Peripatrik türleşme

Peripatrik veya peripatri (dış kenara ait), yayılma alanları birbirine komşu olan ama çakışmayan, bunun yanında bir sıra dağ veya geniş nehirler gibi engeller yüzünden birbirinden ayrılan ve artık eski yurtlarında olamayan organizmaları ifade eden birer biyocoğrafya terimleridir.

Birbirinden ayrılmış bu tür canlı organizmalar genellikle birbirleriyle yakın akraba olup aynı soydan gelen kardeş türlerdir ve gösterdikleri yayılım peripartik türleşmenin bir sonucudur. Peripatrik türleşme veya dış kenarlı türleşme evrim yoluyla yeni türlerin oluştuğu bir türleşme şeklidir. Bu türleşme şeklinde, izolasyon içinde bulunan ve diğerlerinden yalıtılmış olan periferik (dış kenara ait) bir popülasyon içinde yeni türler şekillenir. Bu, izole popülasyonların birbirleriyle gen alış verişlerinde bulunamadığı ve gen akışının engellendiği allopatrik türleşmeye çok benzer.^[1] Ancak peripatrik türleşme terimi, allopatrik türleşmenin aksine, daha ziyade popülasyonlardan birinin diğerinden daha çok küçük olduğu durumları tanımlamak için kullanılması önerilir.

Peripatrik türleşmenin olası bir sonucu, coğrafi olarak geniş bir alana yayılmış olan ata türün parafiletik (birden fazla atadan köken almış) olmaya başlaması ve böylece bir paratür olmasıdır. Kısa olarak paratür, kendisi herhangi bir soy tükenmesi yaşamadan bir veya daha fazla oğul türler oluşturabilmiş olan türlere denir. Örneğin, boz ayıdan kutup ayılarının evrimiş olması, soyundan geldiği ata türün sınır bölgesinde yaşayan bir popülasyonun evrilerek yeni türler oluşturmasına dair iyi belgelenmiş canlı bir örnektir.^[2]^[3]

Peripatrik türleşme, başlangıçta Ernst Mayr tarafından önerilmiş olup küçük nüfuslu canlı popülasyonlarının, bir veya daha fazla nesil boyunca nüfus azalmasına maruz kalarak bir süre için genetik çeşitliliğin hızla azalış gösterdiği seçim darboğazlarından geçmesi nedeniyle, kurucu etkisi denilen olgu ile yakın ilişkilidir.^[4]^[5] Bunun yanında genetik sürüklenmenin peripatrik türleşmede genellikle önemli bir rol oynadığı da düşünülmektedir.^[6]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Türleşme - 4: Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur? Parapatrik ve Peripatrik Türleşmeler Ne Demektir? 21 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Evrim Ağacı, ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu, 11.05.2011, erişim tarihi 18.11.2011
^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011.
^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011.
^ Provine WB (1 Temmuz 2004). "Ernst Mayr: Genetics and speciation". Genetics. 167 (3). ss. 1041-6. PMC 1470966 $2. PMID 15280221. 1 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011.
^ Darboğazlar ve kurucu etkiler 5 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Evrimi Anlamak, erişim tarihi 18.11.2011
^ Templeton AR (1 Nisan 1980). "The theory of speciation via the founder principle". Genetics. 94 (4). ss. 1011-38. PMC 1214177 $2. PMID 6777243. 4 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011.

[1] Türleşme - 4: Türleşme Nedir? Farklı Türler Nasıl Oluşur? Parapatrik ve Peripatrik Türleşmeler Ne Demektir? 21 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Evrim Ağacı, ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu, 11.05.2011, erişim tarihi 18.11.2011

[2] "Arşivlenmiş kopya". 20 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011.

[3] "Arşivlenmiş kopya". 3 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011.

[4] Provine WB (1 Temmuz 2004). "Ernst Mayr: Genetics and speciation". Genetics. 167 (3). ss. 1041-6. PMC 1470966 $2. PMID 15280221. 1 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011.

[5] Darboğazlar ve kurucu etkiler 5 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Evrimi Anlamak, erişim tarihi 18.11.2011

[6] Templeton AR (1 Nisan 1980). "The theory of speciation via the founder principle". Genetics. 94 (4). ss. 1011-38. PMC 1214177 $2. PMID 6777243. 4 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

g t d Türleşme
Temel kavramlar	Tür · Ekoton · Kronotür · Türleşme
Türleşme şekilleri	Allopatrik · Heteropatrik · Peripatrik · Parapatrik · Simpatrik · Poliploitlik · Paleopoliploid
Etki eden mekanizmalar	Cinsel seçilim · Sınıflandırıcı eşleşme · Sıçramalı evrim · Hibrit türleşmesi
Ara aşamalar	Melez · Özdeşik türler öbeği · Halka tür · Haldane kuralı

g t d Evrimsel biyoloji
Giriş Ana hatlar Evrimsel tarih kronolojisi Yaşamın evrimsel tarihi Dizin
Evrim	Abiyogenez Adaptasyon Adaptif radyasyon Diğerkâmlık Hile yapmak Karşılıklı Baldwin etkisi Kladistik Birlikte evrim Mutualizm Ortak ata Yakınsak evrim Iraksak evrim Yeryüzündeki ilk yaşam Evrimin kanıtları Evrimsel silahlanma yarışı Evrimsel baskı Eksaptasyon Soy tükenmesi Yok oluş Homoloji Son evrensel ortak ata Makro evrim Mikro evrim Uyumsuzluk Adaptif olmayan radyasyon Panspermia Paralel evrim Sinyalizasyon teorisi Handikap ilkesi Türleşme Tür Tür kompleksi Türler sorunu Taksonomi Seçilim birimleri Gen merkezli evrim görüşü
Popülasyon genetiği	Yapay seçilim Biyoçeşitlilik Evrimsel olarak istikrarlı strateji Fisher prensibi Seçilim değeri Kapsayıcı Gen akışı Genetik sürüklenme Akraba seçilimi Ebeveyn yatırımı Ebeveyn-yavru çatışması Mutasyon Popülasyon Doğal seçilim Eşeysel dimorfizm Cinsel seçilim Eş seçimi Sosyal seçilim Trivers-Willard hipotezi Varyasyon
Gelişim	Kanalizasyon Evrimsel gelişim biyolojisi Genetik asimilasyon İnversiyon Modülerlik Fenotipik plastisite
Taksonlara göre evrim	Bakteriler Kuşlar köken Brachiopodalar Yumuşakçalar Kafadan bacaklılar Dinozorlar Balıklar Mantarlar Böcekler Kelebekler Memeliler kediler köpekgiller kurtlar köpekler sırtlangiller yunuslar ve balinalar atlar kangurugiller primatlar insanlar lemurlar deniz inekleri Bitkiler tozlayıcı aracılı Sürüngenler Örümcekler Dört üyeliler Virüsler
Organlara göre evrim	Hücreler DNA Kamçı Ökaryotlar simbiyogenez kromozom endomembran sistemi mitokondri çekirdek plastitler Hayvanlarda göz kıl kulak kemikleri sinir sistemleri beyin
Sürece göre evrim	Yaşlanma ölüm programlanmış hücre ölümü Kuşların uçuşu Biyolojik karmaşıklık Karşılıklı yardımlaşma Renkli görme primatlarda Duygular Empati Etik Gerçek sosyal yaşam Bağışıklık sistemi Metabolizma Tek eşlilik Ahlak Mozaik evrim Çok hücrelilik Eşeyli üreme Gamet farklılaşması/cinsiyetler Yaşam döngüleri/nükleer evreler Çiftleşme tipleri Mayoz Biyolojik cinsiyet belirleme Yılan zehri
Tempo ve biçimler	Tedricilik/Sıçramalı evrim/Sıçramacılık Mikromutasyon/Makromutasyon Üniformitaryanizm/Katastrofizm
Türleşme	Allopatrik Anagenez Katagenez Kladogenez Ortak türleşme Ekolojik Hibrit Ekolojik olmayan Parapatrik Peripatrik Takviye Simpatrik
Tarih	Rönesans ve Aydınlanma Çağı Türlerin transmutasyonu David Hume Tabiî Din Üzerine Diyaloglar Charles Darwin Türlerin Kökeni Paleontoloji tarihi Geçiş fosili Karışmalı kalıtım Mendel genetiği Darwinizmin tutulması Modern evrimsel sentez Moleküler evrimin tarihçesi Genişletilmiş evrimsel sentez
Felsefe	Darwinizm Alternatifler Katastrofizm Lamarkizm Ortogenez Mutasyonizm Sıçramacılık Yapısalcılık Spandrel Teistik Vitalizm Biyolojide teleoloji
Alakalı	Biyocoğrafya Ekolojik genetik Grup seçilimi Kültürel evrim Kültürel grup seçimi İkili kalıtım teorisi Hologenom evrimi teorisi Kayıp kalıtım problemi Moleküler evrim Astrobiyoloji Filogenetik Ağaç Polimorfizm Eobiont Sistematik Transgenerasyonel epigenetik kalıtım
Kategori Commons Vikiproje

Peripatrik türleşme nedir?, Peripatrik türleşme anlamı nedir?, Peripatrik türleşme ne demektir?

Peripatrik türleşme nedir?, Peripatrik türleşme anlamı nedir?, Peripatrik türleşme ne demektir?

Peripatrik türleşme

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]