Friedrich August von Hayek

Friedrich August Hayek
Friedrich August Hayek
Doğum	08 Mayıs 1899; Viyana, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Ölüm	23 Mart 1992 (92 yaşında); Freiburg, Almanya
Milliyet	Avusturyalı-Britanyalı
Mezun olduğu okul(lar)	Viyana Üniversitesi (Dr. jur. 1921, Dr. rer. pol 1923)
Ödüller	Nobel Ekonomi Ödülü (1974); Presidential Medal of Freedom (1991)
Kariyeri
Dalı	Ekonomi, politika, hukuk, felsefe, psikoloji
Çalıştığı kurumlar	Freiburg Üniversitesi (1962-1968); Chicago Üniversitesi (1950-1962); Londra Ekonomi Okulu (1931-1950)
İmza

Friedrich August von Hayek (d. 8 Mayıs 1899, Viyana - ö. 23 Mart 1992, Freiburg), Avusturya ekolüne bağlı ekonomist ve siyaset bilimcidir. Serbest piyasa ekonomisini 20. yüzyıl ortasında yükselen sosyalist dalgaya karşı savunmasıyla tanındı. Hukuk ve epistemolojiye önemli katkılar yaptı. 1974'te Nobel Ekonomi Ödülü'nü düşünsel rakibi Gunnar Myrdal ile paylaştı.^[1]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayek'in babası August von Hayek tıp doktorudur; aynı zamanda Viyana Üniversitesi'nde yarı-zamanlı botanik dersleri vermiştir. Doğal bilimcilerin ağırlıkta olduğu bir aile ortamında yetişmesine rağmen topçu subayı olarak görev yaptığı I. Dünya Savaşı'ndan sonra sosyal bilimlere yönelmiştir. Viyana Üniversitesi'nden 1921'de hukuk, 1923 yılında ise siyaset bilimi üzerine 2 sene ara ile 2 doktora almış olan Hayek, 1924'te ABD dönüşünde sosyalizm fikirlerini benimsemek üzereyken Ludwig von Mises'in Sosyalizm kitabından etkilenmiş ve düşüncesini değiştirmiştir. Hayatının bundan sonraki kısmında liberal felsefeyi ekonomi, siyaset felsefesi gibi birçok alanda başarılı bir şekilde savunmuştur.

Hayek serbest piyasa düzeninin felsefi savunucularındandır. Avusturya Okulu'nun 20. yüzyıldaki en önemli temsilcilerinden biridir. 1974'te Nobel Ekonomi ödülünü almıştır. Merkezi ekonomik planlamanın insanların özgürlüklerini ve ihtiyaçlarını kısıtlayacağı tezini vurgulamış, çoğulculuğu ve ekonomik sübjektivizmi savunmuştur.

Hayek'e göre iktisadi karar verme hakki, bireylerden, onların değerlerinden ve amaçlarından bağımsız değildir (ekonomik öznellik, Avusturya ekolü), karar verme hakları enformasyona sahip olan bireylerde olmalıdır. Rekabetçi bir piyasada fiyatlar, insanların farklı mal ve servislere biçtikleri görece değerleri belirlemekte, bireyler de bunlara bakıp istek ve ihtiyaçlarını en iyi şekilde nasıl karşılayacaklarına ve hatta o istek ve ihtiyaçların neler olduklarına karar vermektedirler.

Hayek iktisat dışında bilişim (enformasyon) teorisi, hukuk, politika teorisi, bilim felsefesi ve bilişsel psikoloji (cognitive psychology) gibi alanlarda da yeni fikirler üretmiştir.

Zengin ve muhafazakâr bir ailenin kızı olan annesi Felicitas Hayek ünlü felsefeci Ludwig Wittgenstein 'ın akrabası olması nedeniyle Hayek, Wittgenstein'ın ikinci kuzenidir. Wittgenstein ile birkaç kez bir araya gelmesine rağmen Hayek, Wittgenstein'ın düşüncesi ve analiz metodunun kendi hayatı ve düşüncelerini derin bir şekilde etkilediğini belirtmiştir.

Hayek üç erkek kardeşten en büyüğü olmasına rağmen diğer iki kardeşinden daha uzun yaşamıştır. Kardeşleri Heinrich 1969 yılında 69 yaşında, Erich 1986 yılında 82 yaşında ölmüştür. Hayek ise 1992 yılında yaklaşık 93 yaşında ölmüştür.^{[kaynak belirtilmeli]}

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

The Road to Serfdom - Serfliğe Giden Yol (1944) Bu Eser, Hayek'in özgürlük savunusuna adadığı uzun entelektüel hayatının en çarpıcı ürünlerindendir. Serfliğe Giden Yol, son derece önemli bazı siyasal soruların cevaplarını aramaktadır. Özgürlük nedir? Sosyalizm, faşizm ve diğer totaliter sistemler neden özgürlükle uzlaşmaz bir çelişki içindedirler? Birbirine karşıt görünen özgürlük aleyhtarı anlayışlar yoksa aynı kökten mi türemişlerdir? Söz gelimi "Nazizmin Sosyalist kökleri" nelerdir? Özgürlük, geçici bir güvenlik uğruna feda edilebilir mi? Kollektivist ekonomi altında demokrasinin ve azınlık haklarının yaşama şansı var mıdır?

The Use of Knowledge in Society (1945) (Bilginin Toplumda Kullanımı)
The Sensory Order (1952) (Duyumsal Düzen)
The Constitution of Liberty (1960) - Özgürlüğün Anayasası (2013)^[2]
Law, Legislation and Liberty (1979) - Hukuk, Yasama ve Özgürlük (2012)^[3]

Düşünür hakkında ilginç bilgiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayek 1974 yılında zıt fikirleri savunmalarına rağmen Guannard Myrdall ile paylaşmak zorunda kaldığı Nobel ödülünü almıştır. Ölmeden 2 sene önce hafıza kaybına uğramıştır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Nobel Ekonomi Ödülü sahipleri listesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1974". nobelprize.org. 15 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2016.
^ von Hayek, Friedrich August (2013). Özgürlüğün Anayasası. Ankara: BigBang Yayınları.
^ von Hayek, Friedrich August (2012). Hukuk, Yasama ve Özgürlük. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

http://www.mises.org/hayekbio.asp 3 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://www.kritize.net/kafekritize-kultur-sanat/portre/234-friedrich-august-von-hayek 29 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1974". nobelprize.org. 15 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2016.

[2] von Hayek, Friedrich August (2013). Özgürlüğün Anayasası. Ankara: BigBang Yayınları.

[3] von Hayek, Friedrich August (2012). Hukuk, Yasama ve Özgürlük. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

[1]

[2]

[3]

g t d Nobel Ekonomi Ödülü sahipleri
1969-1975	Ragnar Anton Kittil Frisch / Jan Tinbergen (1969) Paul Samuelson (1970) Simon Kuznets (1971) John Hicks / Kenneth Arrow (1972) Wassily Leontief (1973) Gunnar Myrdal / Friedrich August von Hayek (1974) Leonid Kantoroviç / Tjalling Koopmans (1975)
1976-2000	Milton Friedman (1976) Bertil Ohlin / James Meade (1977) Herbert Simon (1978) Theodore Schultz / Arthur Lewis (1979) Lawrence Klein (1980) James Tobin (1981) George Stigler (1982) Gérard Debreu (1983) Richard Stone (1984) Franco Modigliani (1985) James M. Buchanan (1986) Robert Solow (1987) Maurice Allais (1988) Trygve Haavelmo (1989) Harry Markowitz / Merton Miller / William Forsyth Sharpe (1990) Ronald Coase (1991) Gary Becker (1992) Robert Fogel / Douglass North (1993) John Harsanyi / John Forbes Nash Jr. / Reinhard Selten (1994) Robert Lucas, Jr. (1995) James Mirrlees / William Vickrey (Ölümünden sonra) (1996) Robert C. Merton / Myron Scholes (1997) Amartya Sen (1998) Robert Alexander Mundell (1999) James Heckman / Daniel McFadden (2000)
2001-günümüz	George Akerlof / Michael Spence / Joseph E. Stiglitz (2001) Daniel Kahneman / Vernon L. Smith (2002) Robert F. Engle / Clive Granger (2003) Finn E. Kydland / Edward C. Prescott (2004) Robert J. Aumann / Thomas C. Schelling (2005) Edmund Phelps (2006) Leonid Hurwicz / Eric Maskin / Roger Myerson (2007) Paul Krugman (2008) Elinor Ostrom / Oliver E. Williamson (2009) Peter A. Diamond / Dale T. Mortensen / Christopher A. Pissarides (2010) Thomas J. Sargent / Christopher A. Sims (2011) Alvin E. Roth / Lloyd S. Shapley (2012) Eugene Fama / Lars Peter Hansen / Robert J. Shiller (2013) Jean Tirole (2014) Angus Deaton (2015) Oliver Hart / Bengt Holmström (2016) Richard Thaler (2017) William Nordhaus / Paul Romer (2018) Abhijit Banerjee / Esther Duflo / Michael Kremer (2019) Paul Milgrom / Robert B. Wilson (2020) Joshua Angrist / Guido Imbens / David Card (2021) Ben Bernanke / Douglas Diamond / Philip H. Dybvig (2022) Claudia Goldin (2023)

g t d Avusturya Okulu
Etkilendikleri	Klasik ekonomi Fransız Liberal Okulu Frédéric Bastiat Jean-Baptiste Say Gustave de Molinari Salamanca Okulu
Kurucular	Eugen von Böhm-Bawerk Friedrich Hayek Carl Menger Ludwig von Mises Friedrich von Wieser
Diğer kişiler	Bruce L. Benson Walter Block Peter Boettke Thomas DiLorenzo Frank Fetter Roger Garrison Gottfried Haberler Henry Hazlitt Robert Higgs Hans-Hermann Hoppe Steven Horwitz Jesús Huerta de Soto Israel Kirzner Ludwig Lachmann Peter Leeson Fritz Machlup Robert Murphy William H. Peterson David Prychitko Larry Reed George Reisman Richard Ritter von Strigl Murray Rothbard Joseph Salerno Mark Skousen Gerhard Tintner

g t d Sosyal ve politik felsefe
Eski	Aristoteles Augustine Çanakya Cicero Konfüçyüs Han Fei Lactantius Laozi Mensiyüs Mozi Origenes Filon Platon Plütark Polibios Shang Sun Tzu Tertullianus Thukididis Valluvar Ksenofon Xun Kuang
Ortaçağ	Alpharabius Aquinas Avempace Avicenna Baldus Bartolus Bruni Dante Gelasius Gazzâlî Giles Gratian Gregory İbn Haldun Salisburyli John Latini Musa bin Meymun Marsilius Muhammed Nizâmülmülk Ockham Photios Gemistos Plethon İbn-i Tufeyl Wang
Erken modern	Beza Boétie Bodin Bossuet Buchanan Calvin Campanella Desiderius Erasmus Filmer Grotius Guicciardini Harrington Hayashi Hobbes James Leibniz Locke Luther Machiavelli Malebranche Milton Montaigne More Müntzer Naudé Pufendorf Sidney Spinoza Suárez
18th–19th-yüzyıl	Bakunin Bastiat Beccaria Bentham Blanqui Bolingbroke Bonald Burke Carlyle Comte Condorcet Constant Cortés Emerson Engels Fichte Fourier Franklin Godwin Haller Hamann Hegel Helvétius Herder Hume Jefferson Kant siyaset felsefesi Kierkegaard Le Bon Le Play Madison Maistre Marx Mazzini Mill Montesquieu Nietzsche Novalis Owen Paine Renan Rousseau Royce Sade Saint-Simon Schiller Smith Spencer Spooner de Staël Stirner Taine Thoreau Tocqueville Tucker Vico Vivekananda Voltaire Warren
20th–21st-yüzyıl	Adorno Agamben Ambedkar Arendt Aron Badiou Baudrillard Bauman Benoist Berlin Bernstein Burnham Butler Camus Chomsky de Beauvoir Debord Deleuze Dewey Dmowski Du Bois Dugin Durkheim Dworkin Evola Foucault Fromm Fukuyama Gandhi Gehlen Gentile Gramsci Guénon Habermas Hayek Heidegger Hoppe Huntington Irigaray Kautsky Kirk Kołakowski Kropotkin Laclau Land Lenin Luxemburg MacIntyre Mansfield Mao Marcuse Maritain Maurras Michels Mises Mosca Mouffe Negri Niebuhr Nozick Nursî Oakeshott Ortega Pareto Polanyi Popper Qutb Radhakrishnan Rand Rawls Röpke Rothbard Russell Santayana Sartre Schmitt Scruton Searle Shariati Simmel Skinner Sombart Sorel Spann Spengler Strauss Sun Taylor Voegelin Walzer Weber Weil Žižek
Sosyal teoriler	Anarşizm Otoriterlik Kolektivizm Hıristiyan teorileri Komünizm Cemaatçilik Çatışma teorileri Konfüçyüsçülük Uzlaşı teorisi Muhafazakârlık Sözleşmecilik Kozmopolitizm Elit teorisi Faşizm Feminist teoriler Gandizm Hindu milliyetçiliği (Hindutva) Bireycilik İslami teoriler İslamcılık Yasalcılık Liberalizm Özgürlükçülük Mohizm Monarşizm Milliyetçilik Popülizm Cumhuriyetçilik Sosyal inşacılık Sosyal yapılandırmacılık Sosyal Darwinizm Sosyalizm Faydacılık
İlgili makaleler	Ekonomi politiğin eleştirisi İçtihat bilimi Felsefe ve ekonomi Eğitim felsefesi Tarih felsefesi Hukuk felsefesi Sosyal bilim felsefesi Siyasi etik Adalet Dizin

Friedrich August von Hayek anlamı nedir