Bedia Muvahhit
Tiyatro ve sinema oyuncusu Bedia Muvahhit
Doğum	Emine Bedia 1896 Büyükada, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	20 Ocak 1994 (98 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Aşiyan Mezarlığı, İstanbul
Meslek	Oyuncu
Etkin yıllar	1908-1975
Evlilik	Ahmet Muvahhit (e. 1921; ö. 1927) [1] Ferdi Ştatzer (e. 1933; b. 1951)
Çocuk(lar)	Şuayip Sina Arbel[1]

Emine Bedia Muvahhit (1896, İstanbul - 20 Ocak 1994, İstanbul), Türk oyuncu.^[2]

Türkiye'de Cumhuriyet dönemi sinema ve tiyatro oyunculuğu yapan ilk kadınlardandır. Oyunculuğa Halide Edip Adıvar'ın Ateşten Gömlek romanından sinemaya uyarlanan filmde rol alarak başladı. Filminde Ayşe rolünü canlandıran Bedia Muvahhit, aynı filmde Kezban rolünü canlandıran Neyyire Neyir ile birlikte Türk sinemasının ilk Müslüman kadın oyuncularından biri oldu.

1923 yılında İzmir'de sahnelenen bir tiyatro oyununda, Mustafa Kemal, temsil heyetinde Türk kadın oyunculara yer verilmesi arzusunu dile getirince onun bu arzusunu yerine getirmek üzere ilk defa sahneye çıktı. Darülbedayi oyuncusu olarak tiyatroya devam etti; 1975 yılında emekli olana kadar iki yüzden fazla oyunda rol aldı. Oyunculuğun yanı sıra Fransızcadan Türkçeye oyun tercüme ve adapte ederek Türk tiyatrosuna hizmet verdi.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı kaynaklara göre 1896^[3] ya da 1897 yılında İstanbul'da, Büyükada'da doğdu. Babası İstinaf Mahkemesi Müddeiumumisi (savcı) Mısırlızade Ahmet Şekip Bey, annesi Emine Hanım'dır. Çocukluğu Büyükada'da geçti. Küçük yaşta Fransızca ve Rumca öğrendi. Adadaki komşularından ve aile dostlarından Yahya Kemal, Tahsin Nahit, Yakup Kadri gibi edebiyatçıların etkisi ile Türkçesi gelişti.^[4] İlkokula Büyükada'daki St.Antoine Okulu'nda başladı. Babasının ölümü üzerine ailesi Moda'ya taşınınca ilköğrenimine Kadıköy Terakki Mektebi'nde devam etti.^[5] Dokuz yıllık ortaöğrenimini Notre Dame de Sion Lisesi'nde tamamladı.

Türk kadınlarının memuriyet gibi işlerde çalıştırılmadığı dönemde, henüz 14 yaşında bir öğrenci iken Osmanlı İmparatorluğu döneminde bir kamu kuruluşunda çalışma hakkını elde eden ilk kadın grubu içinde yer alarak geçici bir süre santral memuresi olarak çalıştı. İngiliz-Fransız ortaklığının elindeki Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i Osmaniyesi'nde tüm santral memureleri ya yabancı, ya da yerli azınlıklardan oluşmasına Kadınlar Dünyası dergisi tepki göstermiş ve birkaç sayı bu konuyu işlemişti. Derginin baskısıyla şirket Müslüman-Türk kadın çalışanlar almaya karar verince Bedia Şekip, bu iş için başvuran çok sayıda Müslüman kadın arasından sınavla seçilen yedi kişiden birisi idi. Bir yıl dolmadan işten ayrılan Bedia Hanım, bu geçici iş vesilesiyle Türk kadınlarının çalışma hayatına girmesine öncülük edenlerden biri oldu.^[6]

Öğrenimini tamamladıktan sonra Erenköy Kız Lisesi'nde iki yıl Fransızca öğretmenliği yaptı. Darülbedayi'de oyuncu Ahmet Muvahhit ile 1921'de evlendi ve Bedia Muvahhit adını aldı. 1922'de oğlu Şuayip Sina Arbel dünyaya geldi.

Ateşten Gömlek[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyunculuğa, Halide Edip Adıvar'ın Ateşten Gömlek romanından aynı adla sinemaya uyarlanan, Muhsin Ertuğrul'un yönettiği filmdeki rolü ile başladı. Kurtuluş Savaşı'nı konu alan bu romanda yer alan Kezban ve Ayşe adlı Türk kadın karakterleri filmde de Müslüman Türk kadınları tarafından oynanması uygun görülmüş ve bu rolleri oynayacak Müslüman Türk kadın oyuncu arayışına girişilmişti.^[7] O zamana kadar Türk sinemasında yapılmış olan filmlerdeki kadın rolleri Ermeniler ve bir iki Rus kadın oyuncu tarafından canlandırılmıştı. 1922 yılında Muhsin Ertuğrul'un teklifi üzerine Bedia Muvahhit, Ayşe rolünü oynamayı kabul etti. Kezban rolü için gazeteye ilan verildi ve başvuran tek kişi olan Neyire Neyir bu rolü canlandırdı.^[8] Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir, Türk sinemasında oynayan ilk Türk kadın oyuncular oldu.^[9][10] Filmin ilk gösterimi TBMM'nin açılışının üçüncü yıldönümü olan 23 Nisan 1923 günü yapıldı.

Ceza Kanunu[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha önce tiyatroya özel bir ilgisi olmamış olan Bedia Muvahhit, Ateşten Gömlek filminden sonra sanat yaşamına devam etmeyip oğlu ile meşgul oldu. Ancak millî mücadeleden çıkmış Anadolu'da 1923 yılında İzmir'den başlayan bir turne düzenleyen eşine bu seyahatte eşlik ettiği sırada, sahneledikleri oyunu izlemeye davet edilen Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'nın temsil heyetinde Türk hanımların yer alması arzusunu yerine getirmek üzere ilk defa sahneye çıktı. İbnürrefik Ahmet Nuri Bey'in Fransız oyun yazarı Georges Courteline'in eserinden uyarladığı "Ceza Kanunu" adlı oyunda "Sacide" rolünü oynadı. Kordon Palas Sineması'nda 31 Temmuz 1923'te oynanan bu temsili izleyen Mustafa Kemal, kendisini sahne yaşamına devam etmesi için teşvik etti. Bedia Muvahhit, turnenin geri kalanında çeşitli piyeslerde başrol oynadı.^[4]

Darülbedayi oyunculuğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bedia Muvahhit, Cumhuriyetin ilanından sonra Muhsin Ertuğrul'un sahneye koyduğu Shakespeare'in Othello adlı oyununda Desdemona rolünü canlandırarak 6 Aralık 1923’te tiyatroya resmen başladı. Aynı oyunda Neyyire Neyir Hanım da Emilia rolünü canlandırdı.^[5] Ertesi yıl Darülbedayi sanatçısı olarak Cehennem, Azarya ve Yorgaki Dandini gibi oyunlarda rol aldı.

1927 yılında eşini verem hastalığından kaybetti. Ertesi sezon, daha önce eşi ile birlikte oynadığı "Üç Kişi Arasında" adlı oyunda sahneye çıkmaya devam etti.^[5]

1930 yılında İstanbul'a gelen bir Yunan tiyatro topluluğu tarafından sahnelenen Otello oyununda başkahraman Desdemona rolünü Rumca olarak oynadı. 1931'de başbakan olarak ilk yurt dışı gezisini gerçekleştiren İsmet İnönü başkanlığında Yunanistan'ı ziyaret eden Türk heyetinde yer aldı. İki ülke sanatçılarının ortaklaşa oynadığı Otello piyesinde başrolde oynadı.^[11] Atina Konservatuvarı tarafından kendisine fahri diploma verildi.^[5]

Şehir Tiyatrosu'nda besteci ve piyanist olarak çalışan Avusturya asıllı Ferdi von Statzer ile 1933 yılında ikinci evliliğini yaptı. Evliliği boyunca eşi ile her yıl otomobille uzun bir Avrupa seyahati yapıp Avrupa'daki tiyatroları yakından görüp takip etme, tanınmış Avrupalı sanatçıları tanıma fırsatı buldu.^[4] 18 yıllık evlilikten sonra 1951 yılında eşinden ayrıldı ve tekrar sahne dünyasında tanındığı Bedia Muvahhit ismini kullanmaya başladı.^[5]

1975 yılında Şehir Tiyatroları'ndan emekli olana kadar iki yüzden fazla oyunda rol aldı. Oyunculuğun yanında Fransızcadan yaptığı "Yahudi", "İstanbul Havası", "Kır Çiçeği", "Geçti Borun Pazarı", "Oğlumuz", "Arılar" gibi çeviri ve adaptasyonları ile Türk tiyatrosuna hizmet etti.^[5]

Sinema oyunculuğu[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk filmi Ateşten Gömlek (1923)'ten sonra Nâzım Hikmet'in yazıp Muhsin Ertuğrul'un yönettiği İstanbul Sokaklarında (1929) ve Karım Beni Aldatırsa (1933) filmlerinde rol aldı. Sinema oyunculuğuna Söz Bir Allah Bir (1933), Beklenen Şarkı (1953), Paydos (1954), Gülmeyen Yüzler (1955), Son Beste (1955), Yaşlı Gözler (1955), Çapkınlar (1961), Barut Fıçısı (1963), Manyaklar Köşkü (1964), İstanbul Kaldırımları (1964), Bozuk Düzen (1965), Sevinç Gözyaşları (1965), Hep O Şarkı (1965), Şoförün Kızı (1965), Zehirli Hayat (1967), Son Mektup (1969), Lekeli Melek (1969) ve Ateşli Çingene (1969) gibi filmlerle devam etti.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Sanatçı, 1950 ve 1973 yıllarında iki kez jübile yaptı. 1987 yılında Devlet Sanatçısı unvanını aldı. 1993 yılının Aralık ayında sağlık durumu kötüleşti. 20 Ocak 1994 tarihinde öldü ve Aşiyan Mezarlığı'na defnedildi.

Bedia Muvahhit'in Şuayip Sina Arbel (1922-8 Eylül 1991) adında bir oğlu, Zeynep Kaptanoğlu ve Ali Arbel adlarında iki torunu ve Aslı Arbel, Nazlı ve Ayşe Kaptanoğlu adlarında da üç torun çocuğu bulunuyordu.

Anısını yaşatan projeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bedia Muvahhit'in adı İstanbul'un Kadıköy ilçesinde Yoğurtçu Parkı'nın karşısındaki bir sokakta yaşatılmaktadır.

1995 yılından Türk Kadınlar Birliği tarafından İstanbul Şehir Tiyatroları tarafından seçilen yılın genç ve başarılı kadın oyuncusuna "Bedia Muvahit Ödülü" adıyla ödül vererek adını yaşatmaktadır. Ayrıca 2010 yılından itibaren Sahne Tozu Tiyatrosu tarafından her yıl İzmir'de adına Bedia Muvahhit Tiyatro Ödülleri düzenlenmektedir.^[12]

İstanbul Şehir Tiyatroları'nın 100. yaşını kutladığı 2014-2015 tiyatro sezonunda kurumun özel projesi olarak Bedia Muvahhit'in hayatı ve iç dünyasını Afife Jale'ninki ile birlikte anlatan Hayal-i Temsil adlı oyun sahnelenmiş ve Yiğit Sertdemir'in yönetiminde sergilenen oyun, birçok ödüle değer görülmüştür.^[13][14]

1998 yılında PTT'nin Türk meşhurları konulu pul serisinde anısına posta pulu basılmıştır.

Filmografisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiyatro oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1987: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatçısı unvanı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Beyazperde'de Bedia Muvahhit 10 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• IMDb'de Bedia Muvahhit
• SinemaTürk'te Bedia Muvahhit 5 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sinemalar.com'da Bedia Muvahhit 7 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• TSA'de Bedia Muvahhit 3 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• [1] 6 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Anafilya.org Detaylı yaşam hikâyesi