Buenos Aires
Özerk Şehir
Ciudad Autónoma de Buenos Aires Buenos Aires Özerk Şehri
Bayrak Arma Logo
Takma ad: La Reina del Plata[1] - La Gran Capital del sur[2] - París de América[3][4] - Baires[5][6]
Buenos Aires Buenos Aires'in Arjantin'deki konumu
Ülke	Arjantin
Özerk Şehir	Buenos Aires
Kuruluş	2 Şubat 1536 (Pedro de Mendoza tarafından)
Tekrar kuruluş	11 Haziran 1580 (Juan de Garay tarafından)
Alt idari birimler	48 barrio Agronomía Almagro Balvanera Barracas Belgrano Boedo Caballito Chacarita Coghlan Colegiales Constitución Flores Floresta La Boca La Paternal Liniers Mataderos Monte Castro Monserrat Nueva Pompeya Núñez Palermo Parque Avellaneda Parque Chacabuco Parque Chas Parque Patricios Puerto Madero Recoleta Retiro Saavedra San Cristóbal San Nicolás San Telmo Vélez Sársfield Versalles Villa Crespo Villa del Parque Villa Devoto Villa Lugano Villa Luro Villa Mitre Villa Ortúzar Villa Pueyrredón Villa Real Villa Riachuelo Villa Santa Rita Villa Soldati Villa Urquiza Legislatura de la Ciudad 25 bancas
İdare
• Tür	Özerk şehir
• Vali	Horacio Rodríguez Larreta (PRO-JxC)
• Belediye Başkanı	Diego Santilli (PRO-JxC)
• Senatör	Martín Lousteau (UCR-JxC))
• Senatör	Guadalupe Tagliaferri (PRO-JxC)
• Senatör	Mariano Recalde (PJ-FdT)
Yüzölçümü
• Özerk Şehir	203 km²
Rakım	25 m
Nüfus  (2010)[7]
• Kent	2.936.877
• Metropol	17,54 milyon
Zaman dilimi	UTC-03.00 (ARZ)
Alan kodu	011
ISO 3166 kodu	AR-C
İGE (2018)	0.867 çok yüksek (1.)[8]
Resmî site buenosaires.gov.ar

Buenos Aires (İspanyolca telaffuzu: [ˈbwenos ˈajɾes]), resmî olarak Buenos Aires Özerk Şehri, Arjantin'in başkenti ve en büyük şehridir. Güney yarımkürenin Paris'i olarak da bilinen şehir, Güney Amerika kıtasının güneydoğu kıyısında, Río de la Plata'nın halicinin batı kıyısında yer almaktadır.^[9] "Buenos Aires", Türkçeye "güzel rüzgarlar" veya "güzel hava" olarak çevrilebilirse de, şehrin adı 16. yüzyıldaki kurucularının verdiği orijinal ad olan "Real de Nuestra Señora Santa Maria del Buen Ayre"ye dayanmaktadır. Bu adı Sardunya'daki Bonaria Madonna'dan almıştır. Aynı zamanda birkaç Buenos Aires eyaleti semtini de içeren Büyük Buenos Aires yerleşim bölgesi, yaklaşık 15,6 milyonluk nüfusuyla Amerika'nın en kalabalık beşinci metropol bölgesini oluşturmaktadır.^[10]

Buenos Aires şehri, ne Buenos Aires eyaletinin bir parçası ne de Buenos Aires eyaletinin başkentidir: Özerk bir bölgedir. 1880'de, onlarca yıllık siyasi çatışmadan sonra Buenos Aires federalize edildi ve Buenos Aires eyaletinden çıkarıldı.^[11] Aynı zamanda şehrin sınırları, Belgrano ve Flores kasabalarını da içerecek şekilde genişletildi. 1994 anayasa değişikliğiyle şehre özerklik tanıdı ve şehrin resmî adı "Buenos Aires Özerk Şehri" (İspanyolca: Ciudad Autónoma de Buenos Aires) oldu. Buenos Airesliler ilk olarak 1996'da bir belediye başkanı seçmeye başladı; daha önce belediye başkanı doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atanıyordu.

2018 yılında Buenos Aires'in yaşam kalitesi, Latin Amerika'da 1. ve dünyada 91. sırada yer aldı.^[12] 2012'de Güney Amerika'da en çok ziyaret edilen şehir ve Meksiko'dan sonra Latin Amerika'nın en çok ziyaret edilen ikinci şehri oldu.^[13]

Korunmuş eklektik Avrupa mimarisi^[14] ve zengin kültürel yaşamı^[15] ile tanınır. Buenos Aires, 1951'de 1. Pan Amerikan Oyunlarını düzenledi ve 1978 FIFA Dünya Kupası'nda iki sahaya ev sahipliği yaptı. Son olarak, Buenos Aires 2018 Yaz Gençlik Olimpiyatları'na^[16] ve 2018 G20 zirvesine de^[17] ev sahipliği yaptı.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolonileşme dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Juan Díaz de Solís, Río de la Plata'yı 1516 yılında keşfetti, fakat seferi bugünkü Tigre yakınlarında Kızılderilileri tarafından uğradığı bir saldırı sonucunda kanlı bir şekilde bitti, öyle ki bu saldırı sırasında Solís de hayatını kaybetmiştir.

Buenos Aires 2 Şubat 1536 tarihinde Pedro de Mendoza tarafından Puerto de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre (Sevgili Anamız Güzel Hava Bakiresi Meryem'in Limanı) adıyla kurulmuştur. İsmi, Cagliari'nin Virgen de Bonaria'sına (Güzel Hava Bakiresi) tapan Papaz Mendoza seçmiştir. Başka bir rivayete göre ise isim, Río de la Plata'daki havanın güzel oluşundan dolayı seçildiği yönündedir. Mendoza'nın şehri kurduğu yer bugünkü San Telmo bölgesinin bulunduğu yerdir.

Mendoza'nın emrinde 16 gemiyle birlikte gelen 1600 adam vardı. Yaz sonunda geldikleri için tahıl ekmek için çok geç bir dönemdi. Yerli Querandí Kızılderilileri avcılık ve toplayıcılık yapıyorlardı ve İspanyollar tarafından Mendoza'nın birliklerine yiyecek sağlamaya zorlandılar. Bunun üzerine onlar da sürekli olarak İspanyollara saldırdılar. Mendoza'nın sömürgecileri 1541 yılında bölgeyi terk etmek zorunda kaldılar.

Şehir 1580 yılında Juan de Garay tarafından Ciudad de la Santísima Trinidad y Puerto Santa María de los Buenos Aires (Kutsal Teslis'in Şehri ve Kutsal Güzel Hava Bakiresi Meryem'in Limanı) adıyla tekrar kuruldu. Bu sırada bugünkü Arjantin sınırları içinde, hepsi kuzeybatıda bulunan birçok şehir daha kuruldu. Bunlardan en eskisi bugünkü Arjantin'in kuzeydoğusunda bulunan Santiago del Estero'dur.

Buenos Aires kurulduğu ilk zamanlardan beri şehrin etrafındaki Pampa bölgesinde beslenen hayvanlar ve İspanya ile yapılan ticaretle geçimini sağlamıştır. Ama 17. ve 18. yüzyılda İspanyol yönetimi Avrupa'ya gelecek bütün malların vergilendirilebilmesi için öncelikle Peru'daki Lima şehrine gönderilmesini zorunlu kıldı. Malların yollanmasını zorlaştıran bu olay Buenos Airesli tüccarların İspanya'ya karşı hoşnutsuzluklarını gitgide arttırdı ve kaçakçılık günden güne arttı. İspanya Kralı III. Karl otoritesinin gitgide azaldığını fark etti ve tahtta olduğu dönemde (1759-1788) önce ticari yaptırımları hafifletti ve en sonunda da Buenos Aires'i serbest bir liman şehri olarak tanıdı.

Río de la Plata Eyaleti'nin Başkenti (1776-1810)[değiştir | kaynağı değiştir]

Buenos Aires, nihayet 1776 yılında Peru Eyaleti'nden ayrılıp Río de la Plata Eyaleti'nin başkenti oldu. Şehrin nüfusu Afrika'dan getirilen kölelerle birlikte büyük ölçüde arttı, 1778-1815 yılları arasında nüfusun hemen hemen üçte birini siyahlar oluşturuyordu.

İspanyolların Birleşik Krallık'a karşı Fransızların müttefiki olarak girdiği Río de la Plata'nın İngiliz işgali sırasında General William Beresford yönetimindeki İngiliz birlikleri iki gün süren bir savaş sonunda şehri işgal ettiler. Şehir halkı İngilizlere karşı direndi ve Santiago de Liniers emrindeki yerel güçler 4 Ağustos'ta şehri tekrar ele geçirdiler. Liniers, bir İngiliz kuşatmasını daha başarıyla savuşturdu, bu da 7 Haziran 1807 tarihinde General John Whitelock'un kapitülasyonu ile sonuçlandı.

Kuşatmaların İspanyol birliklerinin değil de, kızgın halkın direnmesi sonucu başarısızlığa uğraması milliyetçileri cesaretlendirdi. Kral Naili'ne Cabildos Abiertos adı verilen yerel birliklere gitgide artan tavizler verdirerek ülkenin bağımsızlığa giden yolunu da açmış oldular.

19. ve 20. Yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

25 Mayıs 1810 tarihinde Buenos Airesli silahlı güçler, Kral Naili Baltasar Hidalgo de Cisteros y la Torre'yi şehirden attılar. 9 Haziran 1816'da Tucumán Kongresi resmî olarak 'Birleşik Río de la Plata Eyaletleri'nin bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlığın ilanından sonra Buenos Aires merkezli bir yönetimi savunan merkeziyetçiler ve eyaletlerin bağımsızlığından yana olan federalistler arasında tartışmalar yaşandı.

1829 yılında federalist Juan Manuel de Rosas vali olarak Buenos Aires'te yönetimin başına geçti. Mart 1835'te tekrar Vali ve Başkumandan seçildi. Rosas'ın gücü zamanla inanılmaz derecede arttı ve bu onu bir diktatöre çevirdi. Brezilya, Uruguay ve Don Justo José de Urquiza'nın birliklerine karşı savaşırken öldüğü 1852 yılına kadar ülkeye hükmetti. Rosas'ın ölümüyle şehir kapılarını Avrupalı göçmenlere açtı.

Buenos Aires eyaleti 1853 yılında eyalet kongresine katılmayı reddetti ve Arjantin'den ayrıldı. 1859 yılında ise 1853'te kurulan Arjantin Birliği'ne (Federación Argentina) katıldı.

Buenos Aires 1880 yılında Julio Argentino Roca yönetiminde aynı ismi taşıyan eyaletten ayrılıp başkent ilan edildi. Buenos Aires, 1890 yılında Latin Amerika'daki en büyük ve en önemli şehir konumundaydı. Yüzyıl başında nüfusu hemen hemen bir milyona yakındı.

1913 yılında Mayo Bulvarı yönetiminde ilk metro hattı açıldı. Buenos Aires Metrosu, 1969 yılında Meksiko'da açılan metroya kadar Latin Amerika'daki ilk ve tek metro olarak hizmet verdi.

1919 yılında Hipólito Yrigoyen yönetimi sırasında askerî güç kullanılarak bastırılan bir işçi ayaklanması yaşandı. Olaylar Trajik Hafta ismiyle tarihe geçti. 1930'lu yıllarda şehrin bugün can damarlarını oluşturan Santa Fe, Córdoba ve Corrientes bulvarları yapıldı. II. Dünya Savaşı'ndan itibaren şehir büyüyerek eski birçok varoşu da sınırlarına dahil etti. Bu tarihlerde Arjantin nüfusunun hemen hemen üçte biri Buenos Aires'te yaşıyordu.

1976 yılında Isabel Martínez de Perón'un baştan indirilmesiyle Arjantin'de askeri rejim başladı. Bu rejim sırasında askeri rejime karşı çıkan ya da askeri hükûmete karşı şüpheli yaklaşan on binlerce insan ortadan kayboldu.

1976 yılından 1983 yılına kadar süren askeri diktatörlüğün tutuklamaları ilk başladığında askeri diktatörlük rejimi sırasında kaybolan insanların anneleri Plaza de Mayo'daki (Mayıs Meydanı) Başkanlık Sarayı Casa Rosada'nın önünde toplanarak protesto gösterileri yapmaya başladılar.

Kaybedilen Falkland Savaşı'ndan sonra askeri rejimi sürdürmek imkânsızdı, böylece tekrar demokratik seçimler yapıldı. Bu yeni dönemin ilk başkanı olarak Raúl Alfonsín seçildi. Arjantin'de yeniden demokrasiye geçişle birlikte 1 Arjantin Pesosu, 1 Amerikan Dolarına eşdeğer olurken Carlos Menem'in Başkanlığı döneminde yapılan neoliberal reformlar sonucunda Arjantin ekonomisi büyük bir atılım gerçekleştirdi ve bu atılım sonucunda Buenos Aires şehrinde yapılanma büyük ölçüde arttı. Özellikle Retiro bölgesinde birçok yeni yüksek binalar inşa edildi.

17 Mart 1992 tarihinde Retiro bölgesinde İsrail Konsolosluğu'na bırakılan bir saatli bomba, 29 kişinin ölümüne ve 242 kişinin yaralanmasına yol açtı. Bu olayı 18 Temmuz 1994'te 86 (1'i saldırgan) kişinin ölümüne ve 300'den fazla kişinin de yaralanmasına yol açan bir Yahudi Kültür Merkezi'ne yönelik bir saldırı yaşandı. AMIA (Asociación Mutual Israelita Argentina İsrail-Arjantin Birliği)'ne karşı düzenlenen bu saldırı hakkında yıllarca herhangi bir bilgi verilmedi. Bu durum her yıl saldırının yapıldığı gün, devlet kurumlarını konuya olan ilgisizliklerinden dolayı suçlayan protestolara yol açtı. 25 Ekim 2006 tarihinde savcılık tarafından yayınlanan raporda olayın Hizbullah tarafından gerçekleştirdiği iddia edildi; eski İran Hükûmeti'ndeki sekiz kişi için uluslararası tutuklama kararı istendi. İki olay da şehirde büyük yaralar açtı ve yönetim binalarından sonra şehirde en iyi korunan binalar Yahudi kurumları haline geldi. Buenos Aires, 180.000 kişilik Yahudi ile Latin Amerika'daki en büyük Yahudi nüfusuna sahip şehirdir.

21. Yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Buenos Aires, 1998 ve 2003 yılları arasında ekonomik bir kriz yaşayan Arjantin'de çatışmalara varan büyük gösterilerin merkezi oldu, 19 ve 20 Aralık 2001 tarihlerinde yapılan (ve Cacerolazo adı verilen) protesto gösterileri sonucunda Devlet Başkanı Fernando de la Rúa istifa etmiştir. Bunun dışında 1999 yılından itibaren, şehrin önemli yollarını bloke eden "Piqueteros" isimli direnişçiler ortaya çıkmıştır. Bu direnişçiler 2003 yılı ve sonrasında millî anlamda da büyük bir güç faktörü haline geldiler.

1996'da Arjantin Anayasası'ndaki 1994 reformunu takiben, şehrin ilk belediye başkanlığı seçimleri yeni tüzük uyarınca yapıldı. Seçimi kazanan, daha sonra 1999'dan 2001'e kadar Arjantin Cumhurbaşkanı olacak olan Fernando de la Rúa idi.

De la Rúa'nın varisi Aníbal Ibarra, de la Rúa'dan sonra iki popüler seçim kazandı, ancak República Cromagnon adlı gece kulübündeki yangın sonucu, 6 Mart 2006'da görevden alındı. Başkan vekili olan Jorge Telerman, Belediye Başkanlığı görevine geldi.

2007’den 2015’e kadar PRO partisinden Mauricio Macri, Buenos Aires Belediye Başkanlığı ve María Eugenia Vidal, Buenos Aires Belediye Başkan Yardımcılığı yaptı.

5 Temmuz 2015 tarihinde Macri Belediye Başkanı olarak istifa ettikten sonra yerine aynı partiden Horacio Rodríguez Larreta geldi.

Coğrafi Konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Buenos Aires şehri, Atlantik Okyanusu kıyısında, Río Paraná ve Río Uruguay nehirlerinin oluşturduğu huni biçimindeki Río de la Plata adı verilen ağızda, Güney Amerika kıtasının doğusunda bulunur.

Río de la Plata'nın Buenos Aires'te bulunan kısmı yoğun balçıkla kaplıdır. Su çok derin değildir ve derinlik genellikle 20 metreyi aşmaz.

Şehir 34° 36′ güney enlemleri ile 58° 23′ batı boylamları arasında bulunur. Buenos Aires'in batısında Arjantin'in en verimli topraklarının bulunduğu Pampa bölgesi uzanmaktadır.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Buenos Aires’in iklimi, Atlantik Okyanusu'nun bitişiğindeki deniz etkilerinin bir sonucu olarak ılımandır.^[18] Köppen iklim sınıflandırmasına göre Buenos Aires ılıman dönencealtı iklimine (Cfa) sahiptir.^[18]

Buenos Aires'in yazları sıcak ve nemli; kışları serin, bulutlu ve bazen yağışlıdır. Nem yüzünden, hava sıcak olduğundan daha sıcak; soğuk olduğundan daha soğuk hissedilebilir. Kış aylarındaki ortalama sıcaklık 10 °C ile 15 °C civarındadır.^[18] Şehirde kar çok nadir görülür: son kar yağışı 9 Temmuz 2007'de görülmüştür.^[19] Yaz aylarındaki ortalama sıcaklık 24.9 °C civarındadır ve genelde yağmur görülür.^[20] En sıcak ay Ocak ayıdır ve ortalama sıcaklık 24,9 °C dir, en soğuk aylar da Haziran ve Temmuz aylarıdır ve ortalama sıcaklık 15 °C'dir. Buenos Aires’de yılın ortalama sıcaklığı 16,3 derecedir.^[18]

Toplam yıllık yağış 1.236,3 mm'dir ve tüm yıl boyunca görülür.^[18]

Şu ana kadar en yüksek hava sıcaklığı; 29 Ocak 1957'de 43.3 °C olarak kaydedilmiştir. En düşük hava sıcaklığı ise; 9 Temmuz 1918’de -5.4 °C olarak kaydedilmiştir.^[21]

Buenos Aires iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	43,3	38,7	37,9	36,0	31,6	28,5	30,2	34,4	35,3	35,6	36,8	40,5	43,3
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	30,1	28,7	26,8	22,9	19,3	16,0	15,3	17,7	19,3	22,7	25,6	28,5	22,7
Ortalama sıcaklık (°C)	24,9	23,6	21,9	17,9	14,6	11,6	11,0	12,8	14,6	17,9	20,6	23,3	17,9
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	20,1	19,2	17,7	13,8	10,7	8,1	7,4	8,8	10,3	13,3	15,9	18,4	13,6
En düşük sıcaklık (°C)	5,9	4,2	2,8	−2,3	−4	−5,3	−5,4	−4	−2,4	−2	1,6	3,7	−5,4
Ortalama yağış (mm)	138,8	127,1	140,1	119,0	92,3	58,8	60,6	64,2	72,0	127,2	117,3	118,9	1.236,3
Kaynak: Deutscher Wetterdienst (1961-1990)[22]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

1833 yılında Buenos Aires'in nüfusu 60.000 kadardı, 1869'da ise 180.000'e yükseldi. 1890 yılına gelindiğinde Buenos Aires 661.000 kişilik nüfusuyla Latin Amerika'nın en büyük ve en önemli şehri konumuna gelmişti. Avrupa'dan sürekli göçmen alması sonucu 1914 yılında 1,6 milyona yükselen nüfus, 2001 yılına gelindiğinde neredeyse 2,8 milyona yükseldi.

Şehir merkezi ve varoşlarının toplam nüfusu 11,5 milyondur. Gran Buenos Aires bu nüfusuyla Arjantin'in en büyük metropolü ve São Paulo'nun ardından Güney Amerika'nın ikinci en büyük şehridir. Nüfusun çoğunluğunu İspanyol ve İtalyan kökenliler oluşturur, bunun yanında Avrupa'nın birçok ülkesinden ve Orta Doğu ülkelerinden gelip Turcos (Türkler) diye adlandırılan birçok göçmen de yaşamaktadır. Buenos Aires'te İspanyol kökenli olmayan göçmenlerin sayısı Arjantin'in diğer bölgelerine oranla çok daha fazladır.

Buenos Airesli nüfus (Buenos Aires doğumlulara Porteños/Porteñas adı verilir) neredeyse istisnasız bir şekilde İspanyolca konuşur ve nüfusun çok büyük bir kısmı Katolik'tir.

Aşağıdaki grafik Buenos Aires'in yıllara göre nüfusunu gösteriyor. 1943 yılına kadar nüfus tahmini olarak ifade edilirken, 1947 - 2001 yılları arasında nüfus sayımı sonuçları ve 2005'te de yine tahmini nüfus verilmiştir. Kilometrekare başına düşen insan sayısı Berlin'den üç - dört kat daha fazladır ve Tokyo'nun 23 bölgesinden bile daha yüksektir.

Buenos Aires'in 1744 - 2005 yılları arasındaki nüfus değişimi
Yıl Nüfus 1744 11.000 1770 22.000 1800 40.000 1813 46.000 1825 55.000 1838 65.000 1857 99.000 1864 140.000 1869 180.329 1880 248.700 1884 295.000 1887 466.300 1895 661.205 1903 865.000	Yıl Nüfus 1906 1.057.000 1914 1.582.884 1923 1.780.000 1928 2.079.000 1931 2.195.000 1938 2.345.200 1943 2.595.900 1947 2.981.043 1960 2.966.634 1970 2.972.453 1980 2.922.829 1991 2.965.403 2001 2.768.772 2005 2.746.761

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Buenos Aires'in ana opera salonu Teatro Colón'dur.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Buenos Aires hakkında daha fazla bilgi edinin
	Vikisözlük'te tanımlar
	Commons'ta dosyalar

• Buenos Aires Eyaleti
• Buenos Aires Turizm Bürosu