Evrimsel psikoloji

Evrimsel psikoloji (EP), bellek, algı, dil gibi psikolojik özellikleri çağdaş evrimsel bir bakış açısıyla inceleyen bilim dalıdır. Evrimsel psikoloji, bunun yanında insanın hangi psikolojik özelliklerinin, ne tür bir uyarlanma geliştirdiğini, yani doğal seçilim veya cinsel seçilimin işlevsel sonuçlarını belirlemeye çalışır. Kalp, akciğer ve bağışıklık sistemi gibi fizyolojik mekanizmalar hakkındaki uyarlanımcı düşünce ile evrimsel biyolojideki düşünce ortaktır.

Evrimsel psikoloji, zihnin vücudun farklı işlevler sunan farklı birimsel uyarlamaları ile benzer bir modüler yapıya sahip olduğunu savunduğundan, psikolojideki aynı düşünce ile uyuşur. Evrimsel psikologlar, insan davranışlarının birçoğunun, insanın atalarının yaşadığı çevre ve ortamlarda kendini tekrarlayan sorunları çözmek için evrilmiş olan Psikolojik adaptasyonun bir ürünü olduğunu savunurlar.^[1] Psikoloji alanında adaptasyonist yaklaşımların etkisi güncel araştırmalar sayesinde giderek artmaktadır.^[2]^[3]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Evrimsel psikolojinin tarihsel kökleri Charles Darwin'in doğal seçilim teorisindedir. Türlerin Kökeni'nde Darwin, psikolojinin evrimsel bir temel geliştireceğini öngördü:

Uzak gelecekte çok daha önemli araştırmalar için açık alanlar görüyorum. Psikoloji, her bir zihinsel gücün ve kapasitenin dereceyle elde edilmesi için gerekli olan yeni bir temele dayanacaktır.^[a] -Charles Darwin, Türlerin Kökeni.

Daha sonraki kitaplarından ikisi hayvan duyguları ve psikoloji üzerine çalışmaya ayrılmıştı; 1871'de İnsanın Türeyişi ve 1872'de İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi. Darwin'in çalışması William James'in psikolojiye işlevselci yaklaşımına ilham verdi.^[3] Darwin'in evrim, adaptasyon ve doğal seçilim teorileri, beynin neden bu şekilde işlediğine dair fikir verdi.^[4]^[5]

Evrimsel psikolojinin içeriği, bir yandan biyolojik bilimlerden (özellikle eski insan ortamları, paleoantropoloji ve hayvan davranışı ile ilgili olarak evrim teorisi) ve diğer yandan insan bilimlerinden, özellikle psikolojiden kaynaklanmaktadır.

Akademik disiplin olarak evrimsel biyoloji, 1930 ve 1940'larda modern evrimsel sentez ile ortaya çıktı.^[6] 1930'larda hayvan davranışı çalışması, Hollandalı biyolog Nikolaas Tinbergen ve Avusturyalı biyologlar Konrad Lorenz ve Karl von Frisch'in çalışmasıyla ortaya çıktı.

William Donald Hamilton'un kapsayıcı fitness ile Robert Trivers'in^[7] karşılıklılık ve ebeveyn tayini hakkındaki teorileri, psikoloji ve diğer sosyal bilimlerde evrimsel düşüncenin kurulmasına yardımcı oldu. 1975 yılında Edward O. Wilson, Sociobiology: The New Synthesis adlı kitabında Lorenz ve Tinbergen'in eserlerini temel alan evrim teorisini hayvan ve sosyal davranış çalışmaları ile birleştirdi.

1970'lerde, etolojiden iki ana dal gelişti. İlk olarak, hayvan sosyal davranışı üzerine yapılan çalışma, 1975 yılında Edward O. Wilson tarafından "tüm sosyal davranışların biyolojik temelinin sistematik olarak incelenmesi"^[8] ve 1978'de "nüfus biyolojisi ve evrim teorisinin sosyal örgütlenmeye yayılması"^[9] olarak tanımlanan sosyobiyolojiyi üretti. İkincisi, sosyal davranışlara daha az vurgu yapan davranışsal ekoloji [en]; hayvan ve insan davranışlarının ekolojik ve evrimsel temellerine odaklanmıştır.

1970'lerde ve 1980'lerde üniversite bölümleri evrimsel biyoloji terimini dahil etmeye başladılar. Modern evrimsel psikoloji dönemi, özellikle Donald Symons'ın 1979 tarihli The Evolution of Human Sexuality ve Leda Cosmides ile John Tooby'nin 1992 tarihli The Adapted Mind tarafından başlatılmıştır.^[3] David Buller, "evrimsel psikoloji" teriminin bazen Santa Barbara okulundan belirli araştırmacıların belirli metodolojik ve teorik taahhütlerine dayanan araştırmaları ifade ettiğini görmüştür, bu nedenle bazı evrimsel psikologlar kendi çalışmalarına "insan ekolojisi", "insan davranışsal ekolojisi" veya "evrimsel antropoloji" demeyi tercih ederler.^[10]

Psikolojiden, gelişimsel, sosyal ve bilişsel psikolojinin birincil akımları vardır. Genetiğin ve çevrenin davranışlar üzerindeki göreceli etkisinin bir ölçüsünün oluşturulması, davranışsal genetiğin ve varyantlarının merkezinde, özellikle de genler, nörotransmitterler ve davranışlar arasındaki ilişkiyi inceleyen moleküler düzeyde çalışmalar olmuştur. 1970'lerin sonunda ve 1980'lerin başında geliştirilen İkili kalıtım teorisi, insan davranışının iki farklı ve etkileşen evrimsel sürecin ürünü olduğunu açıklamaya çalışarak biraz farklı bir perspektif ortaya koyar: Genetik evrim ve kültürel evrim. İkili kalıtım teorisi, bazıları tarafından insan olgularını vurgulayan görüşler ile kültürel çeşitliliği vurgulayan görüşler arasında bir "orta yol" olarak görülür.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Orijinal hâli: In the distant future I see open fields for far more important researches. Psychology will be based on a new foundation, that of the necessary acquirement of each mental power and capacity by gradation. Light will be thrown on the origin of man and his history.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Confer et al. 2010; Buss, 2005; Durrant & Ellis, 2003; Pinker, 2002; Tooby & Cosmides, 2005
^ Wright, Robert C. M. (1995). The moral animal: evolutionary psychology and everyday life. New York: Vintage Books. ISBN 978-0-67976-399-4.
^ ^a ^b ^c Schacter, Daniel L, Daniel Wegner and Daniel Gilbert. 2007. Psychology. Worth Publishers. 0-7167-5215-8 9780716752158 ss. 26-27
^ Schacter, Daniel L. (10 Aralık 2010). Psychology 2nd Ed. Worth Publishers. ISBN 978-1-4292-3719-2.
^ Schacter, Daniel L.; Gilbert, Daniel T.; Wegner, Daniel M. (2011). Psychology (2 bas.). New York, NY: Worth Publishers. s. 26.
^ Sterelny, Kim. 2009. In Ruse, Michael & Travis, Joseph (eds) Wilson, Edward O. (Foreword) Evolution: The First Four Billion Years. Harvard University Press, Cambridge, Ma. 978-0-674-03175-3. s. 314.
^ Trivers, R. L. (1971). "The Evolution of Reciprocal Altruism". The Quarterly Review of Biology. 46 (1): 35-57. doi:10.1086/406755. JSTOR 2822435.
^ Wilson, Edward O. 1975.Sociobiology: The New Synthesis. 1 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Harvard University Press, Cambridge, Ma. 0-674-00089-7 s. 4.
^ Wilson, Edward O. 1978. On Human Nature. Harvard University Press, Cambridge, Ma.
^ Buller, David J. Adapting minds: Evolutionary psychology and the persistent quest for human nature. MIT press, 2006, s.8

[4] Orijinal hâli: In the distant future I see open fields for far more important researches. Psychology will be based on a new foundation, that of the necessary acquirement of each mental power and capacity by gradation. Light will be thrown on the origin of man and his history.

[1] Confer et al. 2010; Buss, 2005; Durrant & Ellis, 2003; Pinker, 2002; Tooby & Cosmides, 2005

[2] Wright, Robert C. M. (1995). The moral animal: evolutionary psychology and everyday life. New York: Vintage Books. ISBN 978-0-67976-399-4.

[:0-3] Schacter, Daniel L, Daniel Wegner and Daniel Gilbert. 2007. Psychology. Worth Publishers. 0-7167-5215-8 9780716752158 ss. 26-27

[Schacter-5] Schacter, Daniel L. (10 Aralık 2010). Psychology 2nd Ed. Worth Publishers. ISBN 978-1-4292-3719-2.

[6] Schacter, Daniel L.; Gilbert, Daniel T.; Wegner, Daniel M. (2011). Psychology (2 bas.). New York, NY: Worth Publishers. s. 26.

[7] Sterelny, Kim. 2009. In Ruse, Michael & Travis, Joseph (eds) Wilson, Edward O. (Foreword) Evolution: The First Four Billion Years. Harvard University Press, Cambridge, Ma. 978-0-674-03175-3. s. 314.

[Trivers1971-8] Trivers, R. L. (1971). "The Evolution of Reciprocal Altruism". The Quarterly Review of Biology. 46 (1): 35-57. doi:10.1086/406755. JSTOR 2822435.

[9] Wilson, Edward O. 1975.Sociobiology: The New Synthesis. 1 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Harvard University Press, Cambridge, Ma. 0-674-00089-7 s. 4.

[10] Wilson, Edward O. 1978. On Human Nature. Harvard University Press, Cambridge, Ma.

[11] Buller, David J. Adapting minds: Evolutionary psychology and the persistent quest for human nature. MIT press, 2006, s.8

[1]

[2]

[3]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

g t d Evrimsel biyoloji
Giriş Ana hatlar Evrimsel tarih kronolojisi Yaşamın evrimsel tarihi Dizin
Evrim	Abiyogenez Adaptasyon Adaptif radyasyon Diğerkâmlık Hile yapmak Karşılıklı Baldwin etkisi Kladistik Birlikte evrim Mutualizm Ortak ata Yakınsak evrim Iraksak evrim Yeryüzündeki ilk yaşam Evrimin kanıtları Evrimsel silahlanma yarışı Evrimsel baskı Eksaptasyon Soy tükenmesi Yok oluş Homoloji Son evrensel ortak ata Makro evrim Mikro evrim Uyumsuzluk Adaptif olmayan radyasyon Panspermia Paralel evrim Sinyalizasyon teorisi Handikap ilkesi Türleşme Tür Tür kompleksi Türler sorunu Taksonomi Seçilim birimleri Gen merkezli evrim görüşü
Popülasyon genetiği	Yapay seçilim Biyoçeşitlilik Evrimsel olarak istikrarlı strateji Fisher prensibi Seçilim değeri Kapsayıcı Gen akışı Genetik sürüklenme Akraba seçilimi Ebeveyn yatırımı Ebeveyn-yavru çatışması Mutasyon Popülasyon Doğal seçilim Eşeysel dimorfizm Cinsel seçilim Eş seçimi Sosyal seçilim Trivers-Willard hipotezi Varyasyon
Gelişim	Kanalizasyon Evrimsel gelişim biyolojisi Genetik asimilasyon İnversiyon Modülerlik Fenotipik plastisite
Taksonlara göre evrim	Bakteriler Kuşlar köken Brachiopodalar Yumuşakçalar Kafadan bacaklılar Dinozorlar Balıklar Mantarlar Böcekler Kelebekler Memeliler kediler köpekgiller kurtlar köpekler sırtlangiller yunuslar ve balinalar atlar kangurugiller primatlar insanlar lemurlar deniz inekleri Bitkiler tozlayıcı aracılı Sürüngenler Örümcekler Dört üyeliler Virüsler
Organlara göre evrim	Hücreler DNA Kamçı Ökaryotlar simbiyogenez kromozom endomembran sistemi mitokondri çekirdek plastitler Hayvanlarda göz kıl kulak kemikleri sinir sistemleri beyin
Sürece göre evrim	Yaşlanma ölüm programlanmış hücre ölümü Kuşların uçuşu Biyolojik karmaşıklık Karşılıklı yardımlaşma Renkli görme primatlarda Duygular Empati Etik Gerçek sosyal yaşam Bağışıklık sistemi Metabolizma Tek eşlilik Ahlak Mozaik evrim Çok hücrelilik Eşeyli üreme Gamet farklılaşması/cinsiyetler Yaşam döngüleri/nükleer evreler Çiftleşme tipleri Mayoz Biyolojik cinsiyet belirleme Yılan zehri
Tempo ve biçimler	Tedricilik/Sıçramalı evrim/Sıçramacılık Mikromutasyon/Makromutasyon Üniformitaryanizm/Katastrofizm
Türleşme	Allopatrik Anagenez Katagenez Kladogenez Ortak türleşme Ekolojik Hibrit Ekolojik olmayan Parapatrik Peripatrik Takviye Simpatrik
Tarih	Rönesans ve Aydınlanma Çağı Türlerin transmutasyonu David Hume Tabiî Din Üzerine Diyaloglar Charles Darwin Türlerin Kökeni Paleontoloji tarihi Geçiş fosili Karışmalı kalıtım Mendel genetiği Darwinizmin tutulması Modern evrimsel sentez Moleküler evrimin tarihçesi Genişletilmiş evrimsel sentez
Felsefe	Darwinizm Alternatifler Katastrofizm Lamarkizm Ortogenez Mutasyonizm Sıçramacılık Yapısalcılık Spandrel Teistik Vitalizm Biyolojide teleoloji
Alakalı	Biyocoğrafya Ekolojik genetik Grup seçilimi Kültürel evrim Kültürel grup seçimi İkili kalıtım teorisi Hologenom evrimi teorisi Kayıp kalıtım problemi Moleküler evrim Astrobiyoloji Filogenetik Ağaç Polimorfizm Eobiont Sistematik Transgenerasyonel epigenetik kalıtım
Kategori Commons Vikiproje

g t d Psikoloji
Genel	Tarih Felsefe Psikolog
Psikoloji temel bilimi	Anormal Duygusal sinirbilim Duygusal bilim Davranışsal genetik Davranışsal nörobilim Davranışçılık Bilişsel/Bilişselcilik Bilişsel sinirbilim Sosyal Karşılaştırmalı Kültürler arası Kültürel Gelişimsel Farklı Ekolojik Evrimsel Deneysel Gestalt Zekâ Matematiksel Ahlaki Nöropsikoloji Algı Kişilik Pozitif Psikodilbilim Psikofizyoloji Niceliksel Sosyal Teorik
Uygulamalı psikoloji	Anomalistik Uygulamalı davranış analizi Değerlendirme Klinik Koçluk Topluluk Tüketici Danışmanlık Kritik Eğitim İnsan faktörleri ve ergonomi Feminist Adli Sağlık Endüstriyel ve organizasyonel Hukuk Medya Tıbbi Askeri Müzik İş sağlığı Pastoral Politika Psikometri Psikoterapi Din Okul Spor ve egzersiz İntiharoloji Sistemler Trafik
Yöntemler	Hayvan deneyleri Arşiv araştırması Davranış epigenetiği Vaka Analizi İçerik analizi Deneyler İnsan deneyleri Röportajlar Nörogörüntüleme Gözlem Psikofizik Nitel araştırma Niceliksel araştırma Kendini rapor eden envanter İstatistiksel anket
Psikologlar	Wilhelm Wundt (1832–1920) William James (1842–1910) Ivan Pavlov (1849–1936) Sigmund Freud (1856–1939) Edward Thorndike (1874–1949) Carl Jung (1875–1961) John B. Watson (1878–1958) Clark L. Hull (1884–1952) Kurt Lewin (1890–1947) Jean Piaget (1896–1980) Gordon Allport (1897–1967) J. P. Guilford (1897–1987) Carl Rogers (1902–1987) Erik Erikson (1902–1994) B. F. Skinner (1904–1990) Donald O. Hebb (1904–1985) Ernest Hilgard (1904–2001) Harry Harlow (1905–1981) Raymond Cattell (1905–1998) Abraham Maslow (1908–1970) Neal E. Miller (1909–2002) Jerome Bruner (1915–2016) Donald T. Campbell (1916–1996) Hans Eysenck (1916–1997) Herbert A. Simon (1916–2001) David McClelland (1917–1998) Leon Festinger (1919–1989) George A. Miller (1920–2012) Richard Lazarus (1922–2002) Stanley Schachter (1922–1997) Robert Zajonc (1923–2008) Albert Bandura (1925–2021) Roger Brown (1925–1997) Endel Tulving (1927–2023) Lawrence Kohlberg (1927–1987) Noam Chomsky (b. 1928) Ulric Neisser (1928–2012) Jerome Kagan (1929–2021) Walter Mischel (1930–2018) Elliot Aronson (b. 1932) Daniel Kahneman (b. 1934) Paul Ekman (b. 1934) Michael Posner (b. 1936) Amos Tversky (1937–1996) Bruce McEwen (1938–2020) Larry Squire (b. 1941) Richard E. Nisbett (b. 1941) Martin Seligman (b. 1942) Ed Diener (1946–2021) Shelley E. Taylor (b. 1946) John Anderson (b. 1947) Ronald C. Kessler (b. 1947) Joseph E. LeDoux (b. 1949) Richard Davidson (b. 1951) Susan Fiske (b. 1952) Roy Baumeister (b. 1953)
Listeler	Danışma konuları Disiplinler Kuruluşlar Anahat Psikologlar Psikoterapiler Araştırma yöntemleri Düşünce okulları Zaman Çizelgesi Konular

Evrimsel psikoloji nedir?, Evrimsel psikoloji anlamı nedir?, Evrimsel psikoloji ne demektir?

Evrimsel psikoloji nedir?, Evrimsel psikoloji anlamı nedir?, Evrimsel psikoloji ne demektir?

Evrimsel psikoloji

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]