Balıkların evrimi

Balıkların evrimi, yaklaşık 530 milyon yıl önce Kambriyen patlaması sırasında başladı. Bu süre zarfında erken kordalılar kafatasını ve omur sütununu geliştirerek ilk kranatlara ve omurgalılara yol açtı. İlk balık soyları ya da çenesiz balıklara aitti. İlk örnekler; Haikouichthys adlı bir kraniat cinsini de içeriyordu. Geç Kambriyen Dönemi'nde yılan balığı gibi çenesiz olan balık Konodontlar ve küçük, zırhlı balıklar (ostracodermler), ilk defa ortaya çıktı. Çoğu çenesiz balık yok oldu; ancak taşemenler eski çeneli balıklara yaklaşabildi. Taşemenler yılan balığını da içeren Yuvarlak ağızlılar grubuna aitti ve bu grup diğer agnathanlardan erken bölünmüş olabilir.

En eski çeneli omurgalılar muhtemelen geç Ordovisiyen döneminde gelişti. İlk olarak Siluryan'dan gelen fosil kaydında iki balık grubu ile temsil edilirler: zırhlı balıklar ve dikenli yüzgeçliler Modern zamanda hala mevcut olan çeneli balıklarsa, Silurian'ın sonlarında da ortaya çıktı. Bunlar Kıkırdaklı balıklar ve Kemikli balıklardı. Kemikli balıklar ise iki ayrı gruba evrildi: Işınsal yüzgeçliler ve Et yüzgeçliler.

Devoniyen döneminde, özellikle ostracodermler ve zırhlı balıklar arasında ve ayrıca loblu balıklar ve erken köpekbalıkları arasında balık çeşitliliğinde büyük bir artış meydana geldi. Bu Devoniyenlerin balıkların çağı olarak bilinmesine yol açtı. Tetrapodların evrimleştiği loblu balıklardan, bugünkü amfibiler, sürüngenler, memeliler ve kuşlar tarafından temsil edilen dört ayaklı omurgalılar gelişti. Geçişli dört üyeliler ilk önce Devoniyen başlarında ortaya çıktı ve geç Devoniyen tarafından ilk dört üyeliler ortaya çıktı. Çene omurgalılarının çeşitliliği, çeneli ağzın evrimsel bir avantajını gösterebilir; ancak oynaklı bir çenenin avantajının daha büyük ısırma kuvveti mi, yoksa gelişmiş solunum veya bir faktör kombinasyonunu mu olduğu belirsizdir. Balıklar ise bir monofil grubunda değildir, parafitik bir grubu temsil ederler.^[1]

Balıklar, diğer birçok organizma gibi, doğal tarih boyunca yok olma olaylarından büyük ölçüde etkilenmiştir. En eski yok olma olaylarından olan Ordovisiyen-Silüriyen nesli tükenme olayları birçok türün kaybına yol açtı. Geç Devoniyen nesli, diğer balıkların yanı sıra Devoniyen'in sonunda zırhlı balıkların yok olmasına sebep oldu. Dikenli köpekbalıkları Permiyen-Triyas yok olma olayında yok oldu; Trias-Jura yok olma olayında ise konodontlar yok oldu . Kretase-Paleojen yok olma olayı ve günümüz Holosen yok oluşu da balık çeşitliliğini ve balık stoklarını etkilemiştir.

Genel bakış[değiştir | kaynağı değiştir]

Omurgalı Sınıfları

Balık ve diğer omurgalı sınıflarının evrimini anlatan bu diyagram, Michael Benton'a dayanmaktadır, 2005.^[2]

Geleneksel sınıflandırma, canlı anatomik ve fizyolojik özelliklerin geleneksel yorumlarına dayanarak sekiz sınıfa ayrılır. Buna karşılık, bu sınıflar Dört üyeli olanlar ve olmayanlar, yani balıklar olarak gruplandırılır. Mevcut omurgasız sınıfları:^[3]

Balıklar:

Dört Üyeliler:

Ayrıca soyu tükenmiş çeneli balıkların iki sınıfı, zırhlı balıklar ve dikenli köpekbalıkları.

Balıklar, larvaları erken balıklara önemli şekillerde benzeyen mercan benzeri bir hayvandan evrimleşmiş olabilirler. Balıkların ilk ataları neoteni yapmış olabilir, ancak bu yol kanıtlanamamıştır. Omurgalılar ise; yaklaşık 530 milyon yıl önce, Kambriyen patlaması sırasında ortaya çıktı.^[4]

Bir Batrak-küçük ,yarı saydam, balık benzeri hayvan, olfaktörlerin (omurgalılar ve zarlılar) en yakın yaşayan omurgasızıdır.^[5]^[6]

Yaklaşık 518 milyon yıl önce Çin'de bulunan ilk omurgalı Haikouichthys, "tüm omurgalıların atası" olabilir ve bilinen en eski balıklardan biridir.^[7]

Devamlı evrimin tarihi bir görünümü (canlandırmak için tıklayın)

Balıkların ataları veya muhtemelen balıkla yakından ilişkili olan hayvanlar; Pikaia, Myllokunmingia ve Haikouichthys adlı üç canlıydı.^[8]^[9] Bu üç cinsin hepsi 530 Ma civarında göründü. Pikaia, daha sonra bir omurgaya dönüşebilecek bir yapı olan ilkel bir notokordaya sahipti. Kambriyen'e egemen olan diğer bölge hayvanlarının aksine, bu gruplar temel omurgalı vücut planına sahipti: bir notokorda, ilkel omurlar ve iyi tanımlanmış bir baş ve kuyruk.^[10] Bu erken omurgalıların hepsi çeneleri yoktu ve deniz tabanına yakın beslenerek yaşıyorlardı.^[11]

Bunları Ordovisyen Dönemi'ne ait kayalarda keşfedilen zırhlı balıklar izledi.

İlk çeneli omurgalılar Geç Ordovisyen Dönemi'nde ortaya çıktı ve "Balıkların Çağı" olarak da bilinen Devoniyen Dönemi'nde çoğaldı.^[12]İki kemikli balık grubu olan Işınsal yüzgeçliler ve Et yüzgeçliler de gelişti ve çoğaldı.^[13]Devoniyen Dönemi ayrıca neredeyse tüm çenesiz balıkların ölümünü gördü, lampreyler, Myxiniler ve ayrıca geç Silüryen Dönemi'nin çoğuna hakim olan zırhlı balıklar ise yaşamaya devam etti.

Yeni nişlerin kolonizasyonu, vücutların çeşitlendirilmesine ve bazen de vücut boyutlarının artmasına sebep oldu. Devoniyen Dönemi'nde (395-345 Ma), yedi metreye kadar uzayabilen zırhlı balıklar, Dunkleosteuslar ve uzun süre karada kalabilen balıklar gibi canlılar oluştu. Bu grup arasında amfibiler de vardı.

Sürüngenler sonraki Karbonifer dönemde ortaya çıktı. Anapsid ve sinapsid sürüngenlerse geç Paleozoyik dönemde yaygındı. Diyapidler Mezozoik dönemde baskın hale geldi. Denizlerde ise kemikli balıklar baskın hale geldi.

Kuru zemine ilk giren hayvanlar ise eklem bacaklılardı. Bazı balıkların akciğerleri ve güçlü, kemikli yüzgeçleri vardı ve karaya da sürünebiliyorlardı.

Çenesiz balıklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Çenesiz balıklar kordalıların, omurgalıların alt sınıfından Agnatha sınıfına aittir. "Agnatha" kelimesi Yunanlardan gelir ve "çenesiz" anlamındadır. Çeneliler hariç tüm canlıları kapsar. Çenesiz balıklar erken Paleozoik zamandaki ilk balıklar arasında belirgindi. Görünüşe göre yüzgeçleri, omurgalı kasları ve solungaçları olan iki tür Erken Kambriyen hayvanı, Çin'in Maotianshan şeyllerinden bilinmektedir: Aynı bölgeden agnatha sınıfına mensup olması olası olan diğer bir canlı ise Haikouella'dır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Cook, Francis R. (1 Temmuz 2007). ""The Tree of Life: A Phylogenetic Classification" by Guillaume Lecointre and Herve Le Guyader. 2006. [book review]". The Canadian Field-Naturalist. 121 (3): 342. doi:10.22621/cfn.v121i3.463. ISSN 0008-3550.
^ Benton, M. J. (2005) Vertebrate Palaeontology 9 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. John Wiley, 3rd edition, page 14. 9781405144490.
^ Romer 1970.
^ Richard., Dawkins, (2006). Ataların Hikayesi. Hil Yayınları. s. 361. OCLC 984497920.
^ Gewin, V (2005). "Functional genomics thickens the biological plot". PLOS Biology. 3 (6): e219. doi:10.1371/journal.pbio.0030219. PMC 1149496 $2. PMID 15941356.
^ Lancelet (amphioxus) genome and the origin of vertebrates 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ars Technica, 19 June 2008.
^ Shu, D.-G.; Morris, S. Conway; Han, J.; Zhang, Z.-F.; Yasui, K.; Janvier, P.; Chen, L.; Zhang, X.-L.; Liu, J.-N.; Li, Y.; Liu, H.-Q. (Ocak 2003). "Head and backbone of the Early Cambrian vertebrate Haikouichthys". Nature (İngilizce). 421 (6922): 526-529. doi:10.1038/nature01264. ISSN 1476-4687. 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.
^ Shu, D.-G.; Luo, H.-L.; Conway Morris, S.; Zhang, X.-L.; Hu, S.-X.; Chen, L.; Han, J.; Zhu, M.; Li, Y.; Chen, L.-Z. (Kasım 1999). "Lower Cambrian vertebrates from south China". Nature (İngilizce). 402 (6757): 42-46. doi:10.1038/46965. ISSN 1476-4687. 2 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.
^ Dawkins 2004, s. 357.
^ "Fossil Record of the Vertebrates". ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.
^ Haines & Chambers 2005.
^ Encyclopædia Britannica 1954, s. 107.
^ Berg 2004, s. 599.

[1] Cook, Francis R. (1 Temmuz 2007). ""The Tree of Life: A Phylogenetic Classification" by Guillaume Lecointre and Herve Le Guyader. 2006. [book review]". The Canadian Field-Naturalist. 121 (3): 342. doi:10.22621/cfn.v121i3.463. ISSN 0008-3550.

[2] Benton, M. J. (2005) Vertebrate Palaeontology 9 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. John Wiley, 3rd edition, page 14. 9781405144490.

[FOOTNOTERomer1970-3] Romer 1970.

[4] Richard., Dawkins, (2006). Ataların Hikayesi. Hil Yayınları. s. 361. OCLC 984497920.

[5] Gewin, V (2005). "Functional genomics thickens the biological plot". PLOS Biology. 3 (6): e219. doi:10.1371/journal.pbio.0030219. PMC 1149496 $2. PMID 15941356.

[6] Lancelet (amphioxus) genome and the origin of vertebrates 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ars Technica, 19 June 2008.

[7] Shu, D.-G.; Morris, S. Conway; Han, J.; Zhang, Z.-F.; Yasui, K.; Janvier, P.; Chen, L.; Zhang, X.-L.; Liu, J.-N.; Li, Y.; Liu, H.-Q. (Ocak 2003). "Head and backbone of the Early Cambrian vertebrate Haikouichthys". Nature (İngilizce). 421 (6922): 526-529. doi:10.1038/nature01264. ISSN 1476-4687. 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.

[8] Shu, D.-G.; Luo, H.-L.; Conway Morris, S.; Zhang, X.-L.; Hu, S.-X.; Chen, L.; Han, J.; Zhu, M.; Li, Y.; Chen, L.-Z. (Kasım 1999). "Lower Cambrian vertebrates from south China". Nature (İngilizce). 402 (6757): 42-46. doi:10.1038/46965. ISSN 1476-4687. 2 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.

[FOOTNOTEDawkins2004357-9] Dawkins 2004, s. 357.

[10] "Fossil Record of the Vertebrates". ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.

[FOOTNOTEHainesChambers2005-11] Haines & Chambers 2005.

[FOOTNOTEEncyclopædia_Britannica1954107-12] Encyclopædia Britannica 1954, s. 107.

[FOOTNOTEBerg2004599-13] Berg 2004, s. 599.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

g t d Evrimsel biyoloji
Giriş Ana hatlar Evrimsel tarih kronolojisi Yaşamın evrimsel tarihi Dizin
Evrim	Abiyogenez Adaptasyon Adaptif radyasyon Diğerkâmlık Hile yapmak Karşılıklı Baldwin etkisi Kladistik Birlikte evrim Mutualizm Ortak ata Yakınsak evrim Iraksak evrim Yeryüzündeki ilk yaşam Evrimin kanıtları Evrimsel silahlanma yarışı Evrimsel baskı Eksaptasyon Soy tükenmesi Yok oluş Homoloji Son evrensel ortak ata Makro evrim Mikro evrim Uyumsuzluk Adaptif olmayan radyasyon Panspermia Paralel evrim Sinyalizasyon teorisi Handikap ilkesi Türleşme Tür Tür kompleksi Türler sorunu Taksonomi Seçilim birimleri Gen merkezli evrim görüşü
Popülasyon genetiği	Yapay seçilim Biyoçeşitlilik Evrimsel olarak istikrarlı strateji Fisher prensibi Seçilim değeri Kapsayıcı Gen akışı Genetik sürüklenme Akraba seçilimi Ebeveyn yatırımı Ebeveyn-yavru çatışması Mutasyon Popülasyon Doğal seçilim Eşeysel dimorfizm Cinsel seçilim Eş seçimi Sosyal seçilim Trivers-Willard hipotezi Varyasyon
Gelişim	Kanalizasyon Evrimsel gelişim biyolojisi Genetik asimilasyon İnversiyon Modülerlik Fenotipik plastisite
Taksonlara göre evrim	Bakteriler Kuşlar köken Brachiopodalar Yumuşakçalar Kafadan bacaklılar Dinozorlar Balıklar Mantarlar Böcekler Kelebekler Memeliler kediler köpekgiller kurtlar köpekler sırtlangiller yunuslar ve balinalar atlar kangurugiller primatlar insanlar lemurlar deniz inekleri Bitkiler tozlayıcı aracılı Sürüngenler Örümcekler Dört üyeliler Virüsler
Organlara göre evrim	Hücreler DNA Kamçı Ökaryotlar simbiyogenez kromozom endomembran sistemi mitokondri çekirdek plastitler Hayvanlarda göz kıl kulak kemikleri sinir sistemleri beyin
Sürece göre evrim	Yaşlanma ölüm programlanmış hücre ölümü Kuşların uçuşu Biyolojik karmaşıklık Karşılıklı yardımlaşma Renkli görme primatlarda Duygular Empati Etik Gerçek sosyal yaşam Bağışıklık sistemi Metabolizma Tek eşlilik Ahlak Mozaik evrim Çok hücrelilik Eşeyli üreme Gamet farklılaşması/cinsiyetler Yaşam döngüleri/nükleer evreler Çiftleşme tipleri Mayoz Biyolojik cinsiyet belirleme Yılan zehri
Tempo ve biçimler	Tedricilik/Sıçramalı evrim/Sıçramacılık Mikromutasyon/Makromutasyon Üniformitaryanizm/Katastrofizm
Türleşme	Allopatrik Anagenez Katagenez Kladogenez Ortak türleşme Ekolojik Hibrit Ekolojik olmayan Parapatrik Peripatrik Takviye Simpatrik
Tarih	Rönesans ve Aydınlanma Çağı Türlerin transmutasyonu David Hume Tabiî Din Üzerine Diyaloglar Charles Darwin Türlerin Kökeni Paleontoloji tarihi Geçiş fosili Karışmalı kalıtım Mendel genetiği Darwinizmin tutulması Modern evrimsel sentez Moleküler evrimin tarihçesi Genişletilmiş evrimsel sentez
Felsefe	Darwinizm Alternatifler Katastrofizm Lamarkizm Ortogenez Mutasyonizm Sıçramacılık Yapısalcılık Spandrel Teistik Vitalizm Biyolojide teleoloji
Alakalı	Biyocoğrafya Ekolojik genetik Grup seçilimi Kültürel evrim Kültürel grup seçimi İkili kalıtım teorisi Hologenom evrimi teorisi Kayıp kalıtım problemi Moleküler evrim Astrobiyoloji Filogenetik Ağaç Polimorfizm Eobiont Sistematik Transgenerasyonel epigenetik kalıtım
Kategori Commons Vikiproje

Balıkların evrimi nedir?, Balıkların evrimi anlamı nedir?, Balıkların evrimi ne demektir?