Henri-Louis Bergson
Tam adı	Henri-Louis Bergson
Doğumu	18 Ekim 1859 (Paris, Fransa)
Ölümü	4 Ocak 1941 (81 yaşında) (Paris, Fransa)
Evlilik	Louise Neuberger (e. 1891)
Alma mater	École Normale Supérieure Paris Üniversitesi
Çağı	19. yüzyıl felsefesi
Bölgesi	Batı felsefesi
Okulu	Batı felsefesi Nobel Edebiyat Ödülü (1927)
İlgi alanları	Metafizik, Epistemoloji, mantıksızlık, dil felsefesi, matematik felsefesi
Önemli fikirleri	Değişim, élan vital
Etkilendikleri Kant, Kierkegaard, Schopenhauer, Frege, Simmel
Etkiledikleri Whitehead, Deleuze, Nikos Kazancakis

Henri-Louis Bergson (d. 18 Ekim 1859, Paris - ö. 4 Ocak 1941, Paris), Fransız filozoftur.^[1]

Özellikle 20. yüzyılın ilk yarısında etkili olmuştur. Yaşadığı zamanın aksine kendine özgü bir yaklaşımla, felsefe ile bilimi yakınlaştırmayı denemiş ve büyük ölçüde başarılı olmuştur. Bergson'a göre, bilime metafizik, metafiziğe bilim katmak gerekir. Bilime metafizik katmakla, bilimin bilgi bakımından bizi tamamen sınırlayan tutumunu genişletme, metafiziğe bilimi katmakla da metafiziği boş kuruntulardan, soyut kavramlardan kurtarma umudunu taşır. ^[2] Birçok düşünürü, gerçekliği kavramak için sezgi süreçlerinin soyut rasyonalizm ve bilimden daha anlamlı olduğuna ikna etmiştir. Statik imge ve kavramların ötesinde, dinamik ve bütünsel kavrayışı sezgi sağlar.

1927 yılında "zengin ve hayat verici fikirleri ve bu fikirlerin sunulmasında kullandığı parlak yeteneği sebebiyle" Nobel Edebiyat Ödülüne layık görülmüştür.^[3] 1930 yılında Fransa tarafından Legion d'honneur ile ödüllendirilmiştir.

Eğitim ve Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bergson, 1868'den 1878'e kadar Paris'te Lycée Fontanes'e (1870–1874 ve 1883'ten bu yana Lycée Condorcet olarak bilinir) katıldı. Daha önce bir Yahudi dini eğitimi almıştı. Ancak 14-16 arasında inancını kaybetti. Hude'a (1990) göre, bu ahlaki kriz, insanlığın modern primatlarla ortak ataya sahip olduğu, bazen yaratıcı bir tanrıya ihtiyaç duymadığı şeklinde yorumlanan bir süreç olan evrim teorisini keşfetmesiyle bağlantılıdır.

Lisedeyken Bergson, bilimsel çalışması için bir ödül ve 1877'de on sekiz yaşındayken bir matematik probleminin çözümü için bir ödül kazandı. Çözümü ertesi yıl Nouvelles Annales de Mathématiques'te yayınlandı. Yayımlanan ilk eseriydi. Kariyerinin bilimler alanında mı yoksa beşeri bilimler alanında mı olması gerektiği konusunda biraz tereddüt ettikten sonra, öğretmenlerini dehşete düşürerek ikincisini tercih etmeye karar verdi. On dokuz yaşındayken École Normale Supérieure'e girdi. Bu dönemde Herbert Spencer'ı okudu. Orada lisans derecesi aldı ve bunu 1881'de Paris Üniversitesi'nden agrégation de philosophie izledi.

Aynı yıl, Anjou'nun eski başkenti Angers'deki lisede öğretmenlik randevusu aldı. İki yıl sonra, Puy-de-Dôme bölgesinin başkenti Clermont-Ferrand'daki Lycée Blaise-Pascal'a (Clermont-Ferrand) yerleşti.

Clermont-Ferrand Bergson'a gelişinden bir yıl sonra, Lucretius'tan alıntıların bir baskısını yayınlayarak, Extraits de Lucrèce olarak yayınlanan De Rerum Natura'nın ve şairin materyalist kozmolojisinin eleştirel bir incelemesiyle beşeri bilimlerdeki yeteneğini gösterdi. (1884), tekrarlanan basımları, Fransız gençliği arasında Klasikleri teşvik etmedeki değerini doğrular. Bergson, ülkesinin bu bölümünde (Auvergne bölgesi) öğretmenlik ve ders verirken, özel çalışma ve özgün çalışma için zaman buldu. Doktora derecesi için Aristoteles üzerine kısa bir Latince tezi (Quid Aristoteles de loco senserit, "Aristoteles'te Yer Kavramı Üzerine") ile birlikte sunduğu Zaman ve Özgür İrade tezini hazırladı. 1889'da Paris'te. Eser aynı yıl Félix Alcan tarafından yayınlandı. Ayrıca Clermont-Ferrand'da Pre-Sokratikler, özellikle Herakleitos üzerine dersler verdi.

Bergson, Zaman ve Özgür İrade'yi Jules Lachelier'e (1832–1918), dönemin halk eğitim bakanı, Félix Ravaisson'un (1813–1900) bir öğrencisi ve İndüksiyonun Kuruluşu Üzerine felsefi bir çalışmanın yazarı (Du fondement de l) adadı. 'indüksiyon, 1871). Lachelier, "her yerde eylemsizliğin yerine gücü, ölümün yerine yaşamı ve kaderciliğin yerine özgürlüğü koymaya" çalıştı. (Bergson, Ecole Normale Supérieure'nin bu öğretmenlerinin her ikisine de çok şey borçluydu. Onun anma konuşmasını 1900'de ölen Ravaisson'la karşılaştırın.)

Bergson, 1888'de yeniden Paris'e yerleşti, ve College Rollin olarak bilinen belediye kolejinde birkaç ay öğretmenlik yaptıktan sonra, sekiz yıl kaldığı Lycée Henri-Quatre'da bir randevu aldı. Orada Darwin'i okudu ve teorileri üzerine bir ders verdi. Bergson daha önce Lamarckizm'i ve onun kazanılmış özelliklerin kalıtsallığı teorisini onaylamış olmasına rağmen, Darwin'in sürekli yaşam vizyonuyla daha uyumlu olan kademeli varyasyonlar hipotezini tercih etmeye başladı.

1896'da Matter and Memory adlı ikinci büyük eserini yayınladı. Bu oldukça zor çalışma, beynin işlevini araştırır ve beden ve zihin ilişkisi sorunlarının dikkatli bir şekilde ele alınmasına yol açan bir algı ve hafıza analizini üstlenir. Bergson, üç büyük eserinin her birine hazırlanmak için yıllarca araştırma yapmıştı. Bu, özellikle, o dönem boyunca gerçekleştirilen kapsamlı patolojik araştırmalara tam bir aşinalık gösterdiği Matter and Memory'de açıkça görülmektedir.

1898'de Bergson, mezun olduğu École Normale Supérieure'de konferans şefi oldu ve daha sonra aynı yıl Profesörlüğe terfi etti. 1900 yılında, Charles Lévêque'nin ardından Yunan ve Roma Felsefesi Kürsüsü'nü kabul ettiği Collège de France'da Profesör olarak görevlendirildi.

Ağustos 1900'ün ilk beş gününde Paris'te düzenlenen birinci Uluslararası Felsefe Kongresi'nde Bergson kısa ama önemli bir makale okudu: "Nedensellik Yasasına İnancın Psikolojik Kökenleri" (Sur les Origines psychologiques de notre croyance) à la loi de causalité). 1900'de Felix Alcan, daha önce Revue de Paris'te yer alan, Bergson'un minör yapımlarının en önemlilerinden biri olan Kahkaha (Le rire) başlıklı bir yapıt yayınladı. Komedinin anlamı üzerine olan bu deneme, Auvergne'deki ilk günlerinde verdiği bir konferanstan kaynaklandı. Bunun incelenmesi, Bergson'un yaşam görüşlerini anlamak için esastır ve sanatın yaşamdaki yerini ele alan pasajları değerlidir. Çalışmanın temel tezi, gülmenin insan için sosyal yaşamı mümkün kılmak için evrimleşmiş bir düzeltici olduğudur. Başarısızlıkları esnek olmayan bir mekanizmaya benziyorsa, toplumun taleplerine uyum sağlayamayan insanlara güleriz. Çizgi roman yazarları, gülmek için bu insani eğilimi çeşitli şekillerde sömürdüler ve onlar için ortak olan şey, çizgi romanın orada "yaşayanların üzerine mekanik bir şey kaplamış" olduğu fikridir.

1901'de Académie des sciences morales et politiques, Bergson'u üye olarak seçti ve o enstitüye üye oldu. 1903'te Revue de métaphysique et de morale'e Metafiziğe Giriş (Metafiziğe Giriş) başlıklı çok önemli bir makaleye katkıda bulundu ve bu makale, üç büyük kitabının incelenmesine bir önsöz olarak faydalı oldu. Bu makalede, Yaratıcı Evrim'de gerçekleştirilen felsefi programını detaylandırdı.

Sosyolog ve filozof Gabriel Tarde'nin 1904'te ölümü üzerine Bergson, Modern Felsefe Kürsüsü'nde onun yerine geçti. O yılın 4-8 Eylül tarihleri arasında Cenevre'yi ziyaret etti ve İkinci Uluslararası Felsefe Kongresi'ne katıldı ve Zihin ve Düşünce: Felsefi Bir Yanılsama (Le cerveau et la pensée: une illüzyon felsefesi) üzerine ders verdi. Bir hastalık ziyareti Almanya'yı Heidelberg'de düzenlenen Üçüncü Kongre'ye katılmaktan alıkoydu. Bu yıllarda Bergson, genç bir Jacques Maritain'i güçlü bir şekilde etkiledi, hatta belki Maritain ve karısı Raïssa'yı intihar düşüncelerinden kurtardı.

Kitapları arasında en çok bilinen ve en çok tartışılan üçüncü büyük eseri, Yaratıcı Evrim 1907'de yayınlandı. Pierre Imbart de la Tour, Yaratıcı Evrim'in düşüncede yeni bir yönün dönüm noktası olduğunu belirtti. 1918'de Alcan, yayıncı, on yıl boyunca yılda ortalama iki baskı yaparak yirmi bir baskı yapmıştı. Bu kitabın ortaya çıkışının ardından, Bergson'un popülaritesi, yalnızca akademik çevrelerde değil, aynı zamanda genel okuyucu kitlesi arasında da büyük ölçüde arttı.

O zamanlar, Bergson, henüz yakın zamanda ortaya çıkmış olan (Yaratıcı Evrim'in ilk bölümünde gösterildiği gibi) döllenme teorisi de dahil olmak üzere kapsamlı bir biyoloji çalışması yapmıştı, yaklaşık olarak. 1885 – felsefe tarihinde, özellikle Yunan ve Roma felsefesinde uzmanlaşmış bir filozof için küçük bir başarı değil.Darwin'den ayrı olarak, yaşamın birliği ve tüm canlılar arasındaki ekolojik dayanışma fikrini sürdürdüğü Haeckel'i ve mutasyonunu kendisinden alıntıladığı Hugo de Vries'i de kesinlikle okumuştu. evrim teorisi (Darwin'in tedriciliğini tercih ederek karşı çıktığı). Ayrıca, Collège de France'da Deneysel Tıp Kürsüsü'nde görev yapan Claude Bernard'ın halefi Charles-Édouard Brown-Séquard'dan da alıntı yaptı.

Bergson, 1919 ve 1954 yılları arasında ressamlara, heykeltıraşlara, dekoratörlere, oymacılara, yazarlara ve müzisyenlere verilen Prix Blumenthal'ın verilmesinde Florence Meyer Blumenthal ile jüri üyesi olarak görev yaptı.

Felsefesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Temel İlkeler: Temel eserleri arasında Essais sur les Donnees immediates de la Conscience (Bilincin Dolayımsız Verileri Üzerine Denemeler), Matiere et Memoire (Madde ve Bellek), Les Deux Sources de la Morale et de la Religion (Ahlak ve Dinin İki Kaynağı) ve L'Evolution creatrice (Yaratıcı Evrim) gibi kitaplar bulunan Bergson, Almanya'da doğup gelişmiş olan idealist felsefenin Fransa'daki temsilcisi olarak tanınır. Aynı zamanda, süreç felsefesi adı verilen felsefe türünün de en önemli temsilcilerinden olan Bergson, pozitivizmin ya da oldukça dar bir çerçeve içinde kalan bilimsel yorumların iddialarına şiddetle karşı çıkarken, insani ve dinsel değerlerin önemini vurgulamıştır.

O, işte bu çerçeve içinde, 20. yüzyılda gelişen akla karşı başkaldırının önemli öncülerinden biri olmak durumundadır. Bergson dinamik ve düalist bir felsefe akımının daha doğru olduğunu benimsedi. Düşüncelerinden dolayı Sezgicilik (entüisyonizm) akımını kurdu.

Bergson bilimin asıl bilgi kaynağı olduğunu reddetti ve sezginin daha önemli olduğunu savundu. Bilimin, yaşamın dinamik özüne ulaşamayacağını söyledi. Düşüncenin evrene benzediğini bir yanda maddenin diğer bir yanda sezginin olduğunu öne sürdü.

Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bergson'un 1907'de yayımlanan Yaratıcı Evrim adlı eseri hem felsefede hem de edebiyatta büyük etkiler yaptı. Zaman konusundaki fikirleri Proust sayesinde daha da fazla tanındı. Georges Sorel devrimci sendikalizmi Bergson'un düşüncesiyle birleştirmeye çalıştı.Deleuze'in bazı 1-2 eserinde Bergson'a övgüler vardır. George Bernard Shaw ise onun yaşamsalcılığı olarak gördüğü şeyden etkilendi. Kendisinden sonra gelen birçok düşünür onun kapalı ve mecazi bir anlatımı olduğunu söyledi.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Essais sur les données immédiates de la conscience (Bilincin dolaysız verileri üzerine deneme) (1889)
• Matière et mémoire (Madde ve bellek) (1896)
• Le Rire: Essai sur la signification du comique (Gülme: Komiğin Anlamı Üzerine Deneme) (1899)
• Introduction à la métaphysique (Metafiziğe Giriş) (1903)
• Les Deux sources de la morale et de la religion (Ahlak ve dinin iki kaynağı) (1932)
• L'Évolution créatrice (Yaratıcı evrim) (1907)
• L'Énergie spirituelle (Ruhsal Enerji) (1919)
• La pensée et le mouvant (1934)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sezgicilik
• Sezgici matematik
• İmam Gazali

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikisöz'de Henri Bergson ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

• Bergson Felsefesi ve Türkiye
• https://www.youtube.com/watch?v=RT7lK0miU5Y 13 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Henri Bergson - Kimlik - Sat7 Türk

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]