Makale serilerinden
Sosyoloji
Konular Tarihi Dallar Zaman Çizelgesi Dizin
Metodlar Kantitatif Nitel Karşılaştırmalı İşlemsel Etnografya Konuşma analizi Tarihsel yöntem Röportaj Matematiksel Ağ analizi Anket
Dallar Ahlak Aile Askerî Barış, savaş ve sosyal çatışma Beden Bilgi Bilim Bilimsel Çalışma Çevre Demografi Din Edebiyat Eğitim Endüstri Feminist Gıda sosyolojisi Göç sosyolojisi Hukuk sosyolojisi Irk ve etnik ilişkiler Ekonomi İnsan ekolojisi İnternet Kalkınma Kamu Kent Kırsal Kriminoloji Kurumlar Küçük gruplar Kültür Mali Medikal Mimarlık Natüralist Sağlık sosyolojisi Sağlık ve hastalık Sanat Sanayi sosyolojisi Simgesel etkileşim Siyaset sosyolojisi Sosyal hareketler teorisi Sosyal psikoloji Sosyoloji Sapma Tarihsel Teknolojinin sosyal inşası Terörizm sosyolojisi Cinsiyet Toplumsal tabakalaşma Uygulamalı sosyoloji
Kişiler Doğu Asya 1900'ler Fei Xiaotong Güney Asya 1800'ler G.S Ghurye 1900'ler Irawati Karve M. N. Srinivas Orta Doğu 1400'ler İbn Haldun Avrupa 1700'ler Auguste Comte Emmanuel Joseph Sieyès 1800'ler Émile Durkheim Harriet Martineau Karl Marx Georg Simmel Herbert Spencer Ferdinand Tönnies Max Weber 1900'ler Michel Foucault Jürgen Habermas Kuzey Amerika 1800'ler Jane Addams Ernest Burgess W.E.B. Du Bois George Herbert Mead Thorstein Veblen 1900'ler James Coleman Patricia Hill Collins Erving Goffman Paul Lazarsfeld Charles Wright Mills Robert K. Merton Theda Skocpol Dorothy E. Smith
Sosyolojik perspektifler Çatışma teorileri Eleştirel teori Yapısal işlevselcilik Pozitivizm Sosyal inşacılık
Liste Bibliyografi Terminoloji Dergiler Kuruluşlar Kişiler Zaman çizelgesi Ülkeler
Vikiproje:Sosyoloji
g t d

Yapısalcılık, 1950'lerde dilbilimden doğmuş; sanat, antropoloji ve psikolojiyi de etkilemiş bir eleştirel analiz biçimidir. Yapısalcılığa göre, kültürel olaylar sözlü ve sözsüz işaret sistemlerinden oluşur. Bu tür sistemler bir "dil" içerir ve bu diller insan aklının ve davranışlarının belirleyici unsuru olma işlevini taşır.

19. yüzyılın ikinci yarısında dil, kültür, matematik felsefesi ve toplumun analizinde en fazla kullanılan yaklaşım olmuştur. Yapısalcılığın çok belirgin bir okulu olmamasına rağmen Ferdinand de Saussure'ün çalışmaları genellikle bir başlangıç noktası olarak kabul edilir. Birçok çeşitlemesi olan genel bir yaklaşım olarak görülür.

Yapısalcılık temelde büyük yapılar, sistemler ve oluşumlarla ilgilidir. Yapısalcı hareket çerçevesinde insan davranışları ve olgular bu büyük sistem ve yapılar aracığıyla (örneğin: psikanaliz, marksizm, darvinizm) incelenmeye ve açıklanmaya çalışılmıştır. Yapısalcılığın en etkili olduğu alanlar dilbilim, göstergebilim ve antropoloji olmuştur.

Yapısalcılık bir kültürde anlamı ortaya çıkaran alt birimler arasındaki ilişkileri inceler. Yapısalcılığın ikinci bir kullanımı matematik felsefesinde ortaya çıkmıştır. Yapısalcılık teorisine göre bir kültürdeki mana (anlam) önem sistemleri olarak çalışan çeşitli pratikler, olgular ve aktivitelerle tekrar ve tekrar üretilir. Bir yapısalcı, bir kültürde üretilen ve tekrar üretilen anlamın derin yapılarını keşfedebilmek için yemek hazırlanması ve sunulması ritüelleri, dini ayinler, oyunlar, edebi ve edebi olmayan yazılar ve diğer eğlence formları gibi çok geniş bir aktivite çeşidini çalışır. Örneğin, yapısalcılığın öncülerinden kültür antropoloğu ve etnograf Claude Levi-Strauss kültür olgusunu mitoloji, akrabalık ve yemek hazırlamasını içine alacak şekilde analiz etmiştir.

Jean Piaget'e göre

Dilbilim modeli[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapısalcılık, insan davranışının yapılar tarafından belirlendiği ve felsefenin de dilsel yapı tarafından yönetilen bir söylem olduğu fikrini savunan felsefi bir biçimdir. Yapısalcı filozoflar, söylemler ve insan davranışları dilsel yapılar tarafından belirlendiği için bunların açıklamasının dilbilimsel çözümleme ile yapılabileceğini öne sürmüştür.^[2] Yapısalcılık, varoluşçuluğun insanın "hayatını nasıl yaşayacağını seçme özgürlüğü" fikrine alternatif sunmuştur.

Saussure, dilbilime bilimsel bir statü kazandırmaya özen göstererek, dil kavramına ilişkin anlam belirsizliğini gidermek için bir terminoloji belirlemişti. Gerçekten de ondan önce dil, ifade ve söz yazardan yazara değişen özelliklerde kullanılıyordu. Bu da gerçek dilbilim teorisinin oluşturulmasını imkânsız kılan bir terminoloji belirsizliğini doğuruyordu. Dildeki altyapının temel birimleri kelimelerdir ve dönemindeki pek çok dilbilimcinin aksine dilin temel birimi olarak sesleri ve harfleri dikkate almamıştır. Çünkü yapısalcılık açısından alt birimlerin yapı için (felsefi açıdan) anlamlı olmaları gerekir.

Dilin tanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ferdinand Saussure dili toplumsal olgu olarak görür. Dil bilim temelli Yapısalcılığa göre; gerçeklik bizden bağımsız değil,dil yapısı içinde içkindir. Gerçeklikle ilgili her şey tamamiyle söylem içinde inşa edilir. Ontolojik anlamda farkı,gerçeklik dışarıda nesnelerde değildir,dil içinde söylemlerde saklıdır. Dilin yapısı bizi sınırlandırır,dilsiz hiçbir gerçeklik mümkün olamaz. Ağacı anlamlı kılan ağaç olmayan şeylerdir. Her şey dil içindeki karşıtlarıyla anlamlı kılınır. Saussere'e göre 'dil bireydeki konuşma yetisinin kullanılabilmesi için, toplumsal yapı aracılığıyla kabul edilmesi gereken anlaşma ve uyuşmalar bütünüdür. Konuşma yetisi dilden ayrı bir olgudur ama dil olmadan kendini gösteremez.' Dil nedir? Bir öğesindeki değişimin bütününde değişim yarattığı ve öğelerden her birinin diğerinin tümünün değerinin fonksiyonu olduğu bir işaretler sistemidir. Her öğe, kendini diğerlerinin karşısına koyan bu ilişkilerden kendi özdeşliğini kazanır. Saussure'ün yazdığına göre dilin 'en belirleyici niteliği, diğerlerinin olmadığı şey olmasıdır.' Böylece sintagmatik (başka herhangi bir birimle birlikte tasarlanmayacak olan) birime ilişkin bir eksene göre yatay olarak paradigmatik (kendinden farklı, ama yine de bir arada düşünülebilen diğer terimler bütünü için temel oluşturan terime ilişkin) bir eksene göre dikey olarak eklemlenen bir 'söylem zinciri' elde edilir. Sintagmatik grup ve paradigmatik birleşimler, yapısal çözümleme aracılığıyla sürekli olarak kullanılacaktır.

Dili oluşturan ayrımsal öğelerin sesbilim açısından çözümlenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Dilin sistemini oluşturan öğeler, gösteren ve gösterilenden veya bir akustik imge ve bir kavramdan ibaret işaretlerdir. Jakobson'un buna katkısı, ikili olarak ortaya çıkan ona göre tüm dillerde bulunan bir akustik(ses bilgisi) veya fonem imgeleriyle, ayrıcı işlevleri üzerinde durarak, dilbilimsel bakış açısına uygun olarak Saussure'ün olanaksız bulduğu şekilde ilgilenmiş olmasıdır. 'Salt boş ayrım çizgileri' olarak tanımlanan fenomenler, bir sistem içindeki karşıtlıkları ve bilinç dışındaki etkileriyle bu işlevi yerine getirirler.

Yapı kavramı[değiştir | kaynağı değiştir]

Jakobson'a göre Saussure'ün büyük yeteneği 'dışa bağlı bir verinin bilinç dışında var olduğunu tam anlamıyla kavramış olmasıdır'. Lévi-Strauss da şöyle demiştir: Gerçekte bu ancak dilin, diğer her toplumsal kurum gibi fenomenlerin sürekliliğinin ve düzenleyici ilkelerin süreksizliğinin ötesinde ulaşmaya kalkışılan, bilinçsiz düzeyde işleyen zihin işlevlerini varsaydığının anlaşılmasına bağlıdır. Yapının şu özellikleri buradan kaynaklanır. İlişki, anlamlarını sistem içindeki konumlarından alan öğeler üzerine kuruludur. Her yapı mediatristir ve dilin aracı olduğu simgesel düzene aittir. Sonuç olarak yapının ayrıştırıcı kapasitesi, bilinçdışı düzeyinde gerçekleşir. Böylece özneler bir bütün olarak ele alındığında, kendilerini aşan ve onları isteyen çalışan üreten vs. özneler olarak niteleyerek, onlardaki durumu belirleyen aynı zamanda bir ilişkiler ağı içinde olması gereken varlıklardır.

Psikoloji biliminde Yapısalcılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Psikoloji biliminde yapısalcılar zihnin yapısını konu edinirler. Psikoloji'de yapısalcılar zihni bütün olarak incelemezler ve küçük parçalara ayırarak incelemeyi tercih ederler. Psikoloji'de yapısalcılık atomcu görüş olarak da bilinir. Gestalt yaklaşımı Psikoloji'de olan yapısalcılığa birebir zıttır. Ayrıca davranışçı yaklaşımı benimseyenler yapısalcı yaklaşımı nesnel olmamakla itham ederler. Psikoloji biliminde yapısalcı yaklaşımın en önemli temsilcileri W. Wundt ve Titchener'dir.

Konuyla İlgili Türkçe Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

• FOUCAULT, Michel (2001), Yapısalcılık ve Post Yapısalcılık, Birey Yayınları.
• PIAGET, Jean (2008), Yapısalcılık, Doruk Yayınları.
• VARDAR, Berke (2002), Dilbilimden Yaşama: Yapısalcılık, Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• YÜCEL, Tahsin (1999), Yapısalcılık, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, (ilk baskı 1982).

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Piaget, J., "Yapısalcılık", Doruk Yayınları, Ankara 1999, sayfa 129
2. Final Yayınları Felsefe Grubu Konu Anlatım Kitabı s. 127