Theano (filozof)

Theano
Theano
Tam adı	Theano
Doğumu	Θεανώ; y. MÖ. 6. yüzyıl; Croton veya Metapontum
Evlilik	Pisagor veya Brontinus
Çağı	Antik Yunan felsefesi
Okulu	Pisagorculuk

Crotoneli Theano^[1] (Grekçe: Θεανώ; MÖ 6. yüzyıl dolayları) belki de iki farklı Pisagorcu filozofa verilen addır. Diğerleri onun Brontinus'un karısı olduğunu söylemelerine rağmen, Pisagor'un öğrencisi, kızı veya karısı olarak adlandırıldı. Doğum yeri ve babasının kimliği de bir o kadar belirsizdir, bu da bazı yazarların ayrıntıları birleştirilen birden fazla kişinin olduğunu öne sürmelerine neden olur (bunlar bazen Theano I ve Theano II olarak anılır).^[2] Kendisine atfedilen ve yazarlığı belirsiz olan birkaç bölüm ve mektup günümüze ulaşmıştır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Theano'nun hayatı hakkında çok az şey biliniyor ve eski kaynaklardaki bilgiler kafa karıştırıcıdır. Bir görüşe göre, Girit'ten geldi ve Pythonax'ın kızıydı,^[3]^[4] ancak diğerleri onun Crotone'dan geldiğini ve Brontinus'un kızı olduğunu söyledi.^[4]^[5]^[6] Başka bir görüş onu Brontinus'un karısı^[4]^[5]^[7] yapmasına rağmen, birçok kişi tarafından Pisagor'un karısı^[3]^[4]^[5]^[6]^[8] olduğu söylendi. Iamblichus, karışıklığı çözmek için Deino’dan Brontinus'un karısı olarak söz eder.^[9]

Pisagor ve Theano'ya çeşitli şekillerde atfedilen çocuklar arasında üç kızı; Damo, Myia ve Arignote ile bir oğlu; Telauges vardı.^[3]^[4]^[5]^[6] Suda, Pisagor'un çocuklarının Telauges, Mnesarkhos, Myia ve Arignote olduğunu yazmıştır.^[10]

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Theano'ya atfedilen eserler şunlardır:

Pisagorcu Apofthegms (İngilizce: Pythagorean Apophthegms),
Kadın Tavsiyesi (İngilizce: Female Advice),
Erdem Üzerine (İngilizce: On Virtue),
Dindarlık Üzerine (İngilizce: On Piety),
Pisagor Üzerine (İngilizce: On Pythagoras),
Felsefi Yorumlar (İngilizce: Philosophical Commentaries)
Mektuplar (İngilizce: Letters).^[11]

Bu yazıların hiçbiri, birkaç parçası ve yazarları belirsiz mektup dışında günümüze ulaşmamıştır. Bu bölümlerden ve mektuplardan bazılarını orijinal Theano'ya (Theano I) ve bazılarını daha sonraki bir Theano'ya (Theano II) atamak için girişimlerde bulunuldu,^[1] ancak bunların tümünün daha sonraki yazarların, Pisagor felsefesini bir kadının hayatına uygulamaya çalışan sahte kurguları olması da muhtemeldir.^[11]^[12] Dindarlık Üzerine (İngilizce: On Piety)'nin hayatta kalan parçası,^[11] sayılar ve nesneler arasındaki Pisagor analojisiyle ilgilidir. Hayatta kalan çeşitli mektuplar ev içi meseleleri ele almaktadır: bir kadın nasıl çocuk yetiştirmeli?, hizmetçilere nasıl davranmalı? ve kocasına nasıl erdemli bir şekilde davranmalı?^[11]

Thesleff, Stobaeus ve Heeren'e göre Theano, Dindarlık Üzerine (İngilizce: On Piety) adlı eserinde şunları yazmıştır:^[1]

“	Yunanların çoğunun Pisagor'un her şeyin sayıdan oluştuğunu söylediğine inandığını öğrendim. İddianın kendisi de bir zorluk çıkarıyor: Var olmayan şeyler üretmek için nasıl tasarlanabilir? Ama her şeyin sayıdan geldiğini söylemedi; ondan ziyade sayılarla uyum içinde olmasını söyledi - birincil anlamda düzenin sayıda olduğu gerekçesiyle ve bir birinci ve bir ikinci ve geri kalanının sayılan şeylere sırayla atanması katılım yoluyla yapılır.	„

Bazı kaynaklar Theano'nun ya felsefedeki altın ortalama doktrini ya da matematikteki altın oran hakkında yazdığını iddia etse de, o zamana kadar bu iddiayı haklı çıkaracak bir kanıt yoktur.^[13]^[14]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c M.E. Waithe (1987). A History of Women Philosophers: Volume I: Ancient Women Philosophers, 600 B.C.-500 A.D. s. 12. ISBN 9789024733484. 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
^ Plant, Ian Michael (2004). Women writers of ancient Greece and Rome: an anthology. University of Oklahoma Press. s. 68. ISBN 978-0-8061-3621-9. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
^ ^a ^b ^c Porphyry, Life of Pythagoras, 4
^ ^a ^b ^c ^d ^e Suda, Theano θ84
^ ^a ^b ^c ^d Diogenes Laërtius, viii. 42-3
^ ^a ^b ^c Suda, Pythagoras π3120
^ Suda, Theano θ83
^ Brown, C. (2010). Fibonacci analysis (Vol. 42). John Wiley & Sons.
^ Iamblichus, On the Pythagorean Life, 132
^ "Suda Encyclopedia, th.84". 22 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
^ ^a ^b ^c ^d Ian Michael Plant, (2004), Women writers of ancient Greece and Rome: an anthology, s. 69. University of Oklahoma Press
^ Voula Lambropoulou, Some Pythagorean female virtues, in Richard Hawley, Barbara Levick, (1995), Women in antiquity: new assessments, s. 133. Routledge
^ Deakin, Michael A. B. (2013), "Theano: the world's first female mathematician?", International Journal of Mathematical Education in Science and Technology, 44 (3), ss. 350-364, doi:10.1080/0020739X.2012.729614
^ Sethanne Howard (14 Aralık 2012). The Hidden Giants (3 bas.). Washington Academy of Sciences. ISBN 978-0-61-573267-1.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Kai Brodersen & Christoph M. Wieland (2010), Theano: Briefe einer antiken Philosophin (Almanca), Stuttgart: Reclams Universal-Bibliothek 18787, ISBN 978-3-15-018787-6
"Theano". Biographies of Women Mathematicians. Agnes Scott College. 2 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
Gabriella Bernardi (2016). "Theano (Sixth Century bc)". The Unforgotten Sisters. Springer Praxis Books. Springer, Cham. ss. 17-22. doi:10.1007/978-3-319-26127-0_3. ISBN 978-3-319-26127-0.

[waithe-1] M.E. Waithe (1987). A History of Women Philosophers: Volume I: Ancient Women Philosophers, 600 B.C.-500 A.D. s. 12. ISBN 9789024733484. 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.

[2] Plant, Ian Michael (2004). Women writers of ancient Greece and Rome: an anthology. University of Oklahoma Press. s. 68. ISBN 978-0-8061-3621-9. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.

[porphyry4-3] Porphyry, Life of Pythagoras, 4

[sudat84-4] Suda, Theano θ84

[laertius-5] Diogenes Laërtius, viii. 42-3

[sudap3120-6] Suda, Pythagoras π3120

[sudat83-7] Suda, Theano θ83

[8] Brown, C. (2010). Fibonacci analysis (Vol. 42). John Wiley & Sons.

[9] Iamblichus, On the Pythagorean Life, 132

[10] "Suda Encyclopedia, th.84". 22 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.

[plant69-11] Ian Michael Plant, (2004), Women writers of ancient Greece and Rome: an anthology, s. 69. University of Oklahoma Press

[lambropoulou133-12] Voula Lambropoulou, Some Pythagorean female virtues, in Richard Hawley, Barbara Levick, (1995), Women in antiquity: new assessments, s. 133. Routledge

[13] Deakin, Michael A. B. (2013), "Theano: the world's first female mathematician?", International Journal of Mathematical Education in Science and Technology, 44 (3), ss. 350-364, doi:10.1080/0020739X.2012.729614

[14] Sethanne Howard (14 Aralık 2012). The Hidden Giants (3 bas.). Washington Academy of Sciences. ISBN 978-0-61-573267-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

g t d Yunan matematiği
Matematikçiler (Zaman Çizelgesi)	Anaksagoras Antemius Apollonius Arhitas Aristeus Aristarkus Arşimet Autolikus Bion Boethius Brison Kallippus Karpus Kleomedes Konon Ktesibius Demokritos Dikaearhus Diokles Diofantos Dinostratus Dionisodoros Domninus Elealı Zenon Eratosthenes Eudemus Eudoksus Eutokius Geminus Heliodorus İskenderiyeli Heron Hrisippos Hipparkos Hippasus Hippias Hipokrat Hipatia Hipsikles İsidoros Matematikçi Leo Leon Marinus Melissa Menaihmos Menelaus Metrodorus Nikomahos Nikomedes Nikoteles Oenopides Öklid Pappus Perseus Filolaos Filon Laodikyalı Filonides Porfirios Poseidonius Proklos Batlamyus Pisagor Serenus Simplikios Sosigenes Sporus Thales Theaetetus Theano Teodorus Theodosius İskenderiyeli Theon Smirnalı Theon Timaridas Ksenokrates Sidonlu Zeno Zenodorus
Yapıtlar	Almagest Arşimet Parşömeni Arithmetika Konikler (Apollonius) Katoptrik (Yansımalar) Data (Öklid) Elemanlar (Öklid) Bir Çemberin Ölçümü Konikler ve Sferoidler Üzerine Büyüklükler ve Uzaklıklar Üzerine (Aristarchus) Büyüklükler ve Uzaklıklar Üzerine (Hipparchus) Hareketli Küre Üzerine (Autolycus) Öklid'in Optiği Sarmallar Üzerine Küre ve Silindir Üzerine Ostomachion (Syntomachion) Planisphaerium Sphaerics Parabolün Dörtgenleştirilmesi Kum Sayacı Sonsuz Küçükler Hesabı
Merkezler	Platon Akademisi · Kirene · İskenderiye Kütüphanesi
Etkilendikleri	Babil matematiği · Eski Mısır matematiği
Etkiledikleri	Avrupa matematiği · Hint matematiği · Orta Çağ İslam matematiği
Problemler	Apollonius problemi · Daireyi kareyle çevreleme · Küpü iki katına çıkarma · Açıyı üçe bölme
Kavramlar/Tanımlar	Apollonius çemberi Diyofantus denklemi Çevrel çember Eşölçülebilirlik Orantılılık ilkesi Altın oran Yunan rakamları Bir üçgenin iç ve dış çemberleri Tükenme yöntemi Paralellik postülatı Platonik katılar Hipokrat ayı Hippias kuadratiksi Düzgün çokgen Cetvel ve pergelle yapılan çizimler Üçgen merkezi
Bulgular	Açıortay teoremi Dış açı teoremi Öklid algoritması Öklid teoremi Geometrik ortalama teoremi Yunan geometrik cebiri Menteşe teoremi Çevre açı teoremi Kesişme teoremi Pons asinorum Pisagor teoremi Thales teoremi Gnomon teoremi Apollonius teoremi Aristarkus eşitsizliği Crossbar (Pasch) teoremi Heron formülü İrrasyonel sayılar Menelaus teoremi Pappus'un alan teoremi Batlamyus eşitsizliği Batlamyus kirişler tablosu Batlamyus teoremi Theodorus sarmalı
Antik Yunan matematikçilerinin zaman çizelgesi

Theano (filozof) nedir?, Theano (filozof) anlamı nedir?, Theano (filozof) ne demektir?