango (Ed.). The Oxford History of Byzantium (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 0-198-14098-3.
Tatakis, Vasileios N. (translated by Nicolas J. Moutafakis) (2003). Byzantine Philosophy (İngilizce). Hackett Publishing. ISBN 0-872-20563-0.
Toupher, Shaun (1997). "The End of Photios". The Reign of Leo VI (886–912): Politics and People (İngilizce). BRILL. ISBN 9-004-10811-4.
Treadgold, Warren (1997). "External Gains 842–912". A History of the Byzantine State and Society (İngilizce). Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.
Treadgold, Warren T. (Ekim 1983). "Review:Patriarch Photios of Constantinople: His Life, Scholarly Contributions, and Correspondence together with a Translation of Fifty-Two of His Letters by Despina Stratoudaki White; The Patriarch and the Prince: The Letter of Patriarch Photios of Constantinople to Khan Boris of Bulgaria by Despina Stratoudaki White; Joseph R. Berrigan, Jr". Speculum (İngilizce). 58 (4). Speculum, Vol. 58, No. 4. ss. 1100-1102. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2008.
Vlyssidou, Vassiliki N. (1997). "About the Deposition of Patriarch Nicholas Mystikos (907)". Byzantine Symnmeikta (Yunanca). Cilt 11. ss. 23-36. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2008.
Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Photius". Encyclopædia Britannica. 21 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 483–484.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

St Photius the Great 27 Mayıs 2011^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Orthodox Icon and Synaxarion (February 6)
Patriarch Photios of Constantinople 9 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Life and translations of his works
The Myrobiblion at Tertullian.Org 17 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Catholic Encyclopedia article 26 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Greek Opera Omnia by Migne Patrologia Graeca with analytical indexes 20 Mayıs 2011^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Saint Photius the Great, Mystagogy of the Holy Spirit 4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (English translation)

Önce gelen: I. İgnatius I. İgnatius	Konstantinopolis (İstanbul) Patriği 858–867 877–886	Sonra gelen: I. İgnatius I. Stephanos

[titles-1] "Photius the Great, Patriarch of Constantinople". Online Chapel. The Greek Orthodox Archdiocese of America. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2016.

[2] Andrew Louth, Greek East, 159; C. Mango, Byzantium, 168

[3] W.T. Treadgold, Review, 1100

[4] Byzantium: the Imperial centuries, AD 610-1071 By Romilly James Heald Jenkins Publisher: University of Toronto Press ISBN 978-0802066671 [1] 1 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[ODCC_self-5] "Photius." Cross, F. L., ed. The Oxford dictionary of the Christian church. New York: Oxford University Press. 2005

[6] Durant, Will. The Age of Faith. New York: Simon and Schuster. 1972. p. 529

[7] Photios, Epistola II, CII, 609
* S. Tougher, The Reign of Leo VI, 68

[8] S. Tougher, The Reign of Leo VI, 68

[9] Gren 2002, s. 110: "Something of it, though, has been saved for posterity in the extracts made later by the Greek Byzantine patriarch Photios..."

[10] D.M. Dunlop, History of the Jewish Khazars, 194; A. Fortescue, The Orthodox Eastern Church, 146-147

[Tat102-11] V.N. Tatakis, Byzantine Philosophy, 102

[12] C. Mango, Byzantium, 168-169; W.T. Treadgold, Review, 1100

[13] I. Plexidas, Introduction, 17; J. Shepard, Spreading the World, 235

[14] S. Tougher, The Reign of Leo VI, 69

[15] A. Fortescue, The Orthodox Eastern Church, 147-148; A. Louth, Greek East and Latin West, 171; S. Tougher, The Reign of Leo VI, 69

[16] East and West: The Making of a Rift in the Church : from Apostolic Times Until the Council of Florence pg 146 By Henry Chadwick Published by Oxford University Press, 2003 ISBN 9780199264575 [2] 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[FOOTNOTETreadgold1997457-17] Treadgold 1997, s. 457.

[18] S. Tougher, The Reign of Leo VI, 70-71

[FOOTNOTETreadgold1997460-19] Treadgold 1997, s. 460.

[20] V.N. Vlyssidou, Nicholas Mystikos' Deposition, 33

[FOOTNOTETreadgold1997461-21] Treadgold 1997, s. 461.

[22] S. Tougher, The Reign of Leo VI, 84

[23] S. Tougher, The Reign of Leo VI, 85-86

[24] C. Mango, Byzantium, 169; I. Plexidas, Introduction, 15

[25] Symeon (?), Chronicle, PG 109, 732BC
* I. Plexidas, Introduction, 15

[26] D.M. Lang, The Armenians, 54

[27] P. Charanis, The Armenians in the Byzantine Empire, 27-28

[28] N. Adontz, Role of the Armenians, 66

[29] P. Lemerle, Byzantine Humanism, 159; I. Plexidas, Introduction, 16

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

g t d Rum Ortodoks patrikleri
Bizantion piskoposları (MS 330'a kadar)	Andreas Havari Stahis Onesimos I. Polikarpos Plutarhos Sedekion Diogenes Elefterios Feliks II. Polikarpos Atinodoros Efzoios Lavrentios Alipios Pertinaks Olimpianos I. Markos Filadelfos I. Kiriakos Kastinos I. Evgenios Titos Dometios I. Rufinos Probos I. Mitrofanis Aleksandros
Konstantinopolis başpiskoposları (MS 330–451)	Aleksandros I. Paulus Eusebius I. Makedonios Antakyalı Evdoksios Evagrios Demofilos I. Gregorios I. Maksimos Konstantinopolisli Nektarios İoannis Hrisostomos Arsakios Attikos Sisinios Nestorius Maksimianos Proklos Flavianos Anatolios
Konstantinopolis patrikleri Bizans dönemi (MS 451–1453)	Anatolios I. Gennadios Akakios Fravitas Effimios II. Makedonios I. Timoteos II. Yannis Epifanios I. Anthimos Minas Eftikios III. Yannis IV. Yannis II. Kiriakos I. Thomas I. Sergios Pirros II. Pavlos Petros II. Tomas V. Yannis I. Konstantios I. Teodoros I. Georgios III. Pavlos I. Kallinikos Kiros VI. Yannis I. Germanos Anastasios II. Konstantinos I. Nikitas IV. Pavlos Tarasios I. Nikiforos I. Theodotos I. Antonios VII. Yannis I. Methodios I. İgnatius I. Fotios I. Stefanos II. Antonios Nikolaos Mistikos I. Efthimios II. Stefanos Trifon Teofilaktos Poliefktos I. Basileios Skamandrinos III. Antonios II. Nikolaos II. Sisinios II. Sergios Efstathios Aleksios Studitos I. Mihail Kirularios Konstantinos Leyhudis VIII. Yannis Zifilinos I. Kosmas Efstratios Garidas III. Nikolaos IX. Yannis Leon Stippis II. Mihail Kurkuas II. Kosmas IV. Nikolaos II. Theodotos I. Neofitos IV. Konstantinos Lukas Krisovergis III. Mihail Khariton II. Theodosius II. Basileios II. Nikitas Leontios Dositeos II. Georgios X. Yannis IV. Mihail II. Teodoros II. Maksimos I. Manuil II. Germanos II. Methodios II. Manuil Arsenios Aftoreianos Nikeforos III. Germanos I. Yosif XI. Yannis II. Gregorios I. Athanasios XII. Yannis I. Nifon XIII. Yannis I. Gerasimos İsaias XIV. İoannis I. İsidoros I. Kallistos Filotheos Kokkinos Makarios Neilos IV. Antonios II. Kallistos Zantopulos I. Mattaios II. Eftimios II. Yosif II. Mitrofanis III. Gregorios II. Atanasios
Konstantinopolis patrikleri Osmanlı dönemi (1453–1923)	II. Gennadios II. İsidoros I. Yoasaf I. Sofronios II. Markos I. Simeon I. Dionisios I. Rafael III. Maksimos II. Nifon IV. Maksimos I. Yoakim I. Pakomios I. Theoleptos I. Yeremias I. Yoannakios II. Dionisios II. Yoasaf III. Mitrofanis II. Yeremias II. Pakomios II. Teoleptos II. Mattaios I. Gavril I. Teofanis I. Meletios II. Neofitos II. Rafael I. Kirillos II. Timoteos IV. Gregorios II. Antimos II. Kirillos III. Atanasios III. Neofitos I. Parthenios II. Partenios II. Yoannakios III. Kirillos I. Paisios III. Parthenios II. Gavril IV. Parthenios III. Dionisios Klimis III. Metodios IV. Dionisios II. Gerasimos IV. Atanasios Yakovos II. Kallinikos IV. Neofitos III. Gavril V. Neofitos Kiprianos V. Athanasios IV. Kirillos III. Kosmas III. Yeremias (III. Kallinikos) II. Paisios I. Serafim VI. Neofitos V. Kirillos (IV. Kallinikos (III)) II. Serafim III. İoannakios Samuil II. Meletios II. Teodosius II. Sofranios IV. Gavril Prokopius VII. Neofitos III. Gerasimos V. Gregorios V. Kallinikos (IV) IV. Yeremias VI. Kirillos II. Evgenios III. Anthimos Krisantos Agathangelos I. Konstantios II. Konstantios VI. Gregorios IV. Antimos V. Antimos IV. Germanos III. Meletios VI. Anthimos VII. Kirillos II. Yoakim III. Sofranios III. İoakim IV. Yoakim V. Dionisios VIII. Neofitos VII. Anthimos V. Konstantinos V. Germanos IV. Meletios
İstanbul patrikleri Türkiye dönemi (1923'ten bu yana)	VII. Gregorios VI. Konstantinos III. Basileios II. Fotios Venyamin V. Maksimos I. Atenagoras I. Demetrios I. Bartolomeos

g t d Sosyal ve politik felsefe
Eski	Aristoteles Augustine Çanakya Cicero Konfüçyüs Han Fei Lactantius Laozi Mensiyüs Mozi Origenes Filon Platon Plütark Polibios Shang Sun Tzu Tertullianus Thukididis Valluvar Ksenofon Xun Kuang
Ortaçağ	Alpharabius Aquinas Avempace Avicenna Baldus Bartolus Bruni Dante Gelasius Gazzâlî Giles Gratian Gregory İbn Haldun Salisburyli John Latini Musa bin Meymun Marsilius Muhammed Nizâmülmülk Ockham Photios Gemistos Plethon İbn-i Tufeyl Wang
Erken modern	Beza Boétie Bodin Bossuet Buchanan Calvin Campanella Desiderius Erasmus Filmer Grotius Guicciardini Harrington Hayashi Hobbes James Leibniz Locke Luther Machiavelli Malebranche Milton Montaigne More Müntzer Naudé Pufendorf Sidney Spinoza Suárez
18th–19th-yüzyıl	Bakunin Bastiat Beccaria Bentham Blanqui Bolingbroke Bonald Burke Carlyle Comte Condorcet Constant Cortés Emerson Engels Fichte Fourier Franklin Godwin Haller Hamann Hegel Helvétius Herder Hume Jefferson Kant siyaset felsefesi Kierkegaard Le Bon Le Play Madison Maistre Marx Mazzini Mill Montesquieu Nietzsche Novalis Owen Paine Renan Rousseau Royce Sade Saint-Simon Schiller Smith Spencer Spooner de Staël Stirner Taine Thoreau Tocqueville Tucker Vico Vivekananda Voltaire Warren
20th–21st-yüzyıl	Adorno Agamben Ambedkar Arendt Aron Badiou Baudrillard Bauman Benoist Berlin Bernstein Burnham Butler Camus Chomsky de Beauvoir Debord Deleuze Dewey Dmowski Du Bois Dugin Durkheim Dworkin Evola Foucault Fromm Fukuyama Gandhi Gehlen Gentile Gramsci Guénon Habermas Hayek Heidegger Hoppe Huntington Irigaray Kautsky Kirk Kołakowski Kropotkin Laclau Land Lenin Luxemburg MacIntyre Mansfield Mao Marcuse Maritain Maurras Michels Mises Mosca Mouffe Negri Niebuhr Nozick Nursî Oakeshott Ortega Pareto Polanyi Popper Qutb Radhakrishnan Rand Rawls Röpke Rothbard Russell Santayana Sartre Schmitt Scruton Searle Shariati Simmel Skinner Sombart Sorel Spann Spengler Strauss Sun Taylor Voegelin Walzer Weber Weil Žižek
Sosyal teoriler	Anarşizm Otoriterlik Kolektivizm Hıristiyan teorileri Komünizm Cemaatçilik Çatışma teorileri Konfüçyüsçülük Uzlaşı teorisi Muhafazakârlık Sözleşmecilik Kozmopolitizm Elit teorisi Faşizm Feminist teoriler Gandizm Hindu milliyetçiliği (Hindutva) Bireycilik İslami teoriler İslamcılık Yasalcılık Liberalizm Özgürlükçülük Mohizm Monarşizm Milliyetçilik Popülizm Cumhuriyetçilik Sosyal inşacılık Sosyal yapılandırmacılık Sosyal Darwinizm Sosyalizm Faydacılık
İlgili makaleler	Ekonomi politiğin eleştirisi İçtihat bilimi Felsefe ve ekonomi Eğitim felsefesi Tarih felsefesi Hukuk felsefesi Sosyal bilim felsefesi Siyasi etik Adalet Dizin

I. Fotios nedir?, I. Fotios anlamı nedir?, I. Fotios ne demektir?