Çandarlılı Autolikos

Çandarlılı Autolycus
Çandarlılı Autolycus
Doğumu	y. MÖ 360; Pitane (Çandarlı), Küçük Asya
Ölümü	y. MÖ 290;
Çağı	Helenistik Dönem
Bölgesi	Antik Yunan
İlgi alanları	Matematik, astronomi, coğrafya

Çandarlılı Autolycus (Grekçe: Αὐτόλυκος ὁ Πιταναῖος; yaklaşık MÖ 360-290) bir Yunan astronomu, matematikçi ve coğrafyacı.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Autolycus, Küçük Asya'da İyonya'da bir Aeolis kasabası olan Pitane'de (Çandarlı) doğdu. Aristoteles'in çağdaşı olmasına ve eserlerinin MÖ 335-300 yılları arasında Atina'da tamamlanmış görünmesine rağmen, kişisel hayatı hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Öklid, Autolycus'un bazı çalışmalarına atıfta bulunur ve Autolycus'un Arcesilaus'a matematik öğrettiği bilinmektedir.

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Autolycus'un günümüze ulaşan ve hayatta kalan eserleri;

Hareketli Küre Üzerine (İngilizce: On the Moving Sphere, Grekçe: Περὶ κινουμένης σφαίρας) ve
Yükselme ve Ayarları Üzerine (İngilizce: On Risings and Settings, Grekçe: Περὶ ἐπιτολῶν καὶ δύσεων)

başlıklı küreler ve gök cisimleri hakkındaki kitaplardır. Autolycus'un eserleri 16. yüzyılda Maurolycus tarafından çevrildi.

“Hareketli Küre Üzerine” adlı kitabın, antik Yunanistan'dan günümüze ulaşan ve tamamen korunmuş olan en eski matematiksel eser olduğuna inanılmaktadır. Autolycus'un bu eseri önceki tüm Yunan matematik çalışmalarından, bu eserlerin daha sonraki özetlerinden, bu eserler hakkındaki yorumlar veya açıklamalarından oluşmaktadır.^[1] Bu eserin hayatta kalmasının bir nedeni, başlangıçta yaygın olarak kullanılan "Küçük Astronomi"^[1] adlı koleksiyonun bir parçası olması ve 9. yüzyılda Arapçaya çevrilerek korunmuş olmasıdır. Bu eser Avrupa'da kaybolmuş, ancak 12. yüzyılda Haçlı Seferleri sırasında geri getirilmiş ve Latinceye tekrar çevrilmiştir.^[2] Autolycus, bu eserde bir kürenin özelliklerini ve hareketini inceledi. Çalışma basittir ve tam olarak orijinal değildir, çünkü yalnızca gök bilimcilerin ihtiyaç duyacağı küreler üzerine temel teoremlerden oluşur, ancak teoremler açıkça ifade edilmiş ve kanıtlanmıştır. Bu nedenle, temel önemi, onun zamanında, günümüzde klasik Yunan geometrisinin tipik bir örneği olarak kabul edilen, geometride iyice yerleşik bir ders kitabı geleneğinin olduğunu göstermesidir. Teorem ifadesi açıkça ifade edilir, kanıtın yanında yapının bir şekli verilir ve son olarak bir sonuç açıklaması yapılır. Dahası, onun zamanında (MÖ 320 civarı) hangi teoremlerin iyi bilindiğine dair ipuçları vermektedir.^[1] İki yüz yıl sonra Theodosius, muhtemelen Eudoxus tarafından yazılmış, Öklid öncesi bazı ders kitaplarında bu eser ile ortak bir kökene sahip olduğuna inanılan bir kitap olan Sphaerics'i yazmıştır.

Astronomide, Autolycus, “Yükselme ve Ayarları Üzerine” adlı kitabında, gök cisimlerinin yükselişi ve yerleşimi arasındaki ilişkiyi inceledi. İkinci kitap aslında ilk kitabının daha kaliteli bir genişlemesidir. "Yükselen ve batan herhangi bir yıldız daima ufukta aynı noktada yükselir ve batar" diye yazmıştır. Autolycus, büyük ölçüde Eudoxus'un astronomisine dayanıyordu ve Eudoxus'un ortak merkezli (homosentrik) küreler teorisinin güçlü bir destekçisiydi.

Ay'daki kraterlerden birisine onuruna Autolycus krateri adı verildi.^[3]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c Carl B. Boyer & Uta C. Merzbach (1991), "The age of Plato and Aristotle", A History of Mathematics, New York: Wiley, ss. 97-98
^ "Theodosius of Bithynia". 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.
^ Autolycus krateri

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sajjad Nikfahm-Khubravan & Osama Eshera (2019), "The Five Arabic Revisions of Autolycus' On the Moving Sphere (Proposition VII)" (PDF), Tarikh-e Elm, 16 (2), ss. 7-71, 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 20 Eylül 2020
William Samuel Fletcher Young (1969), "Autolycus of Pitane", Thesis (M.A.), The Queen"s University of Belfast
Alan C. Bowen (2012), Autolycus of Pitane, doi:10.1002/9781444338386.wbeah21059

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Boyer, Carl B. (1991). A History of Mathematics (2. bas.). John Wiley & Sons, Inc. ISBN 0-471-54397-7.
Huxley, G. L. (1970). "Autolycus of Pitane". Dictionary of Scientific Biography. 1. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 338-39. ISBN 0-684-10114-9. çevrimiçi olarak; "Autolycus of Pitane". HighBeam Research. 25 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2015.
O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F. (Nisan 1999), "Çandarlılı Autolikos", MacTutor Matematik Tarihi arşivi

[boyer1991-1] Carl B. Boyer & Uta C. Merzbach (1991), "The age of Plato and Aristotle", A History of Mathematics, New York: Wiley, ss. 97-98

[2] "Theodosius of Bithynia". 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021.

[3] Autolycus krateri

[1]

[2]

[3]

g t d Yunan matematiği
Matematikçiler (Zaman Çizelgesi)	Anaksagoras Antemius Apollonius Arhitas Aristeus Aristarkus Arşimet Autolikus Bion Boethius Brison Kallippus Karpus Kleomedes Konon Ktesibius Demokritos Dikaearhus Diokles Diofantos Dinostratus Dionisodoros Domninus Elealı Zenon Eratosthenes Eudemus Eudoksus Eutokius Geminus Heliodorus İskenderiyeli Heron Hrisippos Hipparkos Hippasus Hippias Hipokrat Hipatia Hipsikles İsidoros Matematikçi Leo Leon Marinus Melissa Menaihmos Menelaus Metrodorus Nikomahos Nikomedes Nikoteles Oenopides Öklid Pappus Perseus Filolaos Filon Laodikyalı Filonides Porfirios Poseidonius Proklos Batlamyus Pisagor Serenus Simplikios Sosigenes Sporus Thales Theaetetus Theano Teodorus Theodosius İskenderiyeli Theon Smirnalı Theon Timaridas Ksenokrates Sidonlu Zeno Zenodorus
Yapıtlar	Almagest Arşimet Parşömeni Arithmetika Konikler (Apollonius) Katoptrik (Yansımalar) Data (Öklid) Elemanlar (Öklid) Bir Çemberin Ölçümü Konikler ve Sferoidler Üzerine Büyüklükler ve Uzaklıklar Üzerine (Aristarchus) Büyüklükler ve Uzaklıklar Üzerine (Hipparchus) Hareketli Küre Üzerine (Autolycus) Öklid'in Optiği Sarmallar Üzerine Küre ve Silindir Üzerine Ostomachion (Syntomachion) Planisphaerium Sphaerics Parabolün Dörtgenleştirilmesi Kum Sayacı Sonsuz Küçükler Hesabı
Merkezler	Platon Akademisi · Kirene · İskenderiye Kütüphanesi
Etkilendikleri	Babil matematiği · Eski Mısır matematiği
Etkiledikleri	Avrupa matematiği · Hint matematiği · Orta Çağ İslam matematiği
Problemler	Apollonius problemi · Daireyi kareyle çevreleme · Küpü iki katına çıkarma · Açıyı üçe bölme
Kavramlar/Tanımlar	Apollonius çemberi Diyofantus denklemi Çevrel çember Eşölçülebilirlik Orantılılık ilkesi Altın oran Yunan rakamları Bir üçgenin iç ve dış çemberleri Tükenme yöntemi Paralellik postülatı Platonik katılar Hipokrat ayı Hippias kuadratiksi Düzgün çokgen Cetvel ve pergelle yapılan çizimler Üçgen merkezi
Bulgular	Açıortay teoremi Dış açı teoremi Öklid algoritması Öklid teoremi Geometrik ortalama teoremi Yunan geometrik cebiri Menteşe teoremi Çevre açı teoremi Kesişme teoremi Pons asinorum Pisagor teoremi Thales teoremi Gnomon teoremi Apollonius teoremi Aristarkus eşitsizliği Crossbar (Pasch) teoremi Heron formülü İrrasyonel sayılar Menelaus teoremi Pappus'un alan teoremi Batlamyus eşitsizliği Batlamyus kirişler tablosu Batlamyus teoremi Theodorus sarmalı
Antik Yunan matematikçilerinin zaman çizelgesi

g t d Antik Yunan astronomisi
Gökbilimciler	Aglaonike Agrippa Anaksimandros Kirrhuslu Andronikus Apollonius Aratos Aristarhus Aristillus Rodoslu Attalus Çandarlılı Autolikos Abderalı Bion Kallippos Kleomedes Kleostratus Sisamlı Konon Eratosthenes Euktemon Knidoslu Eudoksos Geminus Heraklides Pontikus Hiketas Hipparkos Sakız Adalı Hipokrat Hipsikles İskenderiyeli Menelaus Atinalı Meton Oenopides Opuslu Filip Filolaos Poseidonius Batlamyus Piteas Seleukialı Seleukus Sosigenes Peripatetik Sosigenes Strabon Tales Bitinyalı Theodosius İskenderiyeli Theon Smirnili Theon Timoharis
Çalışmalar	Almagest (Batlamyus) On Sizes and Distances (Hipparchus) On the Sizes and Distances (Aristarchus) On the Heavens (Aristotle)
Aletler	Antikitera düzeneği Halkalı küre Usturlap Diyoptra Ekvator halkası Gnomon Mural aleti Triketrum
Kavramlar	Kallipik döngü Göksel küreler Enlem dairesi Karşı dünya Taşıyıcı ve dışmerkezli çember Ekuant Geosantrizm Günmerkezlilik Hipparh döngüsü Meton döngüsü Oktaeteris Gündönümü Küresel Dünya Yeraltı küresi Zodyak kuşağı
Etkilendikleri	Babil astronomisi Mısır astronomisi
Etkiledikleri	Ortaçağ Avrupası bilimi Hint astronomisi Ortaçağ İslam astronomisi

Çandarlılı Autolikos nedir?, Çandarlılı Autolikos anlamı nedir?, Çandarlılı Autolikos ne demektir?