Leyla Gencer
Opera Sahnesi önünde bulunan Leyla Gencer anıtı.
Doğum	Ayşe Leyla Çeyrekgil 10 Ekim 1928(1928-10-10) Polonezköy, İstanbul, Türkiye
Ölüm	10 Mayıs 2008 (79 yaşında) Milano, İtalya
Eğitim	İstanbul İtalyan Lisesi, İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı
Meslek	Opera sanatçısı

Ayşe Leyla Gencer (10 Ekim 1928; Polonezköy - 10 Mayıs 2008;^[1] Milano), Türk opera sanatçısı. 20. yüzyılın en önemli sopranolarından biri olarak görülür.^[2]

Batı ülkelerinde "La Diva Turca", "La Gencer", "La Regina" olarak ün yapan; Milano, Roma, Napoli, Venedik, Viyana, Paris, San Francisco, Köln, Buenos Aires, Londra, Rio de Janerio, Bilbao, Chicago’da sanatını dinleten; Lucia’nın, Norma’nın, Lady Macbeth’in, Kraliçe Elizabeth’in, Filoria Tosca’nın, Lucrezia’nın, Madam Butterfly’ın, Alceste’nin, Aida’nın, Violetta’nın, Leonora’nın "Leyla la Turca"sı soprano Leyla Gencer, hem seçkin opera sahnelerinde hem resitallerinde hayranlık uyandırmış sanatçılardandır. Opera repertuvarı 23 bestecinin 72 yapıtını kapsamıştır.^[2][3][4] Gencer, T.C. Devlet Sanatçısıdır.^[4][5]

Doğumu ve ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Leyla Gencer 1928'de Polonezköy'de doğdu. Babası Safranbolu köklü Müslüman bir ailenin oğlu olan Hasanzade İbrahim Bey, annesi Polonyalı Katolik bir ailenin kızı olan Alexandra Angela Minakovska'dır. Ailesi sonradan Çeyrekgil soyadını aldı. Annesi, İbrahim Bey'le evlendikten sonra Müslüman olup Atiye adını aldı.^[6] Gencer ileriki yıllarda bir röportajında "Müslüman ve oryantal bir altyapıdan geliyorum." demiştir.^[1]

Babası İbrahim Bey, ağabeyi Hüseyin Çeyrekgil ile çiftçilik, balıkçılık, taşımacılık ve Çubuklu suyunun işletmesini yapıyordu; ayrıca Lale Sineması’nın işletmesini üstlenmişti ve Karaköy’de hanları bulunuyordu. Leyla, babasını genç yaşta kaybetti. 1946'da varlıklı bir bankacı olan İbrahim Gencer ile evlendi ve Gencer soyadını aldı.^[1][3][4]

Eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Leyla Gencer, İstanbul İtalyan Lisesi'ni bitirdi ve bir süre İstanbul Devlet Konservatuvarı'nda şan eğitimi aldı. Konservatuvarda, Fransa'nın önde gelen hocalarından Reine Gelenbevi, ünlü orkestra şefi Muhittin Sadak ve besteci Cemal Reşit Rey'in öğrencisi oldu.^[4] Ankara Devlet Konservatuvarı'nda ders vermek üzere Türkiye'ye gelen ünlü İtalyan soprano Giannina Arangi-Lombardi ile tanıştıktan sonra İstanbul'daki konservatuvar eğitimini yarıda bırakarak çalışmalarını Ankara'da onun özel öğrencisi olarak sürdürdü. Ankara Devlet Tiyatrosu'nun (opera da tiyatroya bağlı idi) korosuna girdi.^[7] Hocası Arangi Lombardi, bir yıl sonra kızını ziyaret için gittiği İtalya'da hastalanarak hayatını yitirince çalışmalarını İtalyan bariton Apollo Granforte ile sürdürdü.

Opera kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Leyla Gencer, Devlet Tiyatroları Ankara Operası'nda korist olarak görev yapmaktayken Ankara'ya geldiği yıl (1950'de) sahnelenmeye başlayan Cavalleria rusticana operasında Santuazza rolü ona verildi, Gencer'in opera kariyeri bu rolle başladı.^[7]

Leyla Gencer, Ankara Devlet Operası'nda görev yaptığı 1950-1958 yılları arasında devlet konuklarına verilen resitallerde en çok görev alan sanatçılardan oldu. ABD devlet başkanlarından Harry S. Truman, Dwight Eisenhower, Yugoslavya'nın kurucusu Mareşal Tito, İran Şahı Rıza Pehlevi ve eşi Prenses Süreyya, Ürdün Kralı Hüseyin, huzurunda resitaller verdiği devlet konuklarındandır.

İlk defa 1953 yılında, Türkiye ile İtalya arasında imzalanan Kültür Anlaşması çerçevesinde bir resital görevi ile Roma'ya gitti. Bu resital bütün İtalya'da radyolarda naklen yayınlandı.^[8] Bu konserin başarısı üzerine Napoli Yaz Festivali'nde sahnelenen Cavalleria rusticana Operası'nda başrol üstlenmek fırsatını elde etti. Bir sonraki sezon Napoli'nin ünlü San Carlo Operası'nda Eugenio Onegin ve Madam Butterfly operalarında başrol oynama teklifi aldı. Leyla Gencer'in uluslararası platformdaki opera serüveni böylece başladı, Madam Butterfly operasındaki başarısı ile Napolillerin sevgisini kazanan Gencer, Napolili Türk olarak anılmaya başladı.^[9] Bu başarı bir sonraki sezon San Carlo Operası'nda sahnelenen La Traviatadaki Violetta rolü ile sürmüştü. Sanatçı "La Traviata"'yı Palermo, Trieste, Ankara, Torino, Varşova, Poznan, Lodzi Krakov'da, Viyana Devlet Operası'nda Herbert von Karajan yönetiminde, San Francisco ve Philadelphia'da, Moskova ve Leningrad'da seslendirdi. 1956'da San Francisco operasında San Francesca da Rimini operasında son anda oynayamayacağını bildiren ünlü soprano Renata Tebaldi'nin yerine başrolü seslendirdi. Eserin San Francisco ve Los Angeles temsillerinden sonra San Francisco operası ile kontrat imzaladı.

1957 sezonunda San Fransicso Operası'nda sahnelenen La Traviata operasında başrolü Leyla Gencer, Lucia di Lammermoor operasında ise dünyaca ünlü soprano Maria Callas üstlenmişti. Callas'ın gelmemesi üzerine Lucia rolünü de Gencer üstlendi ve büyük başarı kazandı. O günden başlayarak ABD'de sayısız opera temsili, resital, konser gerçekleştirdi.

26 Ocak 1957 gecesi Leyla Gencer, kendisine koyduğu Milano'nun ünlü La Scala Tiyatrosu'nda sahneye çıkma hedefine ilk defa ulaştı. Fransız besteci Francis Poulenc'in Carmelit'lerin Diyaloğu eserinin dünyadaki ilk temsilinde başrolü (Lidoine-başrahibe) oynadı. Scala'daki ilk sahneye çıkışından sonra Gencer, 18 Şubat 1957'de tüm zamanların en büyük orkestra şefi kabul edilen ve kısa bir süre önce ABD'de hayatını kaybeden Arturo Toscanini için Milano'nun Duomo di Milano Katedrali'nde düzenlenen görkemli cenaze töreninde Verdi'nin Requiem'ini seslendirilirken soprano partisini başarıyla söyledi. Bu başarının ardında La Scala Operası'nın; Köln Operası'nın açılışı nedeniyle düzenlediği turnede, Verdi'nin Kaderin gücü adlı eserinde başrol oynadı. 1958'de Pizzetti'nin dünyada ilk gösterimi gerçekleşen Katedral'de Cinayet adlı eserinde başrahibe rolünü, ardından Boito'nun az bilinen Mefistofele operasında Margherita rolünü üstlendi.

Gencer, 1958 yılında kontratı feshedilinceye kadar yurtdışındaki operalarda Ankara Devlet Operası Sanatçısı sıfatıyla rol aldı. 1958'de görevine son verildikten bir süre sonra Milano'ya yerleşti. 1958'de İtalyan Radyosu'nda Donizetti'nin "Anna Bolena" operası Leyla Gencer'in yorumuyla yayımlanmıştı (Bu yayım, 1980'de plak olarak piyasaya çıktı). Bu yorumun başarısı üzerine ünlü orkestra şefi Vittorio Gui şefliğini yaptığı 3 ayrı eserde, 3 ayrı kentte (Palermo, Floransa Roma Operaları) başrol teklif etti. Gencer böylece 1959 yılı Floransa Festivali'nin açılışında Verdi'nin 1849'dan beri hiç sahnelenmemiş "Legnano Savaşı" adlı eserinde başrolü oynadı. Bunu, Palermo'da Verdi'nin "Macbeth" Operası, Roma'da Mozart'ın "Don Giovanni" Operası'nı seslendirdi.

Gencer, 1960'larda mesleğinin doruğuna çıktı. Hiç bilinmeyen operaları seslendirmeyi sürdürdü. 1963'te Verdi'nin unutulmuş operası "Kudüs"te başrol Elena'yı oynadı. Bunu Donizetti'nin hiç bilinmeyen operası Robert Devereux'daki Kraliçe Elizabeth rolü ve Bellini'nin 130 yıldır sahnelenmeyen Beatrice di Tanda operası takip etti.

1985 yılında sahneye veda eden sanatçı, 1983-1988 yılları arasında As. Li. Co.’nun genel sanat yönetmenliğini yürüttü. 4 Aralık 1987'de Donizetti ödülü verildi.^[10] 1997-1998 arasında La Scala korosunun genç sanatçılar okulunda yöneticilik yaptı, ölümüne kadar La Scala Tiyatrosu'nda opera sanatçıları için kurulan akademinin sanat yönetmenliğini yapmaktaydı.^[8] Gencer, aynı zamanda opera yorumu üzerine dersler vermeye devam ediyordu. Uluslararası yarışmalarda seçiciler kurulu üyelikleri yapan, festivallere, seminer ve konferanslara katılan Leyla Gencer, İstanbul’da kendi adını taşıyan “Uluslararası Şan Yarışması”nın kurucusudur. Yarışma, 1995 yılından beri düzenlenmektedir.^[11]

Leyla Gencer, 1988 yılında "Devlet Sanatçısı" unvanıyla onurlandırıldı.^[5][9]

2004 yılında Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından 1000 yılın Türkleri özel koleksiyonunda adına 15.000.000 TL değerinde 0.999 ayar gümüş hatıra para basıldı.^[9]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

10 Mayıs 2008'de Milano'daki evinde kalp ve solunum yetmezliği nedeniyle 79 yaşında hayatını kaybetti. Leyla Gencer’in cenazesi 12 Mayıs günü Milano’da La Scala Operası’nın Santa Babila Kilisesi‘nde düzenlenen kalabalık bir törenden sonra vasiyeti doğrultusunda krematoryuma götürülerek yakıldı. Leyla Gencer’in külleri daha sonra İstanbul’a getirildi. Kendi vasiyeti gereği küller, 16 Mayıs günü Dolmabahçe Sarayı ile Dolmabahçe Camii arasındaki yapılan bir törenden sonra Dolmabahçe açıklarında Boğaz sularına döküldü.^[6] Törende, Mozart'ın Requiem'inden "Lacrimosa" ile Ahmed Adnan Saygun'un "Yunus Emre Oratoryosu"nun 5, 12 ve 13. bölümleri İstanbul Devlet Opera ve Balesi Orkestra ve Korosu tarafından seslendirildi.^[6]

İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın yeni yapılmakta olan merkezinde sanatçının vasiyeti üzerine bir "Leyla Gencer Müzesi" oluşturulması öngörülmektedir.^[12]

Leyla Gencer Şan Yarışması[değiştir | kaynağı değiştir]

İlki "Yapı Kredi Uluslararası Leyla Gencer Şan Yarışması" adıyla 3-9 Eylül 1995 tarihinde gerçekleştirilen Leyla Gencer Şan Yarışması, 2006 yılından bu yana iki yılda bir, La Scala Tiyatrosu Sahne ve Gösteri Sanatları Akademisi Vakfı işbirliğiyle İstanbul Kültür Sanat Vakfı tarafından düzenleniyor.^[11] 1997 yılındaki ikinci yarışmaya Leyla Gencer jüri üyesi olarak katıldı. Her iki senede bir gerçekleştirilen yarışma 1999 yılında 17 Ağustos Depremi nedeniyle düzenlenmedi.^[11]

Bugüne kadar birçok ülkeden yüzlerce sanatçının katıldığı Leyla Gencer Şan Yarışması'nda dereceye girenler dünyaca ünlü operalardan konser teklifleri aldılar.^[11]

Diskografi[değiştir | kaynağı değiştir]

• Donizetti: Anna Bolena 1958/ Gavazzeni, Gencer, Simionato, et al
• Donizetti: Anna Bolena 1965/ Gavazzeni, Gencer, Cava, et al
• Donizetti: Caterina Cornaro 1972 / Cillario, Gencer, Aragall
• Donizetti: Les Martyrs / 1975 Camozzo, Gencer, Bruson, et al
• Donizetti: Les Martyrs / 1978 Gelmetti, Gencer, Bruson, et al
• Donizetti: Lucrezia Borgia / 1970 Gracis, Gencer, Raimondi et al.
• Donizetti: Lucrezia Borgia / 1966 Franci, Gencer, Aragall, Petri et al.
• Donizetti: Maria Stuarda (Mary Stuart) / 1967 Molinari-Pradelli, Gencer, Verret, Tagliavini et al.
• Donizetti: Messa di Requiem / Gavazzeni, Teatro La Fenice
• Donizetti: Roberto Devereux 1964 / Gencer, Cappuccilli, et al.
• Donizetti: Belisario 1969 / Gavazzeni, Gencer, Taddei et al.
• Mozart: Don Giovanni 1960/ Molinari-Pradelli, Gencer, Petri, Bruscantini, Stich-Randall et al
• Mozart: Don Giovanni 1962/ Solti, Gencer, Jurinac, Freni
• Ponchielli: La Gioconda 1971 / de Fabritiis, Gencer, Raimondi
• Zandonai: Francesca da Rimini 1961 / Capuana, Gencer, Cioni et al.
• Rossini: Elizabet, İngiltere Kraliçesi (Elisabetta, Regina d'Inghilterra) 1971/ Sanzogno, Gencer, Grilli
• Verdi: I due Foscari" 1957/ Serafin, Gencer, Guelfi
• Verdi: Battaglia di Legnano (Legnano Savaşı) 1959/ Gencer, Limarilli
• Verdi: Rigoletto 1961/ Quadri, Gencer, McNeil, Raimondi
• Verdi: Gerusalemme 1963/ Gavazzeni, Gencer, Aragall, Guelfi
• Verdi: Sicilya Vesperleri (I Vespri Siciliani) 1965/ Gavazzeni, Gencer, et al
• Verdi: Macbeth 1960/ Gui, Gencer, Taddei, Picchi et al.
• Verdi: Macbeth 1968/ Gavazzeni, Gencer, Guelfi, Corradi, et al
• Verdi: Attila 1972/ Silipigni, Gencer, Hines
• Verdi: Ernani 1972/ Gavazzeni, Gencer, Bergonzi
• Verdi: Simon Boccanegra 1961/ Gavazzeni, Gobbi, Gencer
• Verdi: Il Trovatore 1957/Previtali, Gencer, Del Monaco, Barbieri, Bastianini
• Verdi: Un ballo in maschera (Maskeli Balo) 1961/ Gencer, Bergonzi
• Verdi: Aida 1956/ Capuana, Gencer, Bergonzi, Cossotto
• Verdi: La Forza del Destino (Kaderin Gücü) 1957/ Serafin, Gencer, Di Stefano
• Verdi: La Forza del Destino 1965/ Molinari Pradelli, Gencer, Bergonzi

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1988: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatçısı unvanı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Biyografisi ve Röportaj (İngilizce)
• Adına basılan paranın özellikleri
• Leyla Gencer Şan Yarışması 7 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Zeynep Oral 2008 yılında BBC Türkçe Leyla Gencer'i anlatıyor 24 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İstanbul Kültür Sanat Vakfı'nın Leyla Gencer'in vefatının 10. yılı anısına yapmış olduğu belgesel. 24 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.