İoannis Hrisostomos
İoannes Hrisostomos'a ait bir Bizans mozaiği Ayasofya.
Doğum	y. 347[a] Antakya
Ölüm	14 Eylül 407 (aged c. 58)[1] Komana Pontika, Pontus[2]
Kutsayanlar	Doğu Ortodoks Katolik Kilisesi Oryantal Ortodoksluk Doğu Kilisesi Anglikan Kilisesi
Yortu	Doğu Ortodoks 13 Kasım (Konstantinopolis Başpiskoposu olması) 27 Ocak (Translation of Relics) 30 Ocak (Three Holy Hierarchs) Batı Hristiyanlık 13 Eylül (Repose—transferred from 14 Eylül); 27 Ocak (extraordinary form)

İoannis Hrisostomos veya Altınağızlı Yuhanna (Yunanca: Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος; yaklaşık olarak M.S. 347 - 14 Eylül 407)^[3], Konstantinopolis Başepiskoposu olarak görev yapmış önemli bir Kilise Babası'ydı. Vaazlarıyla ve halka açık konuşmalarıyla, iktidarın ve din adamlarının otoritelerini kötüye kullanımını kınadığı tutumuyla, Altınağızlı Yuhanna'nın İlâhî yin Metni ve asketik (çileci) duyarlılıkları ile tanınır.^[3] Yunanca khrisostomos (Χρυσόστομος) unvanı "altın-ağızlı" anlamına gelir ve ünlü hitabet yeteneğini belirtir. Batı kiliselerinde John Chrysostom olarak anılır.^[4][5] Altınağızlı Yuhanna, Erken Hristiyanlık döneminde en üretken yazarlardan biriydi, ancak hem İskenderiyeli Origenes^[6] hem de Hippo'lu Augustinus^[7] onu geçmiştir.

Oryantal Ortodoks, Doğu Ortodoks, Katolik, Anglikan ve Lutheran kiliseleri dahil olmak üzere birçok kilise tarafından bir aziz olarak saygı gösterilmektedir. Doğu Ortodoks Kilisesi, Bizans Katolikleri ile birlikte onu Üç Kutsal Hiyerarşi'den biri olarak özel bir saygıyla anar (Büyük Vasil ve Teolog Gregory ile birlikte). Altınağızlı Yuhanna'nın Doğu Ortodoks Kilisesi'ndeki yortu günleri 13 Kasım (Altınağızlı Yuhanna), 27 Ocak (Altınağızlı Yuhanna'nın emanetlerinin taşınması) ve 30 Ocak'tır (Büyük Vasil, Teolog Gregory ve Altınağızlı Yuhanna'nın anılması).^[8]

Roma Katolik Kilisesi onu bir Kilise Doktoru olarak tanır. Ölüm tarihi Kutsal Haç'ın Yüceltilmesi yortusuna (14 Eylül) denk geldiği için , Genel Roma Takvimi onu 1970'ten beri bir önceki gün olan 13 Eylül'de kutlar; 13. yüzyıldan 1969'a kadar bu tarihi, cesedinin Konstantinopolis'e nakledildiği gün olan 27 Ocak'ta kutlar. Diğer Batı kiliseleri, Anglikan ve Lutheran kiliseleri de dahil olmak üzere onu 13 Eylül'de, bazıları ise 27 Ocak'ta anar. Altınağızlı Yuhanna, 13 Eylül'de İngiltere Kilisesi ve Episkopal Kilisesi takvimlerinde de saygıyla anılır. Kıptî Ortodoks Kilisesi de onu bir aziz olarak tanır (16 Tut ve 17 Hathor'da bayram yapar).^[9][10]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken Yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna 347 yılında Antiokheia'da (bugünkü Antakya, Hatay, Türkiye) doğdu.^[11][12] Bazı araştırmacılar annesi Anthusa'yı pagan veya Hristiyan olarak tanımlamaktadır.^[13] Babası yüksek rütbeli bir subaydı. Yuhanna'nın babası doğumundan kısa süre sonra öldü ve annesi tarafından büyütüldü. 368 veya 373'te vaftiz edildi ve okuyucu (muganni) olarak kutsandı. Bazı yayınlarda on yaşındayken bir yılan tarafından ısırıldığı ve bunun sonucunda enfeksiyon kaptığı söylenir.^[b]

Annesinin şehirdeki nüfuzlu bağlantıları sonucunda Yuhanna, eğitimine pagan vaiz Libanius'un yanında başladı.^[14] Yuhanna, Libanius'tan retorik alanında kariyer yapma becerisinin yanı sıra Antik Yunan dili ve edebiyatına olan ilgiyi de edindi.^[15] Sonunda avukat oldu.

Ancak yaşı ilerledikçe Yuhanna, Hristiyanlığa daha derinden bağlı hale geldi ve yeniden oluşturulan Antakya Okulu'nun kurucusu Tarsuslu Diodore'un yanında teoloji eğitimi aldı. Hristiyan tarihçi Sozomen'e göre, Libanius ölüm döşeğinde "Hristiyanlar onu bizden almasaydı" Yuhanna'nın kendisinin halefi olacağını söylemiş olduğu varsayılır.^[16]

Yuhanna aşırı çilecilik içerisinde yaşadı ve yaklaşık 375 yılında keşiş oldu; sonraki iki yılını sürekli ayakta, neredeyse hiç uyumadan ve Kutsal Kitap'ı ezberleyerek geçirdi. Bu uygulamalar sonucunda midesi ve böbrekleri kalıcı olarak hasar görmüş ve sağlık durumunun kötü olması onu Antakya'ya dönmek zorunda bırakmıştır.^[17]

Antakya'da Diyakozluğu ve Hizmetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yuhanna, 381 yılında, o dönemde İskenderiye ve Roma ile birlik içinde olmayan Antakya Episkoposu Meletius tarafından diyakoz olarak kutsanmıştır. Meletius'un ölümünden sonra Yuhanna, Meletius'un Antakya piskoposluğu için rakibi olan Paulinus'a katılmadan, Meletius'un müritlerinden ayrıldı. Ancak Paulinus'un ölümünden sonra 386 yılında Paulinus'un halefi Flavian tarafından papaz (rahip) olarak atandı.^[18] Onun kaderi daha sonra Antakyalı I. Flavian ile İskenderiye ve Roma arasında uzlaşma sağlamak ve böylece bu üç görüşü yaklaşık yetmiş yıldır ilk kez bir araya getirmekti.^[19]

Antakya'da, on iki yıl (386-397) boyunca, Antakya'nın katedrali olan Altın Kilise'de topluluk önünde yaptığı konuşmanın etkililiği, özellikle de İncil pasajları ve ahlaki öğretiler hakkındaki anlayışlı açıklamaları nedeniyle popülerlik kazandı. Bu döneme ait eserlerinin en değerlisi Kutsal Kitap'ın çeşitli bölümleri üzerine verdiği vaazlardır. Hayır amaçlı bağışlamayı vurguladı ve yoksulların manevi ve dünyevi ihtiyaçlarıyla ilgilendi. Zenginliğin ve kişisel mülkiyetin kötüye kullanılmasına karşı konuştu:

Mesih'in bedenini onurlandırmak istiyor musunuz? O halde çıplak olduğunda onu görmezden gelmeyin. Mabedde ipekler içerisinde ona ibadet edip, dışarıda soğukta ve üstünde doğru düzgün bir kıyafet dahi yokken onu ihmal etmeyin. "Bu benim bedenimdir" diyenle, "acıkmıştım, bana yiyecek vermediniz" diyen ve "en basit kardeşlerimden biri için bunu yapmadınız, benim için de yapmamış oldunuz." diyen kişi aynı kişidir. Kardeşiniz açlıktan ölürken Efkaristiya masasının altın kadehlerle dolu olmasının ne yararı var? Açlığını gidererek başlayın, sonra kalanlarla sunağı da süsleyebilirsiniz.^[20]

İskenderiye ekolünün alegorik yorumlara olan eğiliminin aksine, Yuhanna'nın Kutsal Yazıları doğrudan, açık bir şekilde anlaması, konuşmalarının temalarının pratik olması ve Kutsal Kitap'ın günlük hayata nasıl uygulanacağını açıklaması onu öne çıkarıyordu. Böylesine açıkça anlaşılabilen vaazlar, Hrisostomos'un halkın desteğini kazanmasına yardımcı oldu.^[5]

Antakya'daki hizmeti sırasında meydana gelen bir olay, vaazlarının etkisini göstermektedir. Altınağızlı Yuhanna, Antakya'ya vardığında şehrin episkoposu Flavian, imparator ve ailesinin heykellerini parçalayan vatandaşlar adına İmparator I. Theodosius ile müzakere etmek zorunda kaldı. 387'deki Büyük Perhiz haftası boyunca Yuhanna, insanlara yanlış yolda olduklarını görmeleri için yakardığı yirmiden fazla vaaz verdi. Bu vaazlar şehrin genel nüfusu üzerinde kalıcı bir etki yarattı: birçok pagan Hristiyanlığa geçti. En nihayetinde şehir ağır sonuçlardan kurtuldu.^[3]

Konstantinopolis Başepiskoposluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

397 sonbaharında Altınağızlı Yuhanna, hadım Eutropius tarafından bilgisi dışında aday gösterildikten sonra Konstantinopolis Başepiskoposu olarak atandı.Bu kadar popüler bir şahsiyetin ayrılmasının toplumsal huzursuzluğa yol açacağı korkusuyla Antakya'yı gizlice terk etmek zorunda kaldı.^[21]

Başepiskopos olarak görev yaptığı süre boyunca müsrif toplantılara ev sahipliği yapmayı inatla reddetti, bu da onu sıradan insanlar arasında popüler yaptı, ancak zengin yurttaşlar ve din adamları arasında popülerliğini yitirdi. Din adamlarına yönelik reformları da pek beğenilmedi. Herhangi bir ödeme yapılmaksızın, bölgeyi ziyaret eden vaizlere hizmet etmeleri gereken kiliselere geri dönmelerini söyledi.^[22] Ayrıca Konstantinopolis'te bir dizi hastane kurdu.^[23][24]

Konstantinopolis'teki zamanı Antakya'daki zamanından daha çalkantılıydı.İskenderiye Patriği Theophilus, Konstantinopolis'i kendi hakimiyeti altına almak istedi ve Yuhanna'nın Konstantinopolis'e atanmasına karşı çıktı. Theophilus, Origen'in öğretilerini destekledikleri için dört Mısırlı keşişe ("Uzun Kardeşler" olarak bilinir) disiplin cezası vermişti. Altınağızlı Yuhanna'nın yanına kaçtılar ve hoşgörüyle karşılandılar. Theophilus bu nedenle Yuhanna'yı Origen'in öğretisine fazla taraf olmakla suçladı. İmparator Arcadius'un karısı Aelia Eudoksia'yı başka bir düşman haline getirdi; kendisi, Yuhanna'nın kadınların kıyafetlerindeki savurganlığa yönelik suçlamalarının kendisine yönelik olduğunu varsaydı.^[3] Eudoksia, Theophilus ve diğer düşmanları 403 yılında Yuhanna'yı suçlamak için bir sinod (Meşe Sinodu) düzenlediler ve Yuhanna'nın, Origen ile olan bağlantısı ona karşı kullanıldı. Bu onun ifade vermesine ve sürgüne gönderilmesine neden oldu. Halkın onun ayrılışı üzerine ayaklanması, hatta imparatorluk sarayını yakmakla tehdit etmesi üzerine Arcadius tarafından hemen geri çağrıldı.^[25] Tutuklandığı gece, Eudoksia'ya Tanrı'nın öfkesinin bir işareti olarak görünen ve Arcadius'tan Yuhanna'nın görevine iade edilmesini istemeye sevk eden bir deprem oldu.^[26]

Barış kısa sürdü. Augustaion'da, Konstantin Ayasofyası'nın yanına gümüş bir Eudoksia heykeli dikildi. Yuhanna adanma törenini pagan olmakla kınadı ve imparatoriçe aleyhinde sert ifadelerle konuştu: "Herodias yine çılgına dönüyor; yine sorunlu; yine dans ediyor ve yine Yahya'nın kafasını bir tepsiye koymak istiyor,"^[27]- Vaftizci Yahya'nın ölümüyle ilgili olaylara bir gönderme; Yahya, İoannes isminin Arapça versiyonudur, Vaftizci Yahya (İoannes Prodromos) ile Altınağızlı Yuhanna (İoannes Hrisostomos) adaştır. Bir kez daha, bu kez Kafkasya'ya daki Abhazya'ya sürgüne gönderildi.^[28] Onun sürgüne gönderilmesi, başkentteki müritleri arasında ayaklanmalara yol açtı ve çatışmalar sırasında II. Konstantius'un inşa ettiği katedral yakıldı ve bu durum, bölgeye ikinci katedral olan Theodosius Ayasofya'sının inşasını gerektirdi.

405 yılı yakınlarında Yuhanna, Fenike ve yakın bölgelerdeki, tapınakları ve türbeleri yok ederek imparatorun pagan karşıtı yasalarını uygulayan Hıristiyan keşişlere manevi ve mali destek vermeye başladı.^[29]

Sürgün ve Ölüm[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna'nın sürgün edilmesinin nedenleri açık değildir, ancak Jennifer Barry bunların Arianizm ile olan bağlantılarıyla ilgili olduğunu öne sürer. Wendy Mayer ve Geoffrey Dunn'ın da aralarında bulunduğu bazı tarihçiler, "Yuhanna'nın ayrılışından hemen sonra ve ölümünden sonraki birkaç yıl boyunca Konstantinopolis'te Yuhannacı ve Anti-Yuhannacı gruplar arasında bir mücadelenin ortaya çıkdığını" iddia ettiler.^[30] Sürgünle karşı karşıya kalan Altınağızlı Yuhanna, üç din adamına yardım çağrısı yazdı: Papa I. Innocent; Mediolanum (Milano) piskoposu Venerius; ve Aquileia piskoposu Chromatius.^[31][32][33] 1872'de kilise tarihçisi William Stephens şunları yazdı:

Doğu Roma Patriği, Batı'nın büyük piskoposlarına, uygulatamayacağını ya da kurma ihtimalini göremediğini itiraf ettiği dini bir disiplinin savunucuları olarak hitap ediyor. Eski Roma Patriği'ne, Yeni Roma Patriği tarafından hiçbir kıskançlık beslenmiyor. Innocentius'un müdahalesine başvurulur, ona belli bir öncelik tanınır, ancak aynı zamanda ona yüksek hakem olarak da hitap edilmez; Ondan bir ağabeydenmiş gibi yardım ve sempati isteniyor ve İtalya'daki diğer iki episkopos da onunla birlikte bu çağrının muhatabıdır.^[34]

Papa I. Innocent, Yuhanna'nın Konstantinopolis'ten Kapadokya'nın Kukusos (Göksun) kasabasına sürgün edilmesini protesto etti, ancak sonuç alamadı. Innocent, 405 yılında Altınağızlı Yuhanna adına arabuluculuk etmesi için bir heyet gönderdi. Bu heyetin başında Aziz Brescia'lı Gaudentius vardı; Gaudentius ve iki episkopos arkadaşı birçok zorlukla karşılaştı ve Konstantinopolis'e girme hedeflerine asla ulaşamadılar.^[35]

Altınağızlı Yuhanna, Konstantinopolis'te büyük etkiler yaratan mektuplar yazdı. Bunun sonucunda, Kukusos'tan (404'ten 407'ye kadar kaldığı yer) mezarının hacılar için bir türbe olduğu Pitsunda'ya (Pityus) (modern Gürcistan'da) sürgüne gönderildi. Yolculuk sırasında 14 Eylül 407'de Komana Pontika'da (günümüz Gümenek, Tokat) öldüğü için bu hedefe asla ulaşamadı. Komana'daki Aziz Vasiliskus Kilisesi'ne bağlı din adamlarının presviteryum'unda veya kilisenin naos'unda öldüğü kabul edilir. Son sözlerinin "Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν" (Doksa to Theo panton eneken: Her şey için Tanrı'ya şükürler olsun) olduğu söylenir.^[26]

Saygı ve Hürmet[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna, ölümünden kısa bir süre sonra bir aziz olarak saygı görmeye başladı. Akabinde, Yuhanna'nın isimsiz bir destekçisi (sahte-Martyrius olarak bilinir), Altınağızlı Yuhanna'nın Hristiyan ortodoksluğunun bir sembolü olduğunu iddia eden bir cenaze konuşması yazdı.^[30] Ancak otuz yıl sonra Konstantinopolis'teki bazı yandaşları ayrılık içine düştü.^[36] Konstantinopolis Başepiskoposu Proclus (434-446),Yuhannacıların uzlaşmasını sağlamayı umarak, Ayasofya Kilisesi'nde selefini öven bir vaaz verdi. Şöyle dedi:

Ey Yuhanna, hayatın kederle doluydu, ama ölümün şanlı. Rab İsa Mesih'in lütfu ve merhametiyle, mezarın mübarek ve ödülün büyük. Ey lütuflanan, zamanın ve mekanın sınırlarını aşarak zafer kazandın! Sevgi mekanı aştı, unutulmaz hatıran sınırları yok etti ve mekan azizin mucizelerine engel olmadı.^[37]

Bu vaazlar kamuoyunun harekete geçmesine yardımcı oldu ve patrik, Altınağızlı'nın kutsal emanetlerinin 28 Ocak 438'de Kutsal Havariler Kilisesi'nde kutsanarak muhafaza edilmeleri amacıyla, Konstantinopolis'e iadelerine dair imparatordan izin aldı. Doğu Ortodoks Kilisesi onu Büyük Vasil ve Teolog Gregory ile birlikte "Büyük Ekümenik Öğretmen" olarak anıyor. Bu üç aziz, yıl boyunca kendi bireysel anma törenlerinin yanı sıra, Üç Hiyerarşinin Synaxis'i olarak bilinen bir bayram olan 30 Ocak'ta birlikte anılır.^[38]

Doğu Ortodoks Kilisesi'nde kendisine adanmış birkaç bayram günü vardır:

• 27 Ocak. Altınağızlı Yuhanna'nın Kutsal Emanetlerinin Taşınması^[39]
• 30 Ocak. Kutsallar ve Evrensel Öğretmenler arasındaki Babalarımız Büyük Vasil, Teolog Gregory ve Altınağızlı Yuhanna^[39]
• 13 Kasım. Altınağızlı Yuhanna. Aslında 14 Eylül'de idi fakat 10. yüzyılda aynı güne denk gelen Kutsal Haç'ın Yüceltilmesi Yortusu (Aziz İmparator Büyük Konstantin'in annesi Azize Helena'nın mucizeler yarattığına inanılan İsa'nın çarmıha gerildiği gerçek haçdan bir parçayı Kudüs'ten Konstantinopolis'e getirmesi anısına kutlanır) daha belirgin hale gelmesiyle 13 Kasım'a devredildi. Brian Croke'a göre 13 Kasım, Altınağılız Yuhanna'nın ölüm haberinin Konstantinopolis'e ulaştığı tarihtir.^[39][39][40]

1908'de Papa X. Pius onu vaizlerin koruyucu azizi olarak adlandırdı.^[41]

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna'nın yaklaşık 700 vaazı ve 246 mektubunun yanı sıra Kutsal Kitap yorumları, ahlaki söylemleri ve teolojik incelemeleri günümüze ulaşmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Vaazları[değiştir | kaynağı değiştir]

Paskalya Vaazı[değiştir | kaynağı değiştir]

Onun pek çok vaazı arasında en bilinenlerinden biri son derece kısa olan Paskalya Vaazı (Hieratikon), Doğu Ortodoks Kilisesi'nde Paskalya'nın ilk ayini olan Ortros (Seher Vakti Duası) sırasında okunur.^[42]

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna'nın mevcut vaaz çalışmaları çok geniştir; bunlar arasında hem Yeni Ahit (özellikle Havari Pavlus'un eserleri) hem de Eski Ahit (özellikle Yaratılış hakkında) üzerine yüzlerce tefsir niteliğinde vaaz bulunmaktadır. Onun mevcut tefsir eserleri arasında Yaratılış üzerine altmış yedi, Mezmurlar üzerine elli dokuz, Matta İncili üzerine doksan, Yuhanna İncili üzerine seksen sekiz ve Elçilerin İşleri üzerine elli beş vaazı bulunmaktadır.^[5]

Vaazlar stenograflar tarafından yazıya geçirildi ve daha sonra dağıtıldı; bu, doğrudan ve büyük ölçüde kişisel olma eğiliminde olan, ancak onun zamanının ve mekanının retorik gelenekleri tarafından şekillendirilen bir üslubu ortaya çıkardı.^[43] Genel olarak, onun vaaz niteliğindeki teolojisi Antakya okulunun birçok özelliğini gösterir (yani, Kutsal Kitap'daki olayları yorumlamada biraz daha gerçekçi), ancak aynı zamanda İskenderiye okuluyla daha çok ilişkilendirilen alegorik yorumların büyük bir kısmını da kullanır.^[5]

Altınağızlı Yuhanna'nın sosyal ve dini dünyası şehrin yaşamında devam eden ve yaygın olarak bulunan pagan geleneklerin etkisiyle şekillenmiştir. Düzenli olarak ele aldığı konulardan biri, Konstantinopolis kültüründeki paganizmdi ve vaazlarında popüler pagan eğlenceleri olan tiyatro, at yarışları ve tatil konseptindeki şenlikleri şiddetle eleştirir.^[15] Özellikle Hristiyanları bu tür faaliyetlere katılmalarından dolayı eleştirmektedir:

Eğer [Hıristiyanlara] Amos'un veya Obadiah'ın kim olduğunu, kaç havari veya peygamber olduğunu sorarsanız sessiz kalırlar; ama onlara atlar ya da sürücüler hakkında soru sorarsanız, sofistlerden ya da hatiplerden daha ciddi bir tavırla yanıt verirler.^[15]

Yuhanna'nın vaazlarının ana temalarından biri de muhtaçlara yardım çağrısıdır.^[44] Matta İncili'ndeki konuları tekrarlayarak, zenginleri, yoksullara yardım etmek için maddiyatçılığı bir kenara bırakmaya çağırır ve çoğu zaman tüm hitabet yeteneğini, zengin insanları utandırıp gösterişli tüketimi terk etmek için kullanır:

Gümüş lazımlıklara koyduğunuz dışkılarınız kadar Tanrı'nın suretinde yaratılmış, soğukta perişan olan birine de hürmet gösteriyor musunuz?^[45]

Bu doğrultuda, sık sık oruç ve duanın yanı sıra sadaka vermenin gerekliliği ve önemi hakkında da yazmıştır; "Sadaka olmadan edilen dua bereketsizdir."^[46]

İskenderiyeli Kyril, Efes Artemis Tapınağı'nın yıkılmasını Altınağızlı Yuhanna'ya atfetmiş ve ondan "şeytanların yok edicisi ve Diana tapınağını deviren" olarak söz etmiştir. Daha sonra Konstantinopolis Başepiskoposu olan Proklos, "Efes'te Midas sanatını yağmaladı" diyerek iddiayı tekrarladı. Her iki iddia da sahte kabul ediliyor.^[47]

Yahudilere ve Yahudileşen Hıristiyanlara karşı vaazlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna, Antakya'da papaz olarak görev yaptığı ilk iki yıl boyunca (386-387), cemaatindeki Yahudi festivallerine ve diğer Yahudi kutlamalarına katılan Hıristiyanlara verdiği sekiz vaaz dizisinde Yahudileri ve Yahudilere özenen Hristiyanları kınar.^[15][48] Ana hedefinin özellikle Yahudilelere özenenler, Yahaudileşenler mi yoksa genel olarak Yahudiler mi olduğu tartışmalıdır. Psogos (Yunanca: suçlama, kınama) olarak bilinen tavizsiz retorik form kullanılarak geleneksel tarzda vaazlar verdiği belirtilmiştir.^[15]

Bu vaazların amaçlarından biri, Hıristiyanların Yahudi geleneklerine katılmasını engellemek ve böylece Yuhanna'nın cemaatinin sapmasını önlemekti. Vaazlarında Altınağızlı Yuhanna, Yahudi festivallerine ve Şabat gibi diğer Yahudi kutlamalarına katılan, sünnete boyun eğen ve Yahudilerin kutsal yerlerine hac ziyareti yapan "Yahudileşen Hıristiyanları" eleştirdi.^[15] 361 yılında Antakya'da Yahudi inancı ve hoşgörüsü yeniden canlanmıştı, bu nedenle Yuhanna'nın takipçileri ve daha büyük Hıristiyan topluluğu Yahudilerle sık sık temas halindeydi ve Yuhanna bu etkileşimin Hıristiyanları inanç kimliklerinden uzaklaştıracağından endişeliydi.^[49]

Yuhanna, Yahudi ayinlerinin ciddiyetini sevdikleri ve Roş Aşana'da şofar dinlemekten hoşlandıkları için sinagogların Şabat günleri ve Yahudi bayramlarında Hıristiyanlarla, özellikle de Hıristiyan kadınlarla dolu olduğunu ve ünlü vaizleri dönemin geleneğine uygun olarak alkışladıklarını iddia etti.^[50] Altınağızlı Yuhanna'nın hem yerel hem de daha büyük kilise hiyerarşisi içindeki konumu sayesinde, vaazları Yahudi karşıtı duyguları yaymada oldukça başarılı oldu.

Yunanca'da vaazlara Kata Ioudaiōn (Κατὰ Ἰουδαίων) adı verilir ve bu Latince'de Adversus Judaeos ve İngilizce'de Against the Jews (Yahudilere Karşı) olarak tercüme edilir.^[51] Vaazların orijinal Benedikten editörü Bernard de Montfaucon, başlığa şu dipnotu veriyor: "Yahudilere karşı bir söylem; ancak Yahudileşenlere ve onlarla birlikte oruç tutanlara karşı bir söylem."^[51]

Patristik alimlere göre, 4. yüzyılın sonlarında herhangi bir görüşe muhalefet, geleneksel olarak, psogos olarak bilinen ve edebi gelenekleri muhalifleri uzlaşmaz bir şekilde karalamayı amaçlayan retorik formda, geleneksel bir şekilde ifade ediliyordu; bu nedenle, Yuhanna'yı "antisemit" olarak adlandırmanın, tarihsel bağlam ve kayıtlarla bağdaşmayan bir şekilde anakronik bir terminoloji kullanmak olduğu ileri sürülmüştür.^[15] Bu, Altınağızlı Yuhanna'nın teolojisinin bir tür Yahudilik karşıtı aşırılıkçılık olduğu yönündeki iddiaları engellemez.^[52]

Anglikan rahip James Parkes, Altınağızlı Yuhanna'nın Yahudiler hakkındaki yazılarını "bir Hristiyan teologun yazılarında bulunan Yahudiliği en korkunç ve en şiddetli şekilde kınayanlar" olarak nitelemiştir. Tarihçi William I. Brustein'e göre, Yahudilere karşı verdiği vaazlar, Yahudilerin kolektif olarak İsa'nın ölümünden sorumlu oldukları fikrine daha fazla ivme kazandırdı. Steven T. Katz ise Altınağızlı'nın vaazlarını "Hristiyan anti-Yahudilik tarihindeki belirleyici bir dönemeç" olarak adlandırırken, bu dönemecin nihai çarpık sonucunun Adolf Hitler'in siyasi antisemitizmi olduğunu belirtir.

Eşcinselliğe Karşı Vaazı[değiştir | kaynağı değiştir]

Robert H. Allen'a göre, "Altınağızlı Yuhanna'nın öğrenimi ve güzel konuşması, eşcinselliğe karşı sürekli büyüyen ahlaki öfke, korku ve nefretin uzun bir çağını kapsıyor ve özetliyor." Bu bağlamda onun en dikkate değer söylemi, Romalılar 1:26 hakkındaki dördüncü vaazında şu iddiayı öne sürmektedir:

O zamanlar tüm bu meyiller aşağılıktı, ama esas aşağılık olan erkeklerin birbirine duyduğu çılgınca şehvetti; çünkü bedenin hastalağından ziyade günah içindeki ruh daha fazla acı çeker, ve daha fazla onursuzlaşır. ...[Erkekler], bizzat doğaya hakaret etmişlerdir. Ve bundan da utanç verici olanı kadınların da bu tür cinsel ilişkilere yönelmesidir, çünkü kadınların erkeklerden daha fazla utanma duygusuna sahip olmaları gerekirdi.

Aktif erkeğin, pasif erkeği mağdur ettiğini, bu durumun onu bir cinayet kurbanından bile daha kalıcı biçimde onursuz bıraktığını, zira bu eylemin kurbanının "küstahlığın" utancı "altında yaşamak" zorunda olduğunu söyler. Bir cinayetin kurbanı ise tam tersine onursuzluk taşımaz. Bu tür haddi aşanların cezasının cehennemde bulunacağını ve erkekler kadar kadınların da bu günahtan sorumlu olacaklarını belirtir. Altınağızlı Yuhanna, pasif erkek partnerin etkili bir şekilde erkekliğinden vazgeçip kadın haline geldiğini, böyle bir bireyin "kovulmayı ve taşlanmayı" hak ettiğini savunur. Sebebini ise "lüks"e bağlıyor. "[Pavlus] Yandıklarını söylerken kötülüğün sadece arzuda olduğunu kastettiğini sanmayın. Çünkü bunun büyük bir bölümü onların şehvetlerini alevlendiren lükslerinden kaynaklandı."

Akademisyen Michael Carden'a göre, Altınağızlı Yuhanna, aynı cinsiyetten arzunun kötü bir şey olduğu yönündeki Erken Hristiyanlık dönemi düşüncesinin şekillenmesinde özellikle etkili olmuştur ve misafirperverlikten uzak bir yer olan Sodom'un geleneksel yorumunu değiştirerek, Sodomluların cinsel sapmalarının öne çıktığı bir yer haline getirmiştir.^[53] Ancak Kruger^[54] ve Nortjé-Meyer^[55] gibi diğer akademisyenler, Yahuda'nın Mektubu'nun yazarının Yeni Ahit'te Sodom günahını zaten eşcinsellik olarak yorumladığını ileri sürerek buna karşı çıkmıştır.

İncelemeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Vaazlarının yanı sıra, Altınağızlı Yuhanna'nın bazı incelemelerinin de kalıcı bir etkisi oldu. Bu tür çalışmalardan biri, Yuhanna'nın diyakozken (386'dan önce) yazdığı, oğulları manastıra katılmayı düşünen pagan ve Hıristiyan ebeveynlere yönelik, Manastır Yaşamına Karşı Gelenlere Karşı adlı ilk incelemesidir.^[15] Altınağızlı Yuhanna daha o zaman Antakyalıların oğullarını manastıra göndermelerinin bir gelenek olduğunu yazar.^[56]

Yuhanna tarafından yazılan bir diğer önemli inceleme Rahiplik Üzerine başlığını taşır (390/391'de yazılmıştır, 1. Kitap'ta gençlik yıllarına dair bir anlatı ve Antakya Episkoposu Meletios tarafından papazlığa atanmaktan kaçmasının savunması yer alırken, daha sonraki kitaplarda rahipliğin yüce anlayışını açıklamaya devam eder). Altınağızlı'nın diğer iki dikkate değer kitabı, Katakümenlere Talimatlar ve Tanrısal Doğanın Anlaşılmazlığı Üzerine adlı eserlerdir.^[57] Ayrıca, Diyakoz Olympias'ya bir dizi mektup da yazmıştır, bunlardan on yedisinin günümüze ulaştığı bilinmektedir.^[58]

Litürji[değiştir | kaynağı değiştir]

Vaazlarının ötesinde, Yuhanna'nın diğer kalıcı mirası Hıristiyan litürjisi (ayinleri) üzerindeki etkisidir. Yazılarından ikisi özellikle dikkat çekicidir. İlahi Ayin veya Kutsal Efkaristiya Ayini'nin dualarını ve kurallarını gözden geçirerek kilisenin litürjik yaşamını uyumlu hale getirdi. Günümüze değin Doğu Ortodoks ve Doğu Katolik Kiliseleri genellikle Kutsal Efkaristiya'nın standart düzeni olarak Altınağızlı Yuhanna'nın İlahi Ayini ile litürjiyi kutlarlar, ancak onunla olan ilişkisi tam olarak uzmanlar arasında bir tartışma konusu olmaya devam etmektedir.^[59]

Mirası ve Etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehirde din adamlarının yüksek yaşam tarzları nedeniyle eleştirilere maruz kaldığı bir dönemde Altınağızlı Yuhanna, Konstantinopolis'teki din adamlarında reform yapmaya karar verdi. Bu çabalar dirençle ve sınırlı bir başarıyla karşılandı. Vaazları ve yazıları hâlâ incelenen ve alıntılanan mükemmel bir vaizdi.^[59] Bir teolog olarak Doğu Hıristiyanlığında çok önemli olmuştur ve olmaya devam etmektedir ve genellikle Rum Ortodoks Kilisesinin Üç Kutsal Hiyerarşisi arasında kabul edilir, ancak Batı Hıristiyanlığı için daha az bir öneme sahiptir. Onun yazıları günümüze diğer Kilise Babalarıdan çok daha fazla ulaşabilmiştir.^[5]

Katolik Kilisesi Kateşizmi ve ruhbanlar üzerindeki etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Thomas Aquinas ile karşılaştırıldığında daha az etkisi olmasına rağmen, Yuhanna'nın kilise öğretileri üzerindeki etkisi mevcut Katolik Kilisesi Kateşizmi (İlmihali) (1992'de revize edilmiştir) ile iç içe geçmiştir. Kataşizm onu özellikle duanın amacı ve Rab'bin Duası'nın (Göklerdeki Pederimiz) anlamı üzerine düşünceleri nedeniyle on sekiz bölümde alıntılar:^[60]

Düşünün [İsa Mesih] bize alçakgönüllü olmayı nasıl öğretti. Erdemin yalnızca kendi çabamızla değil, göklerden gelen lütfa bağlı olduğunu gösterdi. İmanlılara dualarını tüm dünya için, kainat için etmelerini emretti. Çünkü O, "benim için yada bizim için senin isteğin olsun" demedi "yeryüzünde" dedi, tüm dünya için dua etti ki böylece hata oradan uzaklaştırılsın, hakikat kök salsın, tüm kötülükler yok edilsin, erdem onun üzerinde yeşersin ve yeryüzü artık cennetten farklı olmasın.^[51]

R. S. Storr gibi Hıristiyan din adamları ondan "havariler zamanından bu yana insanlara hakikat ve sevginin ilahi müjdelerini getiren en etkili vaizlerden biri" olarak söz eder. John Henry Newman, Yuhanna'yı "parlak, neşeli, nazik bir ruh; hassas bir kalp" olarak tanımlar.^[61]

Müzik ve Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna'nın İlahi Ayini birçok müzik eserine ilham kaynağı olmuştur. Özellikle dikkat çekici olanlar arasında Sergei Rachmaninoff'un 1910 yılında bestelediği Liturgy of St. John Chrysostom, Op. 31, ki bu eser onun iki büyük eşlik edilmeyen koro eserinden biridir; Pyotr Çaykovski'nin Liturgy of St. John Chrysostom, Op. 41; ve Ukraynalı besteci Kyrylo Stetsenko'nun Liturgy of St. John Chrysostom eseri yer almaktadır. Arvo Pärt Litany eserinde^[62] günün her saati için bir adet olmak üzere Altınağızlı Yuhanna'nın yirmi dört duasını solo, karışık koro ve orkestra için bestelemiştir. Bununla birlikte Alexander Grechaninovs'un Liturgy of Johannes Chrysostomos No. 1, Op. 13 (1897), Liturgy of Johannes Chrysostomos No. 2, Op. 29 (1902), Liturgia Domestica (Liturgy of Johannes Chrysostomos No. 3), Op. 79 (1917) ve Liturgy of Johannes Chrysostomos No. 4, Op. 177 (1943) dikkate değerdir.

James Joyce'un 1922 yılında yayınladığı ünlü "Ulysses" romanı, Mulligan adlı bir karakteri içerir ve bu karakterin altın kaplamalı dişleri ve gevezelik yeteneği ona "altın ağızlı" unvanını kazandırır.^[63] Kitapta şu şekilde geçer: "[Mulligan] yana doğru baktı ve uzun, alçak bir sesle ıslık çaldı, sonra kendinden geçmiş bir dikkatle bir süre durakladı, bembeyaz dişleri yer yer altın noktalarla parlıyordu. Chrysostomos."^[64]

Altınağızlı Yuhanna'nın kefaret efsanesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Geç bir ortaçağ efsanesi, Altınağızlı Yuhanna'nın çölde bir keşiş olduğu sırada, sıkıntı içindeki bir kraliyet prensesinin kendisine yaklaştığını anlatır. Yuhanna onun bir iblis olduğunu düşünerek ilk başta ona yardım etmeyi reddeder, ancak Prenses onu Hıristiyan olduğuna ve mağarasına girmesine izin vermezse vahşi hayvanlar tarafından yutulacağına ikna eder. Bu nedenle mağarayı dikkatlice ikiye bölerek onu kabul etti. Bu önlemlere rağmen zina günahı işlendi ve perişan halde olan Yuhanna, bunu gizlemek amacıyla prensesi alıp bir uçurumun kenarından attı. Daha sonra bağışlanma dilemek için Roma'ya gitti, ancak bu reddedildi. İşlediği günahın korkunçluğunun farkına varan Yuhanna, günahının kefaretini ödeyene kadar asla ayağa kalkmayacağına yemin etti ve yıllarca bir hayvan gibi yaşadı, dört ayak üzerinde sürünerek, yabani otlar ve köklerle beslendi. Daha sonra prenses canlı olarak yeniden ortaya çıktı ve mucizevi bir şekilde günahlarının affedildiğini ilan eden Yuhanna'nın bebeğini emzirdi. Bu son sahne, 15. yüzyılın sonlarından itibaren gravürcülerin ve sanatçıların konusu olarak oldukça popüler hale geldi. Bu tema, 1496 civarında Albrecht Dürer, Hans Sebald Beham ve Yaşlı Lucas Cranach ve diğer ressamlar tarafından tasvir edilmiştir.^[65] Martin Luther, Die Lügend von S. Johanne Chrysostomo'da (1537) Hıristiyan Efsanesinin (hagiografi) tuzaklarını analiz etmek için bu efsaneyle alay eder.^[66][67] Efsane 16. yüzyılda Hırvatistan'da kaydedildi.^[68]

Rölikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna 407 yılında sürgün yerine giderken Komana şehrinde öldü. Kutsal emanetleri, ölümünden otuz yıl sonra, İmparatoriçe Eudoksia'nın oğlu İmparator II. Theodosius'un (408-450) hükümdarlığı sırasında, Yuhanna'nın öğrencisi Proclus'un rehberliğinde Konstantinopolis'e nakledildiği 438 yılına kadar orada kaldı.

Yuhanna'nın kalıntılarının çoğu 1204 yılında Haçlılar tarafından Konstantinopolis'ten yağmalandı ve Roma'ya götürüldü, ancak kemiklerinden bazıları 27 Kasım 2004'te Papa II. Ioannes Paulus tarafından Ekümenik Patrikhane'ye iade edildi. 2004 yılından beri kutsal emanetleri İstanbul'daki Aya Yorgi Kilisesi'nde muhafaza edilmektedir.

Ancak Yunanistan'ın kuzeyinde Athos Dağı'ndaki Vatopedi Manastırı'nda saklanan kafatası, 13. yüzyılda haçlıların ele geçirdiği kutsal emanetler arasında yer almıyordu. 1655 yılında Çar Aleksey Mihayloviç'in isteği üzerine, kafatası Rusya'ya götürüldü ve bu işlem karşılığında manastıra 2,000 ruble tazminat ödendi. 1693 yılında Vatopedi Manastırı'ndan Aziz Yuhanna'nın kafatasının iadesi talebini aldıktan sonra, Çar I. Petro, kafatasının Rusya'da kalmasını ancak manastıra her dört yılda bir 500 ruble ödenmesini emretti. Rus devlet arşivleri, bu ödemelerin 1735 yılına kadar yapıldığını belgeler.

Kafatası, Sovyetler tarafından el konulduğu ve Gümüş Eski Eserler Müzesi'ne yerleştirildiği 1920 yılına kadar Moskova Kremlin'deki Meryem Ana'nın Göğe Kabulü Katedrali'nde tutuldu. 1988 yılında, Rusya'nın Vaftizi'nin 1000. yıldönümüyle bağlantılı olarak kafatası, diğer önemli emanetlerle birlikte Rus Ortodoks Kilisesi'ne iade edildi. Rölik restore edilerek Kurtarıcı İsa Katedrali'ne taşınana kadar Epifani Katedrali'nde tutuldu.

Bugün, Vatopedi'deki manastır, Altınağızlı Yuhanna'nın kafatasına sahip olduğuna dair karşı bir iddia öne sürmekte ve manastıra gelen hacılar, buradaki kafatasına Aziz Yuhanna'nınki gibi saygı göstermektedir. İtalya'daki iki yer de azizin kafatasına sahip olduğunu iddia ediyor: Floransa'daki Basilica di Santa Maria del Fiore ve Pisa'daki Dal Pozzo şapeli. Aziz Yuhanna'nın sağ eli Athos Dağı'nda korunmaktadır ve çok sayıda küçük kutsal emanet dünyanın her yerine dağılmıştır.

Toplu Eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınağızlı Yuhanna'nın eserlerinin yaygın olarak kullanılan baskıları Yunanca, Latince, İngilizce ve Fransızca olarak mevcuttur. Yunanca baskısı Sir Henry Savile tarafından düzenlenmiştir (sekiz cilt, Eton, 1613); en eksiksiz Yunanca ve Latince baskısı Bernard de Montfaucon tarafından düzenlenmiştir (on üç cilt, Paris, 1718-38, 1834-40'ta yeniden basılmıştır ve Migne'nin Patrologia Graeca'sında 47-64. ciltlerde yeniden basılmıştır). Nicene and Post-Nicene Fathers (London and New York, 1889–90) ilk serisinde İngilizce bir çeviri bulunmaktadır. Yazılarından bir seçki yakın zamanda orijinal haliyle Sources Chrétiennes'te Fransızca tercümesiyle birlikte yayımlandı.

Cecs.acu.edu.au web itesine ait 11 Mart 2019'da Wayback Machine'de arşivlenen host, Altınağızlı Yuhanna hakkında çevrimiçi bir araştırma bibliyografyasına ev sahipliği yapıyor.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ John'un kesin doğum tarihi şüphelidir ve 344 ile 349 arası tarihler verilmektedir. Seçkin patristik uzmanı JND Kelly, Chrysostom'un en son genel biyografisinde, kanıtları ve literatürü inceledikten sonra, Robert Carter'la aynı fikirde olarak, mevcut tüm kanıtlara en iyi uyan tarih olarak 349'u tercih ediyor. Bkz. Kelly, Altın Ağız: (Golder ağzı anlamına geldiği için Chrysostom adını aldı) The Story of John Chrysostom: Ascetic, Preacher, Bishop, (Grand Rapids: Baker Academic 1998: orijinal olarak yayınlandı Ithaca: Cornell University Press, 1995) ), P. 4 fn. 12; özellikle Ek B passim. Literatürde sunulan alternatiflerin bir tartışması için bkz. Robert Carter, "The Chronology of St. John Chrysostom's Early Life", Traditio 18:357–64 (1962); Jean Dumortier, "La valeur historique du diyalog de Palladius et la chronologie de saint Jean Chrysostome", Mélanges de science religieuse, 8:51–56 (1951). Carter doğumunu 349 yılına tarihlendirir. Ayrıca bkz. Wilken 2004, s. 5
2. ^ Wilken 2004, s. 7 prefers 368 for the date of Chrysostom's baptism, the Encyclopaedia Judaica prefers the later date of 373.

Atıflar[değiştir | kaynağı değiştir]