Cleomedes (Grekçe: Κλεομήδης), özellikle “Cennetler (Latince: Caelestia)” olarak da bilinen Gök Cisimlerinin Dairesel Hareketleri (Grekçe: Κυκλικὴ θεωρία μετεώρων, İngilizce: On the Circular Motions of the Celestial Bodies) adlı kitabıyla tanınan bir Yunan gökbilimci ve matematikçidir.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğum ve ölüm tarihleri bilinmemektedir. Muhtemelen Lysimachia, Hellespont, Yunanistan doğumludur. Tarihçiler eserini MÖ 1. yüzyılın ortaları ile MS 400 arasında yazdığını öne sürmüşlerdir. Daha önceki tahminler, Cleomedes'in yazılarında büyük ölçüde Rodoslu matematikçi ve astronom Posidonius'un (MÖ 135-51) çalışmalarına değinmesine ve yine de görünüşe göre Batlamyus'un (85-165 CE) çalışmasına hiç değinmediği gerçeğine dayanmaktadır. Cleomedes ayrıca Aristoteles (MÖ 384-322), Massalia Pytheas (MÖ 325), Aratus (MÖ 310-240), Eratosthenes (MÖ 276-195) ve Hipparchus (MÖ 190-120) değinmektedir. Bu sonuçlara, Cleomedes'in çalışmasının görece temel astronomi alanında olduğu ve Batlamyus'tan söz edilmesi beklenmeyeceği gerekçesiyle itiraz edildi.

Ancak 20. yüzyıl matematikçisi Otto Neugebauer, Cleomedes tarafından yapılan astronomik gözlemlere yakından baktı ve MÖ 371 (± 50 yıl) tarihinin orada bulunanları daha iyi açıkladığı sonucuna vardı. Neugebauer'in tahmini, Cleomedes'in, çalışmasının tarihlendirilmesi amacıyla hangi gözlemlere güveneceğine karar vermekte güçlük çekecek kadar sık gözlem hatası yaptığı gerekçesiyle sorgulanmıştır.

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Gök Cisimlerinin Dairesel Hareketleri Üzerine[değiştir | kaynağı değiştir]

Cleomedes'in bilindiği kitap, iki ciltlik oldukça basit bir astronomi ders kitabıdır. Yazmadaki amacı, bilimsel olduğu kadar felsefi de görünmektedir. Bu eserde Epikürcüler'in bilimsel fikirlerini eleştirmek için çok zaman harcamıştır.

Cleomedes'in kitabı, öncelikle Posidonius'un astronomi üzerine yazdıklarının çoğunu görünüşe göre kelimesi kelimesine korumak adına değerlidir (Posidonius'un kitaplarından hiçbiri günümüze ulaşamadı). Cleomedes, ay tutulmaları hakkındaki bazı yorumlarında, özellikle de Ay'daki gölgenin küresel bir Dünya'yı önerdiği varsayımı doğrudur. Ayrıca pek çok yıldızın mutlak boyutunun Güneş'inkini aşabileceğini (ve Güneş'in yüzeyinden bakıldığında Dünya'nın çok küçük bir yıldız olarak görünebileceğini) öngörülü bir şekilde belirtmektedir.

Bu kitap, Eratosthenes'in Dünya'nın çevresini nasıl ölçtüğünün iyi bilinen hikâyesinin orijinal kaynağıdır. Birçok modern matematikçi ve gök bilimci, tanımın makul olduğuna ve Eratosthenes'in başarısının antik astronominin daha etkileyici başarılarından biri olduğuna inanmaktadır.

Cleomedes, Güneş Yanılsaması veya Ay Yanılsaması'nın görünür mesafe açıklamasının en erken ve net açıklaması için övgüyü hak etmektedir. Güneşin ufukta zirvede olduğundan daha uzakta göründüğünü ve bu nedenle daha büyük olduğunu (açısal boyutu sabit olduğu için) savundu. Bu açıklamayı Posidonius'a bağladı. Şimdi Ay'ın kuzeydoğu bölümündeki bir kratere Cleomedes’in onuruna adı verilerek anılıyor.

Optik[değiştir | kaynağı değiştir]

Posidonius'un bir öğrencisi olarak Cleomedes, daha az yoğun bir ortamdan daha yoğun bir ortama geçerken bir ışının dikine doğru bükülmesi gibi bazı temel niteliksel kırılma özelliklerini kaydetti ve atmosferik kırılma nedeniyle Güneş ve gökkuşağının Güneş ufkun altında olduğunda görünebilir olduğunu ifade etti.^[1]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• "On the Circular Motions of the Celestial Bodies". 13 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. original text online and biography 
• Roger Pearse (15 Nisan 2017). "Cleomedes: how big is the earth?". 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021. English translation of the section on Eratosthenes and the size of the earth 
• O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Kleomedes", MacTutor Matematik Tarihi arşivi 
• Helen E. Ross (2000). "Cleomedes (c. 1st century AD) on the celestial illusion, atmospheric enlargement, and size - distance invariance". ss. 863-871. 16 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. An article on Cleomedes' description of atmospheric enlargement from Perception 
• "Cleomedes- De motu circulari- The heavens". Edicion Bilingue Griego Español 
• Alan C. Bowen & Robert B. Todd (2004), Cleomedes' Lectures on Astronomy. A Translation of The Heavens with an Introduction and Commentary, University of California Press, ISBN 0-520-23325-5