Tiran, Arnavutluk

Tiran
Tirana
Tiran; Tirana
Şehir
	Tiran Belediyesi; Bashkia e Tiranës
	; Bayrak ; Arma
	Tiran Tiran'ın Arnavutluk'taki konumu
Ülke	Arnavutluk
İl	Tiran
İlçe	Tiran
İdare
• Belediye Başkanı	Erion Veliaj (PS)
Yüzölçümü
• Şehir	1110.03 km²
Rakım	110 m
Nüfus (2008)
• Şehir	800,986
• Yoğunluk	oto/km²
• Kent	610,070
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Alan kodu	04
	Resmî site; http://www.tirana.gov.al

Tiran (Arnavutça: Tirana veya Tiranë, Geg: Tirona, Osmanlıca: Terane, İtalyanca: Tirana), Arnavutluk'un başkenti ve en büyük şehridir. Şehrin nüfusu 2015 yılı itibarı ile nüfusu 800.986'dır.^[2]

Şehrin adı Eski Yunancada "mutlak güç sahibi yönetici" anlamına gelir. Tiran, Dalmaçya Denizi'ne kıyısı olmamasına rağmen, Arnavutluk'un sahil kesimine ulaşmak için en uygun geçiş noktasıdır. Şehir kamu kurumları ve özel üniversitelere ev sahipliği yapmakta ve ülkenin siyasi, ekonomik ve kültürel yaşam merkezidir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran, 1614 yılında İşkodra Valisi Berkinzâde Süleyman Paşa tarafından kuruldu. Şehre ilk olarak Eski Cami ve külliyeler kuruldu. Türk egemenliği sırasında İşkodra Vilayeti'nin Dıraç Sancağı'nda bir kaza merkezi olan Tiran, XVII. yüzyıla kadar küçük bir köy olarak kaldı. 1700'lü yıllarda şehir gelişerek önemli bir ticaret merkezi haline geldi. Balkan Savaşları sırasında 1912 yılında Osmanlıların elinden çıktı. 1919 yılında da bağımsız Arnavutluk'un başkenti ilan edildi.^[3]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran (41.33°K, 19.82°D), Tiran ilinin Tiran ilçesinde Ishëm Nehri'nin kıyısında denizin 32 kilometre uzağında yer almaktadır. Tiran'ın ortalama yüksekliği deniz seviyesinden 110 metre olup en yüksek noktası 1.828 metrelik Mali me Gropa'dır. Şehir doğuda Dajti Dağı ve kuzey-batısında uzaktan Adriyatik Denizi manzarasına sahip açık alan ile birlikte tepelerle çevrilidir. Tiran Nehri şehrin içinden geçmekte olup Lane Nehri ile kesişmektedir.

Şehirde dört adet yapay göl olup bunlar Tiran Yapay Gölü (Büyük Park'ın içindedir), Paskuqani Gölü, Farka Gölü ve Tufina Gölü'dür.

Tiran, Napoli, Madrid, İstanbul ve New York ile aynı enlem ve Budapeşte ve Kraków aynı meridyen üzerindedir.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran nemli subtropikal iklime sahip olup (Köppen iklim sınıflandırması CFA) yazın sıcak ve orta derecede kuru, kışlar ise serin ve yağışlıdır.

Tiran iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	23	24	26	29	37	42	44	45	39	31	25	23	45
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	10,4	11,2	15,7	19,0	25,2	30,1	33,5	33,8	27,6	22,1	16,3	12,9	21,5
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	3,6	4,2	5,9	10,3	16,2	21,2	23,7	23,4	19,1	9,7	6,8	4,7	12,4
En düşük sıcaklık (°C)	−12	−10	−4	−1	6	10	15	14	5	0	−3	−7	−12
Ortalama yağış (mm)	145	152	128	117	92	76	22	22	80	105	211	173	110,2
Kaynak: METEOALB Hava durumu istasyonu 06-05-2010

Yönetim ve siyaset[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran idari olarak 24 idari bölüme (njësi administrative) ayrılmaktadır. Bu alt belediyelerinin her birinin kendi belediye başkanı ve meclisi bulunmaktadır.^[4]

Tiran'ın mevcut belediye başkanı Arnavutluk Sosyalist Partisi'nden Erion Veliaj'dır.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran Arnavutluk'un en büyük endüstri ve finans merkezidir. 1920'lerden itibaren hızlı bir büyüme yaşamış ve tarım ürünleri ve makineleri, tekstil, ilaç, metal ürünleri ve hizmetler gibi birçok sanayi kolları kurulmuştur.

Tiran, çarşının kurulduğu ve esnafı tarafından ipek ve pamuklu kumaşlar, deri, seramik ve demir, gümüş ve altın eserler imal edildiği 16. yüzyılda gelişmeye başladı. 1901 yılında şehirde 140.000 zeytin ağacı, 400 yağ fabrikası ve 700 dükkân bulunmaktaydı. Şehirde 85 metrelik TID Kulesi inşa halindedir. Tiran'da City Park, QTU, Casa Italia ve Tirana East Gate gibi alışveriş merkezleri bulunmaktadır.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran'ın tarihi nüfusu:^[5]^[6]^[7]

Yıl	1703	1820	1923	1937	1955	1985	2001	2011
Nüfus	4 000	12 000	10 845	35 000	108 200	200 000	597 899	763 634

Mimarlık[değiştir | kaynağı değiştir]

1967 yılında Tiran'daki camilerin çoğu yıkıldı. Sadece Edhem Bey Camii, Tabak Camii ve Kokonozi Camii az çok sağ kalabildi. Osmanlı döneminden tarihî Kaplan Paşa Türbesi ve Şeyh Düri Tekkesi bulunmaktadır.

Ocak 2015'ten itibaren Namazgâh Câmiî, Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından inşa edilmektedir. Camii'nin yapılması 1912 yılından itibaren planlandı ama 1992 yılına kadar gerçeklestirilemedi.

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran Üniversitesi 1957 yılında kurulmuştur. 1991 yılında üniversitenin teknik fakültesi ayrı bir yüksekokul haline geldi. Üniversitede 14.000 öğrenci bulunmaktadır.

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran, Arnavutluk'ta sporun merkezdir. Tiran'ın en önemli spor kulüpleri KF Tirana, Partizani ve Dinamo'dur. Futbolda, Nisan 2012 itibarıyla Tiran merkezli takımlar Arnavutluk Futbol Federasyonu tarafından düzenlenen 72 şampiyonadan 57'sini kazanmıştır.

Tiran'da iki adet büyük stad olup 22,500 seyirci kapasiteli Air Albania Stadyumu ve yaklaşık 9,500 seyirci kapasiteli Selman Stërmasi Stadyumu'dır. Belediyeden ve hükûmetten gelen yatırımlar nedeniyle Tiran'nın spor altyapısı hızlı gelişmektedir. 2007 yılında Tiran Belediyesi, Tiran'ın çoğu mahallesine 80 adet spor bahçesı inşa etti.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran Uluslararası Havalimanı ülkenin tek uluslararası havalimanı olup şehrin 11 kilometre dışında bulunmaktadır. Tiran'ın denize kıyısı bulunmadığı için limanı yoktur ancak hemen yanındaki kıyı Dıraç'ta liman bulunmaktadır.

Tiran'da yerel ulaşım otobüs ve taksi ile yapılmaktadır. Şehirde tramvay hattı inşa edilmesi planlanmaktadır. Ayrıca teleferik hattı ile Dajti Millî Parkı'na ulaşılabilmektedir.

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiran aşağıdaki şehirlerle kardeş şehirdir:^[8]

Grand Rapids, Amerika Birleşik Devletleri^[8]
Kiev, Ukrayna^[8]
Madrid, İspanya^[8]
Marsilya, Fransa^[8]
Moskova, Rusya^[8]
Paris, Fransa^[8]
Prag, Çekya
Podgorica, Karadağ^[8]
Priştine, Kosova^[8]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Gizli Gözetim Müzesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Erion Veliaj shpall fitoren në Tiranë" (Arnavutça). www.evropaelire.org. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2016.
^ ^a ^b "Population of Albania" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2016.
^ Alan John Day, Roger East ja Richard Thomas (2002). A political and economic dictionary of Eastern Europe (İngilizce). Routledge. s. 567. ISBN 9781857430639.
^ Dorina Pojani (3 Haziran 2010). "Tirana City Profile, Dorina Pojani, (2010), ''Cities'' Volume 27, Issue 6, Pages 483-495" (İngilizce). Sciencedirect.com. 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013.
^ "Albania: largest cities and towns and statistics of their population" (İngilizce). World Gazetteer. 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2009.
^ "Tiran belediyesi nüfus istatistikleri" (PDF). 11 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014.
^ "INSTAT nüfus projeksiyonları" (PDF). 12 Aralık 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab "Twinning Cities: International Relations" (PDF). Tiran Belediyesi. www.tirana.gov.al. 4 Mayıs 2005. 24 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.
^ Ankara′nın Kardeş şehirleri 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ankara-bel.gov.tr 29 Haziran 2012 tarihinde erişildi.
^ "Barcelona internacional - Ciutats agermanades" (İspanyolca). © 2006-2009 Ajuntament de Barcelona. 27 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. Diğer özet.
^ "Sister Cities". Beijing Municipal Government. 19 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Tiran Belediyesi resmî sitesi". 14 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.

"Tirana at In Your Pocket Guide". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"360° views of Tirana". 17 Ekim 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"Official Map of Tirana" (PDF). 16 Şubat 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
"Tirana Guide" (İngilizce). 1 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
"Tirana Arrival Guide". 28 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1] "Erion Veliaj shpall fitoren në Tiranë" (Arnavutça). www.evropaelire.org. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2016.

[censu15-2] "Population of Albania" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2016.

[3] Alan John Day, Roger East ja Richard Thomas (2002). A political and economic dictionary of Eastern Europe (İngilizce). Routledge. s. 567. ISBN 9781857430639.

[4] Dorina Pojani (3 Haziran 2010). "Tirana City Profile, Dorina Pojani, (2010), ''Cities'' Volume 27, Issue 6, Pages 483-495" (İngilizce). Sciencedirect.com. 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2013.

[5] "Albania: largest cities and towns and statistics of their population" (İngilizce). World Gazetteer. 5 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2009.

[6] "Tiran belediyesi nüfus istatistikleri" (PDF). 11 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014.

[7] "INSTAT nüfus projeksiyonları" (PDF). 12 Aralık 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014.

[Uluslararası_ilişkiler-8] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab "Twinning Cities: International Relations" (PDF). Tiran Belediyesi. www.tirana.gov.al. 4 Mayıs 2005. 24 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.

[9] Ankara′nın Kardeş şehirleri 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ankara-bel.gov.tr 29 Haziran 2012 tarihinde erişildi.

[Barselona-10] "Barcelona internacional - Ciutats agermanades" (İspanyolca). © 2006-2009 Ajuntament de Barcelona. 27 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. Diğer özet.

[11] "Sister Cities". Beijing Municipal Government. 19 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

g t d Arnavutluk'taki şehirler
500 000 + şehirler	Tiran (başkent)
100 000 + şehirler	Dıraç
40 000 + şehirler	Elbasan · İşkodra · Fier · Görice · Avlonya · Berat · Loşna
10 000 + şehirler	Kavalye · Pogradaş · Leş · Ergiri · Patos · Ayasaranda · Akçahisar · Leç · Kuçova · Şayak · Cërrik · Kökes · Piskopoya · Burrel · Kamza · Fusha-Akçahisar
5000 + şehirler	Libraş · Poliçan · Mamurras · Permedi · Çörvoda · Tepedelen · Divjaka · Grameç · Peklin · Ballsh · Bihleşte · Roskovec · Rrëshen · Bulqiza · Herseka · Vora · Rrogozhina · Selenica
1000 + şehirler	Delvine · Ura Vajgurore · Bayram Curri · Puka · Koplik · Memaliaj · Prrenjas · Malik · Himara · Libohova · Konispol · Şingin · Milot · Fushë-Arrëz · Kruma · Rubik · Paşalimanı · Leşkovik · Klisura · Krraba · Krasta

Tirana nedir?, Tirana anlamı nedir?, Tirana ne demektir?