Dört üyelilerin evrimi

Çamurlu sığ bölgelerde yaşayabilen *Panderichthys*; kendisini karaya çıkarabilen uzuv benzeri yüzgeçlere sahip *Tiktaalik*; sekiz parmaklı ayakları olan *Acanthostega* ve uzuvları olan *Ichthyostega* gibi otlarla dolu bataklıklarda yaşayan ilkel dört üyeliler, Geç Devoniyen omurgalı türleşmesi sırasında *Eusthenopteron* gibi pelajik lob-yüzgeçli balıkların alt soylarının sergilediği bir dizi adaptasyon sonucu ortaya çıktılar. Ayrıca sölekant türleri gibi pelajik lob yüzgeçli balıklar da bu alt soylara dahildi.

Dört üyelilerin evrimi, yaklaşık 400 milyon yıl önce, Devoniyen Dönemi'nde ilk dört üyelilerin lob yüzgeçli balıklardan evrimleşmesiyle başladı.^[1] Dört üyeliler (bu sayfada kullanılan apomorfi tabanlı tanım altında), yaşayan ve soyu tükenmiş tüm amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memelilerin dahil olduğu biyolojik üst sınıf olan Tetrapoda altındaki tüm hayvanlardır. Günümüzde çoğu dört üyeli karada yaşıyor olsa da, en eski dört üyelilerin herhangi birinin karada hareket edebildiği fikrini destekleyen çok az kanıt bulunmaktadır. İlk dört üyelilerin sahip oldukları dört uzvun, bedenlerinin orta kısmını yerden kaldıramayacak düzeydeydi ve bilinen kalıntılarda karınlarını karada sürüklediklerine dair bir kanıt bulunmamaktadır. Kalıntılarda görülen izler muhtemelen sığ su kütlelerinin diplerinde yürüyen hayvanlar tarafından yapılmıştır.^[2] Dört üyelilerinin sudaki ataları ve karada kolonileşme süreci belirsizliğini korumaktadır. Bu konular şu anda paleontologlar arasında akt if araştırma ve tartışma alanlarıdır.

Günümüzde çoğu amfibi, yaşamlarının ilk aşamasını balık benzeri iribaşlar olarak geçirerek yarı suda yarı karada yaşarlar. Yılanlar ve balinalar gibi bazı dört üyeli grupları, uzuvlarının bir kısmını veya tamamını kaybetmiştir. Ek olarak birçok dört üyeli tarih boyunca kısmen sucul veya tamamen sucul yaşamlara döndü (tamamen sucul dört üyelilere örnek olarak balinalar ve deniz inekleri verilebilir). Sucul yaşam tarzına ilk geri dönüşler, Karbonifer Dönemi kadar erken bir tarihte gerçekleşmiş olabilir.^[3] Sucul yaşama diğer geri dönüşler ise deniz memelileri, yüzgeçayaklılar^[4] ve birkaç modern amfibi de görüldüğü üzere nispeten yakın bir tarihte; Senozoyik'te meydana geldi.^[5]

Hayvanların suda nefes almaya ve yol bulmaya yarayan bir vücuttan, karada hareket etmesini sağlayan bir vücuda geçişi, bilinen en derin evrimsel değişikliklerden biridir.^[6] Bu değişiklik, aynı zamanda 20. yüzyılın sonlarında bir dizi ara geçiş fosilinin bulunuşu ve gelişmiş filogenetik analizler sayesinde en iyi anlaşılan evrimsel değişimlerden biridir.^[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Shubin, N. (2008). Your Inner Fish: A Journey Into the 3.5-Billion-Year History of the Human Body. New York: Pantheon Books. ISBN 978-0-375-42447-2.
^ Clack, Jennifer A. (1997). "Devonian tetrapod trackways and trackmakers; a review of the fossils and footprints" (PDF). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 130 (1–4): 227-250. Bibcode:1997PPP...130..227C. doi:10.1016/S0031-0182(96)00142-3. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Nisan 2023.
^ Laurin, M. (2010). How Vertebrates Left the Water. Berkeley, California, USA.: University of California Press. ISBN 978-0-520-26647-6.
^ Canoville, Aurore; Laurin, Michel (2010). "Evolution of humeral microanatomy and lifestyle in amniotes, and some comments on paleobiological inferences". Biological Journal of the Linnean Society. 100 (2): 384-406. doi:10.1111/j.1095-8312.2010.01431.x.
^ Laurin, Michel; Canoville, Aurore; Quilhac, Alexandra (2009). "Use of paleontological and molecular data in supertrees for comparative studies: the example of lissamphibian femoral microanatomy". Journal of Anatomy. 215 (2): 110-123. doi:10.1111/j.1469-7580.2009.01104.x. PMC 2740958 $2. PMID 19508493.
^ Long JA, Gordon MS (2004). "The greatest step in vertebrate history: a paleobiological review of the fish-tetrapod transition". Physiol. Biochem. Zool. 77 (5): 700-19. doi:10.1086/425183. PMID 15547790. 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2014. as PDF 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Tetrapoda evolution ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

[Shubin,_N._2008-1] Shubin, N. (2008). Your Inner Fish: A Journey Into the 3.5-Billion-Year History of the Human Body. New York: Pantheon Books. ISBN 978-0-375-42447-2.

[2] Clack, Jennifer A. (1997). "Devonian tetrapod trackways and trackmakers; a review of the fossils and footprints" (PDF). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 130 (1–4): 227-250. Bibcode:1997PPP...130..227C. doi:10.1016/S0031-0182(96)00142-3. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Nisan 2023.

[3] Laurin, M. (2010). How Vertebrates Left the Water. Berkeley, California, USA.: University of California Press. ISBN 978-0-520-26647-6.

[4] Canoville, Aurore; Laurin, Michel (2010). "Evolution of humeral microanatomy and lifestyle in amniotes, and some comments on paleobiological inferences". Biological Journal of the Linnean Society. 100 (2): 384-406. doi:10.1111/j.1095-8312.2010.01431.x.

[5] Laurin, Michel; Canoville, Aurore; Quilhac, Alexandra (2009). "Use of paleontological and molecular data in supertrees for comparative studies: the example of lissamphibian femoral microanatomy". Journal of Anatomy. 215 (2): 110-123. doi:10.1111/j.1469-7580.2009.01104.x. PMC 2740958 $2. PMID 19508493.

[Gordon&Long-6] Long JA, Gordon MS (2004). "The greatest step in vertebrate history: a paleobiological review of the fish-tetrapod transition". Physiol. Biochem. Zool. 77 (5): 700-19. doi:10.1086/425183. PMID 15547790. 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2014. as PDF 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

g t d Evrimsel biyoloji
Giriş Ana hatlar Evrimsel tarih kronolojisi Yaşamın evrimsel tarihi Dizin
Evrim	Abiyogenez Adaptasyon Adaptif radyasyon Diğerkâmlık Hile yapmak Karşılıklı Baldwin etkisi Kladistik Birlikte evrim Mutualizm Ortak ata Yakınsak evrim Iraksak evrim Yeryüzündeki ilk yaşam Evrimin kanıtları Evrimsel silahlanma yarışı Evrimsel baskı Eksaptasyon Soy tükenmesi Yok oluş Homoloji Son evrensel ortak ata Makro evrim Mikro evrim Uyumsuzluk Adaptif olmayan radyasyon Panspermia Paralel evrim Sinyalizasyon teorisi Handikap ilkesi Türleşme Tür Tür kompleksi Türler sorunu Taksonomi Seçilim birimleri Gen merkezli evrim görüşü
Popülasyon genetiği	Yapay seçilim Biyoçeşitlilik Evrimsel olarak istikrarlı strateji Fisher prensibi Seçilim değeri Kapsayıcı Gen akışı Genetik sürüklenme Akraba seçilimi Ebeveyn yatırımı Ebeveyn-yavru çatışması Mutasyon Popülasyon Doğal seçilim Eşeysel dimorfizm Cinsel seçilim Eş seçimi Sosyal seçilim Trivers-Willard hipotezi Varyasyon
Gelişim	Kanalizasyon Evrimsel gelişim biyolojisi Genetik asimilasyon İnversiyon Modülerlik Fenotipik plastisite
Taksonlara göre evrim	Bakteriler Kuşlar köken Brachiopodalar Yumuşakçalar Kafadan bacaklılar Dinozorlar Balıklar Mantarlar Böcekler Kelebekler Memeliler kediler köpekgiller kurtlar köpekler sırtlangiller yunuslar ve balinalar atlar kangurugiller primatlar insanlar lemurlar deniz inekleri Bitkiler tozlayıcı aracılı Sürüngenler Örümcekler Dört üyeliler Virüsler
Organlara göre evrim	Hücreler DNA Kamçı Ökaryotlar simbiyogenez kromozom endomembran sistemi mitokondri çekirdek plastitler Hayvanlarda göz kıl kulak kemikleri sinir sistemleri beyin
Sürece göre evrim	Yaşlanma ölüm programlanmış hücre ölümü Kuşların uçuşu Biyolojik karmaşıklık Karşılıklı yardımlaşma Renkli görme primatlarda Duygular Empati Etik Gerçek sosyal yaşam Bağışıklık sistemi Metabolizma Tek eşlilik Ahlak Mozaik evrim Çok hücrelilik Eşeyli üreme Gamet farklılaşması/cinsiyetler Yaşam döngüleri/nükleer evreler Çiftleşme tipleri Mayoz Biyolojik cinsiyet belirleme Yılan zehri
Tempo ve biçimler	Tedricilik/Sıçramalı evrim/Sıçramacılık Mikromutasyon/Makromutasyon Üniformitaryanizm/Katastrofizm
Türleşme	Allopatrik Anagenez Katagenez Kladogenez Ortak türleşme Ekolojik Hibrit Ekolojik olmayan Parapatrik Peripatrik Takviye Simpatrik
Tarih	Rönesans ve Aydınlanma Çağı Türlerin transmutasyonu David Hume Tabiî Din Üzerine Diyaloglar Charles Darwin Türlerin Kökeni Paleontoloji tarihi Geçiş fosili Karışmalı kalıtım Mendel genetiği Darwinizmin tutulması Modern evrimsel sentez Moleküler evrimin tarihçesi Genişletilmiş evrimsel sentez
Felsefe	Darwinizm Alternatifler Katastrofizm Lamarkizm Ortogenez Mutasyonizm Sıçramacılık Yapısalcılık Spandrel Teistik Vitalizm Biyolojide teleoloji
Alakalı	Biyocoğrafya Ekolojik genetik Grup seçilimi Kültürel evrim Kültürel grup seçimi İkili kalıtım teorisi Hologenom evrimi teorisi Kayıp kalıtım problemi Moleküler evrim Astrobiyoloji Filogenetik Ağaç Polimorfizm Eobiont Sistematik Transgenerasyonel epigenetik kalıtım
Kategori Commons Vikiproje

Dört üyelilerin evrimi nedir?, Dört üyelilerin evrimi anlamı nedir?, Dört üyelilerin evrimi ne demektir?

Dört üyelilerin evrimi nedir?, Dört üyelilerin evrimi anlamı nedir?, Dört üyelilerin evrimi ne demektir?

Dört üyelilerin evrimi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]