Orta Çağ İslam dünyasında astronomi

İngiltere'nin Cambridge şehrinde bulunan Whipple Müzesinin Bilim tarihi bölümünde tutulan 18. yüzyıldan kalma farsça bir usturlap.

İslam astronomisi, özellikle İslam'ın Altın Çağı (9. ve 13. yüzyıllar)^[1] sırasında, İslam dünyasında yapılan astronomik gelişmeleri kapsar ve çoğunlukla Arapça yazılmış eserlerden oluşur. Bu gelişmeler özellikle Uzak Doğu ve Hindistan'da daha sonra Orta Doğu, Orta Asya, Endülüs ve Kuzey Afrika'da gerçekleşti. Orta Çağ İslam astronomisi, yabancı dildeki kaynakların özümsenmesi ve bu kaynakların birbiriyle benzeşmeyen unsurlarının İslami özelliklere sahip bir bilim yaratmak için birleştirilmesi gibi yönleri nedeniyle diğer İslami bilimlerin doğuşuyla paralellik gösterir. Bu kaynaklar özellikle Arapça diline tercüme edilmiş ve üzerine çalışmalar gerçekleştirilmiş Yunan, Sasani ve Hint eserlerinden oluşuyordu.^[2]

İslam astronomisi, özellikle 12. yüzyılda Arapça eserlerin Latinceye çevrilmesiyle, erken Orta Çağ dönemindeki bilgi kaybını takiben Bizans^[3] ve Avrupa^[4] astronomisinin yeniden canlanmasında önemli bir rol oynadı. Çin astronomisi^[5] ve Mali astronomisi üzerinde de etkileri oldu.^[6]^[7]

Aldebaran, Altair ve Deneb gibi yıldızların önemli bir kısmı ve alidat, azimut ve nadir gibi astronomik terimler günümüzde de Arapça isimleriyle anılmaktadır.^[8]^[9] İslam astronomisine ait büyük bir literatür külliyatı günümüze ulaşmıştır. Dünyanın dört bir yanına dağılmış ve çoğu okunmamış ya da kataloglanmamış yaklaşık 10.000 el yazması bulunmaktadır. Bu duruma karşın astronomi alanında gerçekleştirilmiş İslami faaliyetlerin makul surette isabetli bir şekilde çerçevesi çizilebilir.^[10]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ Saliba 1994b, ss. 245, 250, 256–257
^ Gingerich 1986
^ Leichter, Joseph (May 2004). The Zij as-Sanjari of Gregory Chioniades. Internet Archive. Providence, RI: Brown University (27 Haziran 2009 tarihinde yayınlandı). Erişim tarihi: 11 Kasım 2016.
^ Saliba (1999).
^ Benno, van Dalen (2002). Ansari, S.M. Razaullah (Ed.). Islamic Astronomical Tables in China: The Sources for Huihui li. History of Oriental Astronomy. Astrophysics and Space Science Library. 274. ss. 19-32. doi:10.1007/978-94-015-9862-0. ISBN 978-94-015-9862-0.
^ Holbrook, Jarita; Medupe, Rodney Thebe; Urama, Johnson O., (Ed.) (1 Ocak 2008). African Cultural Astronomy: Current Archaeoastronomy and Ethnoastronomy research in Africa (İngilizce). Springer Science & Business Media. ISBN 9781402066399. 26 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2016.
^ Medupe, Rodney Thebe; Warner, Brian; Jeppie, Shamil; Sanogo, Salikou; Maiga, Mohammed; Maiga, Ahmed; Dembele, Mamadou; Diakite, Drissa; Tembely, Laya; Kanoute, Mamadou; Traore, Sibiri; Sodio, Bernard; Hawkes, Sharron (2008), "The Timbuktu Astronomy Project", African Cultural Astronomy, Astrophysics and Space Science Proceedings, 6, s. 179, Bibcode:2008ASSP....6..179M, doi:10.1007/978-1-4020-6639-9_13, ISBN 978-1-4020-6638-2.
^ Arabic Star Names, Islamic Crescents' Observation Project, 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Kasım 2016
^ Lebling, Robert W. (September–October 2010). "Arabic in the Sky". aramcoworld.com. Saudi Aramco World. ss. 24-33. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2016.
^ Ilyas 1997

Genel

Adnan, Abdulhak (1939), La science chez les Turcs ottomans, Paris
Ajram, K. (1992), "Appendix B", Miracle of Islamic Science, Knowledge House Publishers, ISBN 0-911119-43-4
Baker, A.; Chapter, L. (2002), "Part 4: The Sciences", Philosophia Islamica , in Sharif, M. M., "A History of Muslim Philosophy", Philosophia Islamica
Covington, Richard, "Rediscovering Arabic science", Saudi Aramco World (May–June 2007 bas.), ss. 2-16 ^{[kaynak güvenilir mi?]}
Dallal, Ahmad (1999), "Science, Medicine and Technology", Esposito, John (Ed.), The Oxford History of Islam, Oxford University Press, New York
Duhem, Pierre (1969) [First published 1908], To Save the Phenomena: An Essay on the Idea of Physical theory from Plato to Galileo, University of Chicago Press, Chicago, ISBN 0-226-16921-9
Gautier, Antoine (Aralık 2005), "L'âge d'or de l'astronomie ottomane", L'Astronomie (monthly magazine created by Camille Flammarion in 1882), 119
Gill, M. (2005), Was Muslim Astronomy the Harbinger of Copernicanism?, 2 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Ocak 2008
Gingerich, Owen (Nisan 1986), "Islamic astronomy", Scientific American, 254 (10), s. 74, Bibcode:1986SciAm.254...74G, doi:10.1038/scientificamerican0486-74, 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 18 Mayıs 2008
Glick, Thomas F.; Livesey, Steven John; Wallis, Faith (2005), Medieval Science, Technology, and Medicine: An Encyclopedia, Routledge, ISBN 0-415-96930-1
Hassan, Ahmad Y., Transfer Of Islamic Technology To The West, Part II: Transmission Of Islamic Engineering, 25 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Ocak 2008
Hill, Donald R. (1985), "Al-Biruni's mechanical calendar", Annals of Science, 42 (2), ss. 139-163, doi:10.1080/00033798500200141
Hill, Donald R. (Mayıs 1991), "Mechanical Engineering in the Medieval Near East", Scientific American, ss. 64-69 (cf. Hill, Donald R., Mechanical Engineering, ISBN 0-07-037863-0, 25 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Ocak 2008 )
Hill, Donald R. (1993), Islamic Science And Engineering, Edinburgh University Press, ISBN 0-7486-0455-3
Huff, Toby (2003), The Rise of Early Modern Science: Islam, China, and the West, Cambridge University Press, ISBN 0-521-52994-8
Ilyas, Mohammad (1996), Islamic Astronomy and Science Development: Glorious Past, Challenging Future, Pelanduk Publications, ISBN 967-978-549-1
Iqbal, Muzaffar (2003), "Review: World-Maps for Finding the Direction and Distance to Mecca: Innovation and Tradition in Islamic Science by David A. King", Islam & Science , June 2003
Iqbal, Muzaffar; Berjak, Rafik (2003), "Ibn Sina–Al-Biruni correspondence", Islam & Science , June 2003
Kennedy, Edward S. (1947), "Al-Kashi's Plate of Conjunctions", Isis, 38 (1–2), ss. 56-59, doi:10.1086/348036
Kennedy, Edward S. (1950), "A Fifteenth-Century Planetary Computer: al-Kashi's "Tabaq al-Manateq" I. Motion of the Sun and Moon in Longitude", Isis, 41 (2), ss. 180-183, doi:10.1086/349146
Kennedy, Edward S. (1951), "An Islamic Computer for Planetary Latitudes", Journal of the American Oriental Society, Journal of the American Oriental Society, Vol. 71, No. 1, 71 (1), ss. 13-21, doi:10.2307/595221, JSTOR 595221
Kennedy, Edward S. (1952), "A Fifteenth-Century Planetary Computer: al-Kashi's "Tabaq al-Maneteq" II: Longitudes, Distances, and Equations of the Planets", Isis, 43 (1), ss. 42-50, doi:10.1086/349363
Kennedy, Edward S. (1956), "A Survey of Islamic Astronomical Tables", Transactions of the American Philosophical Society, Transactions of the American Philosophical Society, Vol. 46, No. 2, 46 (2), s. 123, doi:10.2307/1005726, JSTOR 1005726
Kennedy, Edward S. (1961), "Al-Kashi's Treatise on Astronomical Observational Instruments", Journal of Near Eastern Studies, 20 (2), ss. 98-108, doi:10.1086/371617
Kennedy, Edward S. (1962), "Review: The Observatory in Islam and Its Place in the General History of the Observatory by Aydin Sayili", Isis, 53 (2), ss. 237-239, doi:10.1086/349558
Kennedy, Edward S. (1998), Astronomy and Astrology in the Medieval Islamic World, Brookfield, VT: Ashgate, ISBN 0-86078-682-X
King, David A. (1983), "The Astronomy of the Mamluks", Isis, 74 (4), ss. 531-555, doi:10.1086/353360
King, David A. (1986), Islamic mathematical astronomy, Londra, ISBN 0-86078-407-X
King, David A. (1997), "Two Iranian World Maps for Finding the Direction and Distance to Mecca", Imago Mundi, 49 (1), ss. 62-82, doi:10.1080/03085699708592859
King, David A. (1999a), "Islamic Astronomy", Walker, Christopher (Ed.), Astronomy before the telescope, British Museum Press, ss. 143-174, ISBN 0-7141-2733-7
King, David A. (1999b), World-maps for Finding the Direction and Distance to Mecca: Innovation and Tradition in Islamic Science, Brill Publishers, ISBN 90-04-11367-3
King, David A. (2002), "A Vetustissimus Arabic Text on the Quadrans Vetus", Journal for the History of Astronomy, cilt 33, ss. 237-255, Bibcode:2002JHA....33..237K
King, David A. (Aralık 2003), "14th-Century England or 9th-Century Baghdad? New Insights on the Elusive Astronomical Instrument Called Navicula de Venetiis", Centaurus, 45 (1–4), ss. 204-226, doi:10.1111/j.1600-0498.2003.450117.x
King, David A. (2004), "Reflections on some new studies on applied science in Islamic societies (8th–19th centuries)", Islam & Science , June 2004
King, David A. (2005), In Synchrony with the Heavens, Studies in Astronomical Timekeeping and Instrumentation in Medieval Islamic Civilization: Instruments of Mass Calculation, Brill Publishers, ISBN 90-04-14188-X
King, David A.; Cleempoel, Koenraad Van; Moreno, Roberto (2002), "A Recently Discovered Sixteenth-Century Spanish Astrolabe", Annals of Science, 59 (4), ss. 331-362, doi:10.1080/00033790110095813
Langermann, Y. Tzvi, ed. and trans. (1990), Ibn al-Haytham's On the Configuration of the World, Harvard Dissertations in the History of Science, New York: Garland, ISBN 0-8240-0041-2
Marmura, Michael E.; Nasr, Seyyed Hossein (1965), "Review: An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines. Conceptions of Nature and Methods Used for Its Study by the Ikhwan Al-Safa'an, Al-Biruni, and Ibn Sina by Seyyed Hossein Nasr", Speculum, Speculum, Vol. 40, No. 4, 40 (4), ss. 744-746, doi:10.2307/2851429, JSTOR 2851429
Marshall, O. S. (1950), "Alhazen and the Telescope", Astronomical Society of the Pacific Leaflets, cilt 6, s. 4
Morrison, James E. (2007), The Astrolabe, Janus, ISBN 978-0-939320-30-1
Nasr, Seyyed H. (1993), An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines (2.2yayıncı=1st edition by Harvard University Press, 2nd edition by State University of New York Press bas.), ISBN 0-7914-1515-5
Ragep, F. Jamil (2001a), "Tusi and Copernicus: The Earth's Motion in Context", Science in Context, Cambridge University Press, 14 (1–2), ss. 145-163, doi:10.1017/s0269889701000060
Ragep, F. Jamil (2001b), "Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science", Osiris, 2nd Series, 16 (Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions), ss. 49-64 & 66-71, Bibcode:2001Osir...16...49R, doi:10.1086/649338
Ragep, F. Jamil; Teresi, Dick; Hart, Roger (2002), Ancient Roots of Modern Science, Talk of the Nation (National Public Radio discussion; astronomy is discussed in the first fifteen-minute segment), 1 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Ocak 2008
Rashed, Roshdi; Morelon, Régis (1996), Encyclopedia of the History of Arabic Science, 1, & 3, Routledge, ISBN 0-415-12410-7
Rashed, Roshdi (2007), "The Celestial Kinematics of Ibn al-Haytham", Arabic Sciences and Philosophy, Cambridge University Press, 17 (01), ss. 7-55, doi:10.1017/S0957423907000355
Rosen, Edward (1985), "The Dissolution of the Solid Celestial Spheres", Journal of the History of Ideas, Journal of the History of Ideas, Vol. 46, No. 1, 46 (1), ss. 13-31, doi:10.2307/2709773, JSTOR 2709773
Sabra, A. I. (1998), "Configuring the Universe: Aporetic, Problem Solving, and Kinematic Modeling as Themes of Arabic Astronomy", Perspectives on Science, cilt 6, ss. 288-330
Saliba, George (1979), "The First Non-Ptolemaic Astronomy at the Maraghah School", Isis, 70 (4), ss. 571-576, doi:10.1086/352344
Saliba, George (1980), "Al-Biruni", Strayer, Joseph (Ed.), Dictionary of the Middle Ages, 2, Charles Scribner's Sons, New York
Saliba, George; Sezgin, F. (1981), "Review: Geschichte des arabischen Schriftiums. Band VI: Astronomie bis ca. 430 H by F. Sezgin", Journal of the American Oriental Society, Journal of the American Oriental Society, Vol. 101, No. 2, 101 (2), ss. 219-221, doi:10.2307/601763, JSTOR 601763
Saliba, George (1994a), "Early Arabic Critique of Ptolemaic Cosmology: A Ninth-Century Text on the Motion of the Celestial Spheres", Journal for the History of Astronomy, cilt 25, ss. 115-141, Bibcode:1994JHA....25..115S
Saliba, George (1994b), A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam, New York University Press, ISBN 0-8147-8023-7
Saliba, George (1999), Whose Science is Arabic Science in Renaissance Europe?, Columbia University, 15 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Ocak 2008
Saliba, George (2000), "Arabic versus Greek Astronomy: A Debate over the Foundations of Science", Perspectives on Science, 8 (4), ss. 328-341, doi:10.1162/106361400753373713
Saliba, George (2007), Lecture at SOAS, London – Part 3/7, Muslim Heritage & YouTube, 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Ocak 2008
Singer, C. (1959), A Short History of Scientific Ideas, Oxford University Press, ISBN 0-19-881049-0
Suter, H. (1902), Mathematiker und Astronomen der Araber
Tabatabaei, Seyyed Muhammad Husayn, Tafsir al-Mizan
Wickens, G. M. (1976), "The Middle East as a world Centre of science and medicine", Savory, Roger M. (Ed.), Introduction to Islamic Civilization, Cambridge University Press, ss. 111-118, ISBN 0-521-09948-X

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Tubitak Turkish National Observatory Antalya"
"Scientific American" article on Islamic Astronomy
The Arab Union for Astronomy and Space Sciences (AUASS) 20 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
King Abdul Aziz Observatory
History of Islamic Astrolabes 12 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Al-Sufi's constellations 5 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[ReferenceA2-1] Saliba 1994b, ss. 245, 250, 256–257

[Gingerich-2] Gingerich 1986

[Leichter2-3] Leichter, Joseph (May 2004). The Zij as-Sanjari of Gregory Chioniades. Internet Archive. Providence, RI: Brown University (27 Haziran 2009 tarihinde yayınlandı). Erişim tarihi: 11 Kasım 2016.

[Saliba2-4] Saliba (1999).

[:0-5] Benno, van Dalen (2002). Ansari, S.M. Razaullah (Ed.). Islamic Astronomical Tables in China: The Sources for Huihui li. History of Oriental Astronomy. Astrophysics and Space Science Library. 274. ss. 19-32. doi:10.1007/978-94-015-9862-0. ISBN 978-94-015-9862-0.

[6] Holbrook, Jarita; Medupe, Rodney Thebe; Urama, Johnson O., (Ed.) (1 Ocak 2008). African Cultural Astronomy: Current Archaeoastronomy and Ethnoastronomy research in Africa (İngilizce). Springer Science & Business Media. ISBN 9781402066399. 26 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2016.

[7] Medupe, Rodney Thebe; Warner, Brian; Jeppie, Shamil; Sanogo, Salikou; Maiga, Mohammed; Maiga, Ahmed; Dembele, Mamadou; Diakite, Drissa; Tembely, Laya; Kanoute, Mamadou; Traore, Sibiri; Sodio, Bernard; Hawkes, Sharron (2008), "The Timbuktu Astronomy Project", African Cultural Astronomy, Astrophysics and Space Science Proceedings, 6, s. 179, Bibcode:2008ASSP....6..179M, doi:10.1007/978-1-4020-6639-9_13, ISBN 978-1-4020-6638-2.

[8] Arabic Star Names, Islamic Crescents' Observation Project, 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Kasım 2016

[9] Lebling, Robert W. (September–October 2010). "Arabic in the Sky". aramcoworld.com. Saudi Aramco World. ss. 24-33. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2016.

[10] Ilyas 1997

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

g t d Antik Yunan astronomisi
Gökbilimciler	Aglaonike Agrippa Anaksimandros Kirrhuslu Andronikus Apollonius Aratos Aristarhus Aristillus Rodoslu Attalus Çandarlılı Autolikos Abderalı Bion Kallippos Kleomedes Kleostratus Sisamlı Konon Eratosthenes Euktemon Knidoslu Eudoksos Geminus Heraklides Pontikus Hiketas Hipparkos Sakız Adalı Hipokrat Hipsikles İskenderiyeli Menelaus Atinalı Meton Oenopides Opuslu Filip Filolaos Poseidonius Batlamyus Piteas Seleukialı Seleukus Sosigenes Peripatetik Sosigenes Strabon Tales Bitinyalı Theodosius İskenderiyeli Theon Smirnili Theon Timoharis
Çalışmalar	Almagest (Batlamyus) On Sizes and Distances (Hipparchus) On the Sizes and Distances (Aristarchus) On the Heavens (Aristotle)
Aletler	Antikitera düzeneği Halkalı küre Usturlap Diyoptra Ekvator halkası Gnomon Mural aleti Triketrum
Kavramlar	Kallipik döngü Göksel küreler Enlem dairesi Karşı dünya Taşıyıcı ve dışmerkezli çember Ekuant Geosantrizm Günmerkezlilik Hipparh döngüsü Meton döngüsü Oktaeteris Gündönümü Küresel Dünya Yeraltı küresi Zodyak kuşağı
Etkilendikleri	Babil astronomisi Mısır astronomisi
Etkiledikleri	Ortaçağ Avrupası bilimi Hint astronomisi Ortaçağ İslam astronomisi

Orta Çağ İslam dünyasında astronomi nedir?, Orta Çağ İslam dünyasında astronomi anlamı nedir?, Orta Çağ İslam dünyasında astronomi ne demektir?

Orta Çağ İslam dünyasında astronomi nedir?, Orta Çağ İslam dünyasında astronomi anlamı nedir?, Orta Çağ İslam dünyasında astronomi ne demektir?

Orta Çağ İslam dünyasında astronomi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]