Gıda endüstrisi, dünya nüfusu tarafından tüketilen gıdanın çoğunu sağlayan karmaşık, çeşitli işletmelerden oluşan küresel bir ağdır. Gıda endüstrileri terimi, gıda maddelerinin üretimi, dağıtımı, işlenmesi, dönüştürülmesi, hazırlanması, muhafazası, nakliyesi, belgelendirilmesi ve paketlenmesine yönelik bir dizi endüstriyel faaliyeti kapsamaktadır. Günümüzde gıda endüstrisi, büyük ölçüde emek-yoğun olan küçük, geleneksel, aile tarafından yürütülen faaliyetlerden büyük, sermaye-yoğun ve son derece mekanize endüstriyel süreçlere kadar uzanan imalat ile son derece çeşitlenmiştir. Birçok gıda endüstrisi neredeyse tamamen yerel tarıma, ürüne veya balıkçılığa bağlıdır.^[1]

Gıda üretimi ve satışının tüm yönlerini kapsayacak kapsayıcı bir yol bulmak zordur. Birleşik Krallık Gıda Standartları Ajansı, bunu "tarım ve gıda üretimi, paketleme ve dağıtımdan perakende ve catering hizmetlerine kadar tüm gıda endüstrisi" olarak tanımlamaktadır.^[2] USDA (Amerika Birleşik Devletleri Tarım bakanlığı)'nın Ekonomik Araştırma Servisi, aynı şeyi tanımlamak için gıda sistemi terimini kullanıyor ve şunu belirtiyor: "ABD gıda sistemi, çiftçilerden ve onlara bağlanan endüstrilerden oluşan karmaşık bir ağdır. Bu bağlantılar, tarım ekipmanı ve kimyasalları üreticilerinin yanı sıra, ulaşım ve finansal hizmet sağlayıcıları gibi tarım işletmelerine hizmet sağlayan firmaları içermektedir.

Sistem aynı zamanda çiftlikleri tüketicilere bağlayan gıda ve lif işleyicileri, toptancıları, perakendecileri ve gıda hizmeti kuruluşlarını içeren gıda pazarlama endüstrilerini de içerir."^[3] Gıda endüstrisi şunları içerir:

●Tarım: mahsul, hayvancılık ve deniz ürünleri yetiştirme

●İmalat: zirai kimyasallar, tarımsal inşaat, tarım makineleri ve malzemeleri, tohum vb.

●Gıda işleme: Pazar için taze ürünlerin hazırlanması ve hazır gıda ürünlerinin imalatı

●Pazarlama: jenerik ürünlerin tanıtımı (örneğin, süt tahtası), yeni ürünler, reklam, pazarlama kampanyaları, paketleme, halkla ilişkiler vb.

●Toptan ve gıda dağıtımı: lojistik, nakliye, depolama

●Yemek servisi (catering dahil)

●Bakkal, çiftçi pazarları, kamu pazarları ve diğer perakendecilik

●Yönetmelik: gıda kalitesi, gıda güvenliği, gıda güvenliği, pazarlama/reklam ve endüstri lobi faaliyetleri dahil gıda üretimi ve satışı için yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası kurallar ve yönetmelikler

●Eğitim: akademik, danışmanlık, mesleki

●Araştırma ve geliştirme: gıda teknolojisi

●Finansal hizmetler: kredi, sigorta

Sadece geçimlik çiftçiler, yetiştirdikleriyle geçinebilenler ve avcı-toplayıcılar modern gıda endüstrisinin kapsamı dışında sayılabilmektedir.

Gıda endüstrisindeki baskın şirketler bazen yazar Neil Hamilton tarafından ortaya atılan bir terim olan Big Food (büyük yemek) olarak anılmaktadır.^[4][5][6][7]

Gıda üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gıda endüstrisi için üretilen gıdaların çoğu, geleneksel tarım uygulamaları kullanılarak elde edilen emtia bitkilerinden gelmektedir. Tarım, belirli bitkilerin yetiştirilmesi ve evcil hayvanların yetiştirilmesiyle gıda, yem ürünleri, lif ve diğer istenen ürünleri üretme sürecidir. Ortalama olarak, insanlar tarafından tüketilen gıdanın %83'ü karasal tarım kullanılarak üretilmektedir. Diğer besin kaynakları arasında su ürünleri yetiştiriciliği ve balıkçılık bulunmaktadır.^[8]

Bilim adamları, mucitler ve tarım yöntemlerini ve araçlarını geliştirmeye kendini adamış diğerlerinin de tarımla uğraştığı söyleniyor. Dünya çapında her üç kişiden biri tarımda çalışıyor,^[9] ancak küresel GSYİH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla / Gross Domestic Product (GDP))'ya yalnızca %3 katkıda bulunuyor.^[10] 2017'de tarım, ortalama olarak ulusal GSYİH'nın %4'üne katkıda bulunmaktadır. Küresel tarımsal üretim, küresel sera gazı emisyonlarının %14 ila 28'inden sorumludur ve bu da onu, büyük ölçüde azotlu gübreler ve kötü arazi yönetimi de dahil olmak üzere geleneksel tarım uygulamaları nedeniyle küresel ısınmaya en büyük katkıda bulunanlardan biri haline getirmektedir.^[8]

Agronomi; gıda, yakıt, lif ve arazi ıslahı için bitki üretme ve kullanma bilimi ve teknolojisidir. Agronomi; bitki genetiği, bitki fizyolojisi, meteoroloji ve toprak bilimi alanlarındaki çalışmaları kapsamaktadır. Agronomi, bilimlerin bir kombinasyonunun uygulanmasıdır. Günümüzde ziraat mühendisleri, gıda üretmek, daha sağlıklı gıda yaratmak, tarımın çevresel etkilerini yönetmek ve bitkilerden enerji elde etmek gibi birçok konuyla ilgilenmektedir.^[11]

Gıda işleme[değiştir | kaynağı değiştir]

Gıda işleme, ham maddelerini insan tüketimi için gıdaya dönüştürmek için kullanılan yöntem ve teknikleri içermektedir. Gıda işleme; temiz, hasat edilmiş veya kesilmiş, kasaplanmış bileşenleri alır ve bunları pazarlanabilir gıda ürünleri üretmek için kullanır. Yiyeceklerin üretilebileceği birkaç farklı yol vardır.

Tek seferlik üretim: Bu yöntem; müşteriler kendi özelliklerine göre bir şey, örneğin bir düğün pastası yapmak için sipariş verdiğinde kullanılır. Tek seferlik ürünlerin yapımı, tasarımın ne kadar karmaşık olduğuna bağlı olarak günler alabilmektedir.

Parti üretimi: Bu yöntem, bir ürün için pazar büyüklüğünün net olmadığı ve bir ürün hattında bir aralığın olduğu durumlarda kullanılır. Bir partiyi veya seriyi oluşturmak için belirli sayıda aynı mal üretilecektir, örneğin bir fırın sınırlı sayıda kek pişirebilir. Bu yöntem, tüketici talebinin tahmin edilmesini içerir.

Seri üretim: Bu yöntem, örneğin çikolatalar, hazır yemekler ve konserve yiyecekler gibi çok sayıda özdeş ürün için bir toplu pazar olduğunda kullanılmaktadır. Ürün, bir üretim hattı boyunca üretimin bir aşamasından diğerine geçmektedir.

Tam zamanında (JIT) (üretim): Bu üretim yöntemi esas olarak restoranlarda kullanılmaktadır. Ürünün tüm bileşenleri kendi bünyesinde mevcuttur ve müşteri üründe istediğini seçmektedir. Daha sonra bir mutfakta veya sandviç şarküterilerinde, pizzacılarda ve suşi barlarında olduğu gibi alıcının önünde hazırlanır.

Sektör etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gıda endüstrisinin tüketim üzerinde büyük etkisi vardır. Amerikan Aile Hekimleri Akademisi (AAFP) gibi kuruluşlar, Coca-Cola gibi gıda endüstrisindeki şirketlerden parasal bağış kabul ettikleri için eleştirilmiştir. Bu bağışlar, bir çıkar çatışması yaratmak ve finansal kazançlar gibi bir çıkarı destekleyebildikleri için eleştirilmiştir.^[12]

Politika[değiştir | kaynağı değiştir]

2020'de bilim adamları, küresel gıda sisteminden kaynaklanan emisyonları azaltmanın Paris Anlaşması'nın iklim hedeflerine ulaşmak için gerekli olduğunu bildirmiştir.^[13][14] 2020'de, Avrupa Birliği'nin Bilimsel Tavsiye Mekanizması için yapılan bir kanıt incelemesi, önemli bir değişiklik olmadan, nüfus artışı ve değişen tüketim kalıpları nedeniyle emisyonların (devletçe piyasaya para çıkarmanın) 2050 yılına kadar %30-40 oranında artacağını tahmin etmektedir.^[15] Ayrıca gıda üretiminin birleşik çevresel maliyetinin 2050 yılına kadar 16 trilyon dolara yükselerek yılda yaklaşık 12 trilyon dolar olacağı da tahmin edilmektedir.

IPCC'nin (Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli) ve AB'nin raporları; sürdürülebilir bir diyete geçiş yaparken gıda sistemini sera gazı emisyonlarının etkilerini ve gıda güvenliği endişelerini azaltacak şekilde uyarlamanın mümkün olduğu sonucuna varmıştır.[8]

Yönetmelik[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki tarım ve bütünüyle ulusal gıda sistemi, sosyal ve çevresel bütünlük pahasına parasal kârlılığa odaklanan modellerle karakterize edilmiştir.^[16] Tüketicileri korumak ve bu ekonomik yönelimi gıda kalitesi, gıda güvenliği, gıda koruyuculuğu, hayvan refahı, çevre koruma ve sağlık için kamu çıkarlarıyla bir şekilde dengelemek için düzenlemeler mevcuttur.^[17]

Proaktif rehberlik[değiştir | kaynağı değiştir]

2020'de araştırmacılar, politikaya bağlı modülasyon mekanizmalarının veya bunların eksikliğinin, nasıl, nerede ve hangi gıdanın üretildiğine ilişkin potansiyel etkilerinin tahminlerini ve modellerini yayınladılar. Et üretimi ve tüketiminin azaltılması, gıda israfı ve kaybındaki azalma, mahsul verimindeki artışlar ve uluslararası arazi kullanım planlaması gibi belirli bölgeler veya uluslar için politika etkilerini analiz ettiler. Elde ettikleri sonuçlar, Sahra altı Afrika'da tarımsal verimi artırmanın biyolojik çeşitliliğin korunması için son derece faydalı olduğunu, Kuzey Amerika'da diyetlerin değişmesine yol açan önlemlerin son derece faydalı olduğunu ve küresel koordinasyon ve hızlı eylemin gerekli olduğunu içermektedir.^[18][19][20]

Toptan ve dağıtım[değiştir | kaynağı değiştir]

Geniş bir küresel kargo ağı, endüstrinin sayısız bölümünü birbirine bağlar. Bunlar tedarikçileri, üreticileri, depocuları, perakendecileri ve son tüketicileri içerir. Latin Amerika ve bazı Asya ülkeleri de dahil olmak üzere kentleşmekte olan ülkelerde, pazarlardan geçmek yerine doğrudan çiftçilerden veya tercih edilen tedarikçiler aracılığıyla tedarik edilen süpermarketlerin büyümesinin bir sonucu olarak, taze gıda ürünleri için toptan satış pazarlarının önemi azalma eğiliminde olmuştur.

Dağıtım merkezlerinden mağaza yerlerine sürekli ve kesintisiz ürün akışı, gıda endüstrisi operasyonlarında kritik bir bağlantıdır. Bir depoda malzeme taşıma sistemi kurulurken uygun adımlar atılırsa, dağıtım merkezleri daha verimli çalışır, iş hacmi artırılabilir, maliyetler düşürülebilir ve insan gücünden daha iyi yararlanılabilir.^[21]

Gıda Lojistiği 4.0, siber-fiziksel sistemlere dayalı gıda lojistiği yönetiminin tüm yönlerine odaklanan Endüstri 4.0'dan türetilen bir terimdir.^[22] Yeni teknolojilerle desteklenen gerçek zamanlı bilgilerin ve durumların birbirine bağlanmasının, gıda lojistiğinin yürütülme biçiminde devrim yaratacağını ve iyileştireceğini belirtiyor. Şeffaflık, gıdanın düşük maliyetle hızlı teslimatı, esneklik ve doğru kalitede ürünü doğru yerde ve doğru zamanda teslim etme yeteneği açısından muazzam bir potansiyele sahiptir.

Perakende[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya çapında kentleşmeyle birlikte,^[23] gıda satın alma, gıda üretiminden giderek daha fazla ilerlemektedir. 20. yüzyılda süpermarket, gıda endüstrisinin belirleyici perakende unsuru haline gelmiştir. Süpermarketlerde on binlerce ürün, yıl boyunca sürekli tedarikte tek bir yerde toplanmaktadır. Yiyecek hazırlama, son yıllardaki değişimin çarpıcı olduğu başka bir alandır. Bugün, iki gıda endüstrisi sektörü perakende gıda doları için bariz bir rekabet içindedir. Bakkal endüstrisi, tüketicilerin ev yemeklerinde malzeme olarak kullanmaları için taze ve büyük ölçüde ham ürünler satmaktadır.

Buna karşılık, yemek servisi endüstrisi, hazır gıdaları ya bitmiş ürünler olarak ya da nihai "birleştirme" için kısmen hazırlanmış bileşenler olarak sunmaktadır. Restoranlar, kafeler, fırınlar ve seyyar yemek kamyonları, tüketicilere yiyecek satın alma fırsatları sunar. 21. yüzyılda çevrimiçi marketler ortaya çıktı ve topluluk destekli tarım için dijital teknolojiler, çiftçilerin doğrudan ürün satmalarını sağlamıştır.^[24] Bazı çevrimiçi marketler, tüketici talebini ve kâr birikimini karşılamanın ötesinde gönüllü olarak sosyal hedefler veya değerler belirlemiştir.^[25]

Gıda endüstrisi teknolojileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern gıda üretimi, gelişmiş teknolojilerle tanımlanır. Bunlar birçok alanı içerir. Başlangıçta traktör tarafından yönetilen tarım makineleri, birçok üretim alanında insan emeğini pratik olarak ortadan kaldırmıştır. Biyoteknoloji, zirai kimyasallar, bitki ıslahı ve gıda işleme gibi çeşitli alanlarda çok fazla değişime öncülük etmektedir. Gıda endüstrisi üzerinde doğrudan etkisi olmayan bir alan bulmanın zor olduğu noktaya kadar başka birçok teknoloji türü de söz konusudur. Diğer alanlarda olduğu gibi, bilgisayar teknolojisi de merkezi bir güçtür.

Pazarlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüketiciler gıda üretiminden giderek uzaklaştıkça, ürün yaratma, reklam ve tanıtım rolü gıda hakkındaki bilgi için birincil araçlar haline gelmektedir. Baskın kategori olarak işlenmiş gıda ile, pazarlamacılar ürün yaratmada neredeyse sonsuz olanaklara sahiptir. Televizyonda çocuklara reklamı yapılan yiyeceklerin %73'ü hızlı veya hazır yiyeceklerdir.^[26]

Emek ve eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Son 100 yıla kadar tarım-emek çok yoğun konular olarak yer tutmaktaydı. Çiftçilik yaygın bir meslekti ve milyonlarca insan gıda üretimiyle uğraşıyordu. Büyük ölçüde nesilden nesile eğitilen çiftçiler, aile işini sürdürdüler. Bu durum bugün önemli ölçüde değişmiştir. 1870'te Amerika'da ABD nüfusunun %70-80'i tarımda çalışıyordu.^[27] 2008 itibarıyla, nüfusun %2'sinden azı doğrudan tarımda istihdam edilmektedir^[28] ve nüfusun yaklaşık %80'i şehirlerde yaşamaktadır. Gıda endüstrisi karmaşık bir bütün olarak inanılmaz derecede geniş bir beceri yelpazesi gerektirir. Ayrıca gıda endüstrisinde birkaç yüz meslek türü mevcuttur.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

• Gıda Mühendisliği
• Diyet takviyesi
• Fabrika çiftçiliği
• lezzet maskeleyici
• Gıda ve Biyoproses Teknolojisi
• Gıda Kimyası
• Ziraat Ekonomisi
• Gıda takviyesi
• Gıda sınıflandırması
• Gıda mikrobiyolojisi
• Gıda koruması
• Gıda reolojisi
• Yemek bilimi
• Gıda depolama
• Besin takviyeleri
• yemek coğrafyası
• Yerel yemek
• Nutrasötik
• Beslenme (aka gıda zenginleştirme veya zenginleştirme)
• Fast food eleştirisi

Gıda endüstrisinin kitap, film, TV ve web ile ilgili açıklamaları ve eleştirileri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Eat This, Not That (Edebiyat serisi)
• Fast Food Nation (2001 kurgusal olmayan kitap)
  • Chew On This (Genç okuyucular için Fast Food Nation'ın2005 kitap uyarlaması)
  • Fast Food Ulusu (2006 belgesel film)
• Food Inc. (2008 belgesel film)
• Panic Nation (2006 kurgusal olmayan kitap)
• Super Size Me (2004 belgesel film)
• Forks over Knives (2011 belgesel film)
• The Jungle (1906 romanı, Upton Sinclair'in sosyalist bir gazete için yaptığı bir araştırmaya dayanarak, 20. yüzyılın başlarında Amerikan et paketleme endüstrisindeki sağlık ihlallerini ve sağlıksız uygulamaları ortaya çıkaran romanı)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]