Bosna-Hersek Federasyonu

Bosna-Hersek Federasyonu
*Federacija Bosne i Hercegovine*
Федерација Босне и Херцеговине
Bosna-Hersek Federasyonu Federacija Bosne i Hercegovine; Федерација Босне и Херцеговине
	Bosna-Hersek Federasyonu'nun (mavi) Bosna-Hersek içindeki konumu.a
Başkent; ve en büyük şehir	Saraybosna; 43°52′K 18°25′D / 43.867°K 18.417°D
Resmi; diller	Boşnakça; Hırvatça; Sırpça;
Etnik gruplar (2013 nüfus sayımı)	70.40% Boşnaklar; 22.44% Hırvatlar; 2.55% Sırplar; 3.6% Diğer;
Hükûmet	Parlamenter sistem
• Cumhurbaşkanı
• Cumhurbaşkanı	Lidija Bradara
• Başbakan	Nermin Nikšić
Yasama organı	Parlamento
• Üst meclis	Halklar Meclisi
• Alt meclis	Temsilciler Meclisi
Kuruluş
• Washington Anlaşması
• Washington Anlaşması	18 Mart 1994
• Tanınma	14 Aralık 1995
Yüzölçümü
• Toplam	26,110.5 km2
Nüfus
• 2013 sayımı	2,371,603
• Yoğunluk	91/km2
Para birimi	Bosna-Hersek değiştirilebilir markı (BAM · KM)
Zaman dilimi	UTC+1 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+2 (OAYS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+387
ISO 3166 kodu	BA-BIH
	Resmi olarak Brčko Bölgesi, Bosna-Hersek'teki iki devletin de ortak egemen olduğu yerdir (yani Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti). Ancak fiilen Federasyon ve Sırp Cumhuriyeti ile aynı yetkilere sahiptir ve BH doğrudan egemenliği altında olduğu gibi, üçüncü bir varlıktır.;

Bosna-Hersek Federasyonu (Federacija Bosne i Hercegovine, Федерација Босне и Херцеговине, Dinle (yardım·bilgi)), Bosna-Hersek'i oluşturan iki entiteden biri, diğeri ise Sırp Cumhuriyeti'dir.^[4] Federasyon, kendi hükûmetleri ve yasama organları olan 10 özerk kantondan oluşur.

Federasyon, Bosna Savaşı içindeki Boşnak-Hırvat Savaşı'nı sona erdiren 1994 Washington Anlaşması ile oluşturulmuş ve Ekim 1996'ya kadar çalışmalarını sürdüren bir kurucu meclis kurmuştur.

Federasyonun bir başkenti, hükûmeti, başkanı, parlamentosu, gümrük ve polis departmanları ve iki posta sistemi vardır. Bosna-Hersek topraklarının yaklaşık yarısını kaplar. 1996'dan 2005'e kadar kendi ordusu olan Bosna-Hersek Federasyonu Ordusu vardı ve daha sonra Bosna-Hersek Silahlı Kuvvetleri ile birleşti. Başkent ve en büyük şehir Saraybosna'dır.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Bosna-Hersek Federasyonu'nun kurulmasının temeli, Mart 1994 tarihli Washington Anlaşması ile atıldı. Anlaşmaya göre, Bosna-Hersek Cumhuriyeti Ordusu ve Hırvat Savunma Konseyi kuvvetleri tarafından tutulan birleşik bölge, Vance-Owen planı doğrultusunda on özerk kantona bölünecekti. Kanton sistemi, bir etnik grubun diğerine hakimiyetini önlemek için seçilmiştir. Bununla birlikte, Hırvatlar ve Boşnakların Federasyonları için talep ettikleri toprakların çoğu, o noktada hala Bosnalı Sırplar tarafından kontrol ediliyordu.

Washington Anlaşması, 1994 baharında, 24 Haziran'da Bosna-Hersek Federasyonu Anayasasını kabul eden ve ilan eden bir Anayasa Meclisi toplanarak uygulandı.

1995 yılında Bosna hükûmet güçleri ve Bosna-Hersek Federasyonu'nun Bosnalı Hırvat güçleri Batı Bosna Özerk Bölgesi'ndeki güçleri yendi ve bu bölge federasyona (Una-Sana Kantonu) eklendi.

Savaş sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Dört yıllık savaşı sona erdiren 1995 tarihli Dayton Anlaşması ile Bosna-Hersek Federasyonu, Sırp Cumhuriyeti ile birlikte ülke yüzölçümünün %51'ini oluşturan Bosna-Hersek'in iki entitesinden biri olarak tanımlandı. Savaştan sonra kantonlar ve federal yapı oldukça yavaş inşa edildi. Ayrılıkçı Hırvat Hersek-Bosna kurumları, aşamalı olarak kaldırıldıkları 1996-97 yılına kadar Federasyon kurumlarına paralel olarak varlığını sürdürdü ve işlev gördü. 8 Mart 2000'de Brčko İlçesi, Bosna-Hersek içinde özerk bir bölge olarak kuruldu ve her iki Bosna tarafının topraklarının bir kısmından oluşturuldu. Brčko İlçesi artık mülkiyeti her iki tarafa da ait olan bir bölgedir.

2001-2002'de Yüksek Temsilcilik Ofisi (YTO), Bosna-Hersek Anayasa Mahkemesi'nin üç kurucu halkın siyasi eşitliğine ilişkin kararlarına uygun olarak, Federasyon Anayasası ve seçim yasasında değişiklikler yaptı. Bu, Boşnakların üst mecliste de çoğunluğu kontrol etmeye gelmesiyle temsil haklarından mahrum bırakıldıklarını iddia eden Bosnalı Hırvatların şikayetlerini tetikledi. Memnun olmayan Hırvat siyasetçiler ayrı bir Hırvat Ulusal Meclisi kurdular, seçimlere paralel bir referandum düzenlediler ve Federasyon'daki Hırvatların çoğunlukta olduğu bölgelerde kendi özerkliklerini ilan ettiler. Girişimleri, SFOR'un baskısından ve yasal işlemlerden kısa bir süre sonra sona erdi.

Hırvatların Federasyon'da temsil edilmesinden memnun olmayan Hırvat siyasi partileri, birkaç kanton yerine Hırvatların çoğunlukta olduğu bir federal birim oluşturmakta ısrar ediyorlar. SDA ve diğer Boşnak partileri buna şiddetle karşı çıkıyor. Eylül 2010'da Uluslararası Kriz Grubu, "Boşnak ve Hırvat liderler ile işlevsiz bir idari sistem arasındaki anlaşmazlıkların karar vermeyi felç ettiği, tarafı iflasın eşiğine getirdiği ve toplumsal huzursuzluğu tetiklediği" konusunda uyardı. Ocak 2017'de Hırvat Ulusal Meclisi, "Bosna-Hersek kendi kendine sürdürülebilir hale gelmek istiyorsa, o zaman Hırvat çoğunluğa sahip bir federal birimi içerecek bir idari-bölgesel yeniden yapılanmaya ihtiyaç duyulduğunu, bunun Bosna-Hersek'teki Hırvat halkının daimi özlemi olmaya devam ettiğini" belirtti.

2010-14'te Federasyon Hükûmeti, büyük Hırvat siyasi partilerinin rızası olmadan SDP tarafından kuruldu ve bu da siyasi bir krize yol açtı.

Sejdic-Finci konusunda Devlet düzeyinde AB tarafından kolaylaştırılan müzakerelere paralel olarak, Şubat 2013'te ABD büyükelçiliği, maliyetli ve karmaşık yönetişimi ele almayı amaçlayan 2013 yılında FBIH Temsilciler Meclisi'ne 188 tavsiyesini sunan bir uzman çalışma grubunu destekledi. Şu anda Federasyon Tüzüğünde öngörüldüğü gibi, Federasyon, Kantonlar ve belediyeler arasında örtüşen yetkilere sahip yapılardı. Girişim nihayet Parlamento tarafından kabul edilmedi.

HDZ BiH üyesi Božo Ljubić'in temyiz başvurusunun ardından, Aralık 2016'da Bosna-Hersek Anayasa Mahkemesi, Federasyon Halk Meclisi'nin dolaylı seçimine ilişkin seçim formülünü, bunun kurucu halkların meşru temsilini garanti etmediğini belirterek kaldırdı. Dikkate değer bir şekilde, karar Venedik Komisyonu'nun aynı konudaki dostane görüşü ile aynı fikirde değildi. Seçim Yasasını revize edecek yasal değişiklikler yapılmadığı için, 2018 Yazında Bosna-Hersek Merkez Seçim Komisyonu, 2013 nüfus sayımına ve asgari temsil formülüne (her kantonda her bir kurucu kişi başına bir vekil) dayanan Halk Meclisinin oluşumu için geçici olarak yeni bir formül çıkardı.

2022'de Yüksek Temsilci, Ljubic kararını uygulayarak federal Anayasa ve Seçim Yasasında değişiklikler yaptı. Değişiklikler ayrıca, Washington Anlaşması'nda öngörüldüğü gibi, Federasyon'daki Hırvatlar ve Boşnaklar arasındaki orijinal güç dengesini yeniden inşa etti.

Coğrafi sınır[değiştir | kaynağı değiştir]

Bosna ve Hersek'in iki tarafını birbirinden ayıran Entiteler Arası Sınır Hattı (EASH), tanımlandığı şekliyle (en önemlisi ülkenin batı kesiminde ve Saraybosna çevresinde) ayarlamalarla, Bosna Savaşı'nın sonunda var oldukları şekliyle cephe hatları boyunca uzanır. Dayton Anlaşması ile EASH'nin toplam uzunluğu yaklaşık 1.080 km'dir. EASH idari bir sınırdır ve ordu veya polis tarafından kontrol edilmez ve burada serbest dolaşım vardır.

Kantonlardan beşi (Una-Sana, Tuzla, Zenica-Doboj, Bosna Podrinje ve Saraybosna) Boşnakların çoğunlukta olduğu kantonlar, üçü (Posavina, Batı Hersek ve Kanton 10) Hırvatların çoğunlukta olduğu kantonlar ve ikisi (Merkez Bosna ve Hersek-Neretva) 'etnik olarak karışıktır', yani kurucu halkların korunması için özel yasama prosedürleri vardır.

Brčko İlçesi'nin önemli bir kısmı da Federasyonun bir parçasıydı; ancak, bölge oluşturulduğunda, her iki tarafın da ortak bölgesi haline geldi, ancak ikisinin de kontrolü altına alınmadı ve bu nedenle doğrudan Bosna-Hersek'in yetkisi altındadır. Şu anda Bosna-Hersek Federasyonu'nun 79 belediyesi var.

Siyaset[değiştir | kaynağı değiştir]

Federasyonun hükûmetine ve siyasetine iki büyük parti, Boşnak Demokratik Eylem Partisi (SDA) ve Bosna-Hersek Hırvat Demokrat Birliği (HDZ BiH) hakimdir.

Varlık düzeyindeki kurumlar şunları içerir:

Federasyon Cumhurbaşkanı ve iki başkan yardımcısı (BHF cumhurbaşkanları listesi)
Garantili etnik temsile sahip Federasyon Hükûmeti (BHF başbakanları listesi)
Çift Meclisli Parlamento:
- Alt meclis olarak Temsilciler Meclisi ve
- Üç kurucu halkın çıkarlarını koruyan üst meclis olarak Halklar Meclisi;
Federasyon Anayasa Mahkemesi.

Federasyon nüfusunun kabaca %70,4'ünü Boşnaklar, %22,4'ünü Hırvatlar ve yaklaşık %2'sini Sırplar oluşturduğundan, Hükûmet oluşturma ve yasama sürecinde temsil edilmesi için Parlamento'nun Halklar Meclisi'nin (üç ulus için eşit temsil ile) Hırvatlar, Sırplar ve ulusal azınlıkların çıkarlarının adil bir şekilde paylaşılmasını sağlaması gerekiyor.

Federasyon ayrıca oldukça özerk on kantona bölünmüştür. Her birinin kendi hükûmetleri, meclisleri ve özel ve ortak yetkileri vardır. 2010 yılında Federasyon Anayasa Mahkemesi, eğitim ve kültür kantonların münhasıran yetkisinde olduğundan, iki Federasyon bakanlığının -Eğitim ve Bilim Bakanlığı ile Kültür ve Spor Bakanlığı- anayasaya aykırı olduğuna karar verdi.

Siyasi bölümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bosna-Hersek Federasyonu on kantondan oluşmaktadır. (Boşnakça: kantoni, Hırvatça: županije):

No.	Kanton	Merkez	No.	Kanton	Merkez
1	Una-Sana	Bihać	6	Merkez Bosna	Travnik
2	Posavina	Orašje	7	Hersek-Neretva	Mostar
3	Tuzla	Tuzla	8	Batı Hersek	Široki Brijeg
4	Zenica-Doboj	Zenica	9	Saraybosna	Saraybosna
5	Bosna-Podrinje	Goražde	10	Kanton 10	Livno

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bosna-Hersek Federasyonu, Bosna-Hersek'in yüzölçümünün %51'ini oluşturur ve ülke toplam nüfusunun %62,85'ine ev sahipliği yapar.

1991'deki etnik yapı (savaş öncesi)

2013'te etnik yapı

**Etnik gruba göre Bosna-Hersek Federasyonu nüfusu 1991-2013**^[5]
Etnik Grup	1991 sayımı		2013 sayımı
Etnik Grup	Nüfus	%	Nüfus	%
Boşnaklar	1,423,593	52.34%	1,562,372	70.40%
Hırvatlar	594,362	21.85%	497,883	22.44%
Sırplar	478,122	17.58%	56,550	2.55%
Yugoslavlar	161,938	5.95%
Diğer	62,059	2.28%	102,415	4.61%
Toplam	2,720,074		2,219,220

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Constitution of the Federation of Bosnia and Herzegovina 5 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Official Gazette of the Federation of Bosnia and Herzegovina.
^ Sarajevo, juni 2016. CENZUS OF POPULATION, HOUSEHOLDS AND DWELLINGS IN BOSNIA AND HERZEGOVINA, 2013 FINAL RESULTS (PDF). BHAS. 24 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2016.
^ "First release" (PDF). Federal Office of Statistics, Federation of Bosnia and Herzegovina. 30 Haziran 2011. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.
^ "T.C. Dışişleri Bakanlığı'ndan". T.C. Dışişleri Bakanlığı. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
^ "Popis 2013 u BiH – Federacija Bosne i Hercegovine". 19 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2023.
^ "Census of Population. Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina 2013" (PDF). Federal Bureau of Statistics. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2015.

[Constitution-1] Constitution of the Federation of Bosnia and Herzegovina 5 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Official Gazette of the Federation of Bosnia and Herzegovina.

[2] Sarajevo, juni 2016. CENZUS OF POPULATION, HOUSEHOLDS AND DWELLINGS IN BOSNIA AND HERZEGOVINA, 2013 FINAL RESULTS (PDF). BHAS. 24 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2016.

[FZS-3] "First release" (PDF). Federal Office of Statistics, Federation of Bosnia and Herzegovina. 30 Haziran 2011. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016.

[4] "T.C. Dışişleri Bakanlığı'ndan". T.C. Dışişleri Bakanlığı. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.

[5] "Popis 2013 u BiH – Federacija Bosne i Hercegovine". 19 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2023.

[6] "Census of Population. Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina 2013" (PDF). Federal Bureau of Statistics. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

g t d Bosna-Hersek Federasyonu büyük şehir ve merkezleri 2013 Nüfus Sayımı^[6]
	Sıra	Şehir ismi	Kanton	Nüfus	Sıra	Şehir ismi	Kanton	Nüfus
Saraybosna Tuzla	1	Saraybosna	Saraybosna	438.443	11	Sanski Most	Una-Sana	47.359	Zenica Mostar
	2	Tuzla	Tuzla	120.441	12	Lukavac	Tuzla	46.731
	3	Zenica	Zenica-Doboj	115.134	13	Tešanj	Zenica-Doboj	46.135
	4	Mostar	Hersek-Neretva	113.169	14	Velika Kladuša	Una-Sana	44.770
	5	Ilidža	Saraybosna	71.892	15	Srebrenik	Tuzla	42.762
	6	Cazin	Una-Sana	69.411	16	Gradačac	Tuzla	41.836
	7	Živinice	Tuzla	61.201	17	Visoko	Zenica-Doboj	41.352
	8	Bihać	Una-Sana	61.186	18	Zavidovići	Zenica-Doboj	40.272
	9	Travnik	Merkez Bosna	57 543	19	Kakanj	Zenica-Doboj	38.937
	10	Gračanica	Tuzla	48.395	20	Livno	On	37.487

g t d Bosna Savaşı
Yugoslav Savaşları'nın bir parçası
Başlangıç	Karađorđevo Antlaşması Manjača kampı Sırp Cumhuriyeti Bosna-Hersek bağımsızlık referandumu Bosna-Hersek
1992	Bosanski Brod Muharebesi Sijekovac Cinayetleri Bijeljina Katliamı I. Kupres Muharebesi Saraybosna Kuşatması Foča katliamları Srebrenitsa ve Jepa'nın düşmesi Zvornik Katliamı Doboj Katliamı Prijedor Katliamı Saraybosna olayları desteği Graz Antlaşması Glogova Katliamı Lašva Vadisi Etnik temizliği Tuzla olayları desteği Zaklopača Katliamı Vilina Vlas Luka kampı Omarska kampı Keraterm kampı Trnopolje kampı Sušica kampı Čelebići kampı Dretelj kampı Uzamnica kampı Çakal Harekâtı Višegrad Katliamı Barimo Bosanska Jagodina Paklenik Sjeverin Čemerno Katliamı Bihać Kuşatması Ahatovići Katliamı Boşnak-Hırvat Savaşı Vrbas '92 Harekâtı Koridor Harekâtı Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti Korićani Uçurumu Katliamı Heliodrom kampı
1993	Kravica Saldırısı Duša Katliamı Štrpci Katliamı Gornji Vakuf Kuşatması Mostar Kuşatması Trusina Olayı Ahmići Katliamı Doljani Katliamı Gabela Kampı Vojno Kampı Grabovica Katliamı Neretva '93 Harekâtı Mokronoge Katliamı Stupni Do Katliamı Batı Bosna Özerk Bölgesi Boşnaklar Arası Savaş Uçuş Yasağı Harekâtı Krizancevo selo katliamları
1994	I. Markale Katliamı Banya Luka olayı Washington Antlaşması Bosna-Hersek Federasyonu Bøllebank Harekâtı Kaplan Harekâtı II. Kupres Muharebesi Amanda Harekâtı Örümcek Harekâtı
1995	Split Antlaşması Yaz '95 Harekâtı Tuzla Katliamı Srebrenitsa Katliamı Kravica Çocuklar Fırtına Harekâtı II. Markale Katliamı Kararlı Güç Harekâtı Mistral Harekâtı Una Harekâtı Sana Harekâtı Dayton Anlaşması Bosna-Hersek
Görünüm	Soykırım Etnik temizlik Tecavüz Yabancı savaşçılar
Kategori Commons

Bosna Hersek Federasyonu nedir?, Bosna Hersek Federasyonu anlamı nedir?, Bosna Hersek Federasyonu ne demektir?