Andorra

Andorra
*Principat d'Andorra* (Katalanca)
Andorra Prensliği
Andorra Principat d'Andorra (Katalanca); Andorra Prensliği
	Bayrak Arma
	Slogan; Latince: "Virtus Unita Fortior" (Latince); "Birleşik güç daha güçlüdür"
	Millî marş; Katalanca: El Gran Carlemany, Mon Pare (Katalanca); Atam Büyük Şarlman;
Başkent; ve en büyük şehir	Andorra la Vella; 42°30′K 1°31′D / 42.500°K 1.517°D
Resmî dil(ler)	Katalanca1
Tanınan bölgesel dil(ler)	İspanyolca, Fransızca, Portekizce
Etnik gruplar	%36,6 Andorralı; %33 İspanyol; %16,3 Portekizli; %1,4 diğer;
Demonim	Andorralı
Hükûmet	Monarşi
• Prens
• Prens	Joan Enric Vives i Sicília; Emmanuel Macron
• Genel Vali	Josep Maria Mauri; Patrick Strzoda
• Hükûmet başkanı	Xavier Espot Zamora; Roser Suñé Pascuet
Tarihçe
• Paréage
• Paréage	1278
Yüzölçümü
• Toplam	468 km2 (179.)
• Su (%)	0,26
Nüfus
• 2020 tahminî	77.543 (203..)
• Yoğunluk	179,8/km2 (71.)
GSYİH (nominal)	2018 tahminî
• Toplam	3,237 milyar $
• Kişi başına	42.035 $
Gini (2003)	27.21d; düşük
İGE (2019)	0.868; çok yüksek · 36.
Para birimi	Euro (€, EUR)2
Zaman dilimi	UTC+1 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+2 (OAYS)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+376
İnternet alan adı	.ad3
	Constitution of Andorra, Madde 2.1. Ayrıca İspanyolca, Fransızca ve Portekizce yaygın olarak konuşulur ve anlaşılır.; 1999'a kadar Fransız frangı ve İspanyol pesetası kullanılmış, 2002'ye kadar tedavülde kalmıştır.; Ayrıca Katalanca konuşan bölgelerle birlikte .cat ortak olarak kullanılır.;

Andorra, resmi adıyla Andorra Prensliği,^[4] İber Yarımadası'nda Pirene Dağları üzerinde denize kıyısı olmayan egemen bir mikrodevlettir. Kuzeyde Fransa, güneyde ise İspanya ile çevrilidir. Şarlman tarafından kurulduğu düşünülen Andorra, 988 yılında Urgell Piskoposluğu'na devredilene kadar Urgell kontlarınca yönetilmiştir. Günümüz prensliği 1278 yılında yapılan bir antlaşma ile oluşturulmuştur. Prenslik; Katalonya'da bulunan Urgell piskoposu ve Fransa cumhurbaşkanı olmak üzere iki eş prens tarafından yönetilen bir diarşidir.

Andorra 468 km² yüzölçümü ile Avrupa'nın en küçük altıncı ülkesidir ve yaklaşık 77.000 nüfusa sahiptir.^[5] Andorra halkı Katalan soyundan gelen İtalik bir etnik gruptur.^[6] Andorra yüzölçümüne göre 16., nüfusa göre ise 11. en küçük ülkedir.^[7] Başkenti Andorra la Vella, deniz seviyesinden 1.023 m yüksekliğiyle Avrupa'nın en yüksek rakımlı başkentidir.^[8] Resmi dil Katalancadır; ayrıca İspanyolca, Portekizce ve Fransızca da yaygın biçimde konuşulur.^[9]^[10]

Andorra'da turizm gelişmiştir, yılda yaklaşık 10,2 milyon turist ülkeyi ziyaret etmektedir.^[11] Andorra Avrupa Birliği üyesi değildir ancak Euro resmi para birimi olarak kullanılmaktadır. 1993'ten beri Birleşmiş Milletler üyesidir.^[12] Küresel Hastalık Yükü Araştırması'na göre 2013 yılında 81 yıl ile Andorra en uzun beklenen yaşam süresine sahipti.^[13]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Andorra'nın bağımsızlığını kazanmasını, bölgeyi 803'te Müslümanlardan geri alan Şarlman'ın ve imparatorluğunun bir bölümünü 819'da İspanya'daki Urgel piskoposuna bağışlayan oğlu I. Louis'nin (Sofu) sağladığı kabul edilir.

1278 yılında Andorra biri İspanya'da, öteki Fransa'da bulunan iki prensin ortaklaşa yönetimine bağlanmış ve ülkenin sınırları netleşmiştir. Anılan yıldan beri ülkenin sınırları hiç değişmemiştir. Kurulan feodal düzen, Fransız Devrimi sırasında geçici olarak kalkmakla birlikte, 1806'da Napolyon tarafından yeniden kuruldu. Andorra, o günden bu yana Urgel piskoposu ve Fransa devlet başkanı tarafından ortaklaşa yönetilir; bunların ikisine de her yıl sembolik bir vergi ödenir.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tahminen yılda 10,2 milyon turist ağırlayan^[14] Andorra ekonomisinin, gayrisafî yurt içi hasılasının yaklaşık %80'ini turizm gelirleri oluşturmaktadır. Tarımsal alanda toprak alanının sadece %2'si ekilebilir olan ülkede tütün tarımı ağırlıktadır. Hayvancılık faaliyetinde yerli koyunların yetiştirildiği ülkenin imalat sanayisini sigara, puro ve mobilya üretimi oluşturmaktadır.

Avrupa Birliği üyesi olmadığı halde Avrupa Birliği ülkeleriyle doğrudan ihracat faaliyetinde bulunan ülkenin kendine ait bir para birimi bulunmayıp ülkeyi çevreleyen Avrupa Birliği ülkesi İspanya ve Fransa'nın para birimleri yaygın olarak kullanılmaktadır. 1 Ocak 2002'den bu yana ülkede Avrupa Birliği'nin resmi para birimi euro da yaygın kullanıma sahiptir. Andorra, %100 istihdam gösteren, 2009 Haziran ayındaki istatistiklere göre, dünyanın en düşük işsizlik oranlarından birine sahip ülkedir.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Pireneler'deki konumu nedeniyle Andorra ağırlıklı olarak engebeli bölgelerden oluşur. En yüksek noktası 2.942 metre ile Coma Pedrosa'dır ve Andorra'nın ortalama yükseltisi 1996 metredir.^[15]

İstatistikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Andorra'nın komünleri

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Population on 31 December". 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2020.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; auto isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; constitution isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
^ Minahan, James (2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Publishing Group. s. 47. ISBN 978-0313309847. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
^ Malankar, Nikhil (18 Nisan 2017). "Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality". Tell Me Nothing. 7 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2017.
^ "Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra". Fallingrain.com. 19 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; cia isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ "Background Note: Andorra". State.gov. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.
^ "HOTELERIA I TURISME". 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.
^ "United Nations Member States". Un.org. 7 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.
^ GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators. (10 Ocak 2015). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet. 385 (9963): 117-71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604 $2. PMID 25530442.
^ Estadistica.ad 2 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Departament d'Estadística, Govern d'Andorra. (Katalanca)
^ "Atlas d'Andorra". 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2022.

[1] "Population on 31 December". 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2020.

[auto-2] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; auto isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[UNHDR-3] Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.

[constitution-4] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; constitution isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[5] "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.

[Minahan-6] Minahan, James (2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Greenwood Publishing Group. s. 47. ISBN 978-0313309847. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.

[7] Malankar, Nikhil (18 Nisan 2017). "Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality". Tell Me Nothing. 7 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2017.

[8] "Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra". Fallingrain.com. 19 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012.

[cia-9] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; cia isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[10] "Background Note: Andorra". State.gov. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.

[es22-11] "HOTELERIA I TURISME". 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.

[12] "United Nations Member States". Un.org. 7 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.

[13] GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators. (10 Ocak 2015). "Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013". Lancet. 385 (9963): 117-71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604 $2. PMID 25530442.

[es2-14] Estadistica.ad 2 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Departament d'Estadística, Govern d'Andorra. (Katalanca)

[15] "Atlas d'Andorra". 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

g t d Andorra büyük şehir ve merkezleri CityPopulation.de
	Sıra	Şehir ismi	Andorra'nın komünleri	Nüfus
Andorra la Vella Escaldes-Engordany	1	Andorra la Vella	Andorra la Vella	22,256	Encamp Sant Julià de Lòria
	2	Escaldes-Engordany	Escaldes-Engordany	14,395
	3	Encamp	Encamp	13,521
	4	Sant Julià de Lòria	Sant Julià de Lòria	7,518
	5	La Massana	La Massana	4,987
	6	Santa Coloma	Andorra la Vella	2,937
	7	Ordino	Ordino	2,780
	8	Pas de la Casa	Encamp	2,613
	9	Canillo	Canillo	2,025
	10	Arinsal	La Massana	1,555

g t d Andorra konuları
Coğrafya	Şehirler ve köyler Çevre Jeoloji Göller Dağlar Komünler Nehirler Yaban Hayatı
Yönetim	Ordu ve güvenlik Eş-Prens Anayasa Seçimler Dış ilişkiler Hükümet Başkanı İnsan hakları LGBT Siyaset Siyasi partiler
Ekonomi	Bankalar Şirketler Euro Turizm
Kültür	Sanat Mutfak Eğitim Bayrak Tarih Edebiyat Müzik Resmi tatiller Spor Futbol Olimpiyatlar Rugby birliği
Demografi	İletişim Etnik gruplar Diller Halk Din Ulaşım
Andorra portalı

g t d Uluslararası Frankofoni Örgütü'ne üye ve gözlemci ülkeler
Üyeler	Arnavutluk Andorra Belçika Fransız Topluluğu Benin Bulgaristan Burkina Faso Burundi Cibuti Çad Kongo Demokratik Cumhuriyeti Dominika Ekvator Ginesi Ermenistan Fas Fildişi Sahili Fransa Fransız Guyanası Guadeloupe Martinik St. Pierre ve Miquelon Gabon Gana¹ Gine Gine-Bissau Haiti İsviçre Kanada New Brunswick Québec Kamboçya Kamerun Kıbrıs Cumhuriyeti¹ Komorlar Kongo Cumhuriyeti Kuzey Makedonya Laos Lüksemburg Lübnan Madagaskar Mali Mauritius Mısır Moritanya Moldova Monako Nijer Orta Afrika Cumhuriyeti Romanya Ruanda St. Lucia São Tomé ve Príncipe Senegal Seyşeller Togo Tunus Vanuatu Vietnam Yeşil Burun Adaları Yunanistan
Gözlemciler	Avusturya Çekya Gürcistan Hırvatistan Letonya Litvanya Macaristan Mozambik Polonya Sırbistan Slovakya Slovenya Tayland Ukrayna
¹ Ortak üye.

g t d Portekizce Konuşan Ülkeler Topluluğu (CPLP)
Üyeler	Angola Brezilya Doğu Timor Ekvator Ginesi Gine-Bissau Mozambik Portekiz São Tomé ve Príncipe Yeşil Burun Adaları
Gözlemciler	ABD Andorra Arjantin Birleşik Krallık Çekya Fildişi Sahili Fransa Gürcistan Hindistan İrlanda İspanya İtalya Japonya Kanada Katar Lüksemburg Macaristan Mauritius Namibya Peru Romanya Senegal Sırbistan Slovakya Şili Türkiye Uruguay Yunanistan

Andorra nedir?, Andorra anlamı nedir?, Andorra ne demektir?