Türkiye'de derin devlet

Derin devlet, Anayasa'da belirlenmiş devlet yapısı dışında oluşturulan devlet yapısını ifade eden siyasi terim.

Baskın Oran'ın tanımına göre "devlet yetkisini şu veya bu biçimde kullanan kişi veya kurumların meşruluk sınırları dışına taştıkları zaman şiddet kullanmaları halinde ortaya çıkan oluşumdur."^[1] Mümtaz'er Türköne'ye göre ise devlet görevlilerinin "eşkıyâ yöntemleriyle yetkilerini, kullandıkları kaynak ve imkânları 'gizlilik' zırhından istifade ederek devleti korumak için değil, kendilerine çıkar sağlamak için"^[2] kullanmalarına derin devlet adı verilir.

Derin devleti dile getiren ilk devlet adamı olan Bülent Ecevit, 26 Eylül 1974'te, Giresun'da yaptığı bir konuşmada şu ifadeyi kullandı:

“	12 Mart sonrası dönemde adı sanı ortaya çıkan ve tedbirlerin ve hatta soruşturmaların hukukiliğine ve insaniliğine gölge düşüren Kontrgerilla adlı örgütün, bu resmi görüntülü fakat gayriresmî örgütün niteliği ve amacı üzerindeki örtü kaldırılamamıştır.^[3]	„

1996'da yaşanan Susurluk Skandalı'yla giderek yaygınlaşan bir kavram olan derin devletin kökeni ve ne anlama geldiği konusunda farklı savlar vardır. İleri sürülen bir teoriye göre, derin devletin başlangıç noktası Soğuk Savaş döneminde NATO'ya üye ülkelerde oluşturulan ve CIA tarafından yönetilen ve finanse edilen istihbarat ve silahlı operasyon örgütlerine dayanır.^[4] Bu örgütün Türkiye'de kontrgerilla adı altında faaliyet gösterdiği iddia ediliyor.^[4] 1974 yılında, bu iddiayı destekleyen ilk devlet adamı eski başbakan Bülent Ecevit olmuştur.^[3] Bir diğer teoriye göre ise derin devletin kökleri, Osmanlı Devleti'nin son yıllarında İttihat ve Terakki yönetimi^[5] tarafından kurulan gizli istihbarat ve askerî operasyon örgütü olan Teşkilât-ı Mahsusa'ya kadar uzanır.^[4] Bu iddiayı destekleyenler arasında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan vardır.^[6]

Derin devlet hakkında görüşler[değiştir | kaynağı değiştir]

9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ise 17 Nisan 2005 tarihinde, CNN Türk'te yayınlanan Ankara Kulisi adlı programda konuyla ilgili şunları söyledi:

“	Derin devlet, devletin kendisidir. Askerdir, derin devlet. Cumhuriyet'i kuran askerler, devletin yıkılmasından daima korku duyar. Halk bazen sağlanan hakları suiistimal eder, yürüyüş hakkı verildiğinde gidip cam çerçeveyi indirerek, polisle çatışır. Derin devlete ülkenin muhtaç olması, ülkenin yönetilememesinden kaynaklanır. Derin devlet şu anda devrede değil. Derin devlet, kanaatlerine göre, devleti yıkılma sınırına getirmediğiniz sürece hareket halinde değildir. Onlar ayrı bir devlet değil, ama devlete el koydukları zaman derin devlet olurlar.^[7]	„

Demirel, NTV'de yayınlanan Basın Odası programında "Devletin tekliği esastır, iki devlet olmaz. Bizim ülkemizde iki devlet var. Bir derin devlet var, bir devlet var. Asıl olması gereken devlet yedek, yedek olması gereken devlet asıldır" dedi.^[8] 12 Eylül 1980 askerî yönetiminin başı olan Kenan Evren, "Sayın Demirel doğru söylüyor. Derin devlet biziz. Devlet zaafa uğradığında el koyarız. 1980'de Demirel'in suçu yoktu. Daha yeni gelmişti, ne yapalım onun dönemine rastlamıştı"^[8] diyerek Demirel'in görüşlerine destek verdi.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Agos gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hrant Dink'in öldürülmesinin ardından, 26 Ocak 2007 tarihinde Kanal 7'de yayınlanan İskele Sancak adlı programda şu sözleri dile getirdi:

“	Derin devletin varlığına katılmıyorum diye bir şey yok, katılmıyorum olur mu, neden olmasın. O her zaman olmuş. Türkiye Cumhuriyeti döneminde başlamış bir şey de değil. Ta Osmanlı'dan. Bu gelenekten gelen bir şey zaten. Ama bunu minimize etmek, mümkünse yok etmek, bunu başarmak gerek.^[6]	„

Erdoğan, "kurumlar içi çeteleşme"^[3] olarak nitelediği derin devletle ilgili açıklamalarını şöyle sürdürdü:

“	Bu tür bir yapı var. Bugüne kadar bu tür bağlantıların üzerine gidilmediği için bedelini hem millet hem devlet olarak ödedik. Yürütme olarak belirli bir yere kadar gidebiliyoruz. Bu olayların üzerine yürütme, yasama, yargı birlikte gidilmeli. Meclis araştırma komisyonlarından bir sonuç çıkmıyor. Trabzon'da attığımız adım, bunun adımıdır. Vali ve emniyet müdürünün görevden alınması ve mülkiye müfettişleri göndermek bu işin altyapısını oluşturma çabasıdır. Geçmişte ne gibi yazışmalar oldu, müdahale yapıldı mı bakılacak. Bir başka ile sıçrayabilir. Şemdinli'deki netice herkesi tatmin etmemiş olabilir. Şemdinli'den sonra bir sürü olay oldu. Sauna, Atabey çetesi çıktı. Kurumların içindeki çeteleşme bağlantılarının üzerine ısrarla gidilmeli.^[3]	„

Eski Başbakan Yardımcısı Abdüllatif Şener ise devlet içinde gayrimeşru oluşumların yer aldığını, fakat kullanımı yaygınlaşmış olan "derin devlet" kavramının yanlış olduğunu savunuyor:

“	Derin devlet öteden beri polemiklere konu olmuştur. Bir takım güvenlik birimleri, kamu sıfatına sahip kişiler kendilerine görev ve yetki biçiyor. Ülkenin geleceğini koruma görevini kendilerinde buluyor. Vatan ve memleketle ilgili olarak kendilerini daha imtiyazlı sayıyor. Kendilerini vatansever görüp bazı eylemler yapmaya adıyor. Bunlar var mı, yok mu bilemem ama hiçbiri yasadaki yetkileri içermiyor. Anayasadan, yasalardan alınmayan bir yetkinin devlet adına kullanımı "meşru yetki" değildir. Bu kişilerin resmi sıfatları da olabilir. Yasaya dayanmıyorsa, yapılan işi devlete ait bir iş olarak görmüyorum. Ben onu ne bilinen, ne de derin devlet olarak nitelerim. Bu tip şeylere devlet bile demem.^[9]	„

Emekli MİT mensubu, ekonomi uzmanı, stratejist: Mahir Kaynak ise kavramın içinin boşaltıldığını savunuyor.

“	Derin devletin ülkenin geleceğini planlayan ve bunu gerçekleştirmek için politikalar üreten bir akıl olarak tanımladım. Ancak daha sonra bu kavramın içeriği değiştirildi ve benim kesinlikle karşı olduğum, devlete rağmen faaliyet gösteren yeraltı örgütlerine derin devlet adı verildi. Yeni tanımlama o kadar yerleşti ki benim başlangıçta yaptığım tanımlama unutuldu. Asıl önemlisi derin devletin konumu ters yüz edildi. Ben onu üstün bir akıl, ülkenin en etkili gücü olarak tanımlarken birdenbire büyük güçlerin kullandığı, derin devletlerin maşası olan örgütler derin devlet olarak anılmaya başlandı. Bu algılamayı değiştirmenin mümkün olmadığını görüyorum ve derin devlet olarak tanımladığım akla bundan sonra ‘Akil Devlet’ adını veriyorum.^[10]	„

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Eylül Darbesi
16 Mart Katliamı
1995 Azerbaycan darbe girişimi
Kanlı 1 Mayıs
Bülent Ecevit'e suikast girişimleri
Bahçelievler katliamı
Abdi İpekçi suikastı
Savcı Doğan Öz cinayeti
Turgut Özal suikastı
Tuğgeneral Bahtiyar Aydın cinayeti^[11]
Albay Rıdvan Özden cinayeti
Albay Kazım Çillioğlu cinayeti
Albay Vural Berkay cinayeti^[12]^[13]
Ankara Faili Meçhul Cinayetler Davası
Necip Hablemitoğlu suikastı^[14]
Üzeyir Garih cinayeti
Danıştay Saldırısı
Zirve Yayınevi Katliamı
Gazi Mahallesi Olayları
Hayata Dönüş Operasyonu
Hrant Dink Suikastı
Kızıldere Olayı
Sivas Katliamı
Başbağlar Katliamı
Güçlükonak Katliamı
Susurluk Skandalı
Cizre Faili Meçhul Cinayetler Davası
Çetin Emeç suikastı
Uğur Mumcu suikastı
Bahriye Üçok suikastı
Turan Dursun suikastı
Ahmet Taner Kışlalı suikastı
Sabancı Suikastı^[15]^[16]^[17]
Şemdinli Olayları
Sarıkız, Ayışığı ve Eldiven darbe teşebbüsü iddiaları
Eryaman Baskını^{[kaynak belirtilmeli]}
Andrea Santoro suikastı^{[kaynak belirtilmeli]}
Hulusi Sayın suikastı^{[kaynak belirtilmeli]}
Ergenekon davası
1993 Türkiye askerî darbe iddiaları
Kale Planı
Kutlu Adalı suikastı

Teşkilatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Örgütler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Literatürde derin devlet[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmet Özcan, Derin Devlet ve Muhalefet Geleneği, Bakış Yayınları, Şubat 2000, ISBN 9789095621475
Alişan Satılmış, Derin Devletin Solcuları, Platin Yayınları, Ağustos 2004, ISBN 9789758163465
Atilla Akar, Derin Dünya Devleti: Gizli Doktrinin Küresel Efendileri, Timaş Yayınları, Ekim 2003, ISBN 9799753627442
Aytekin Gezici, Derin Devlet Bagajdan Çıktı: Şemdinli, Akis Kitap, Mart 2006, ISBN 9799759129766
Aytekin Gezici, Derin Devletin Rengi Yeşil, Akis Kitap, Mart 2006, ISBN 9799759129759
Aytekin Gezici, Ergenekon: Çelik Çekirdek'ten Susurluk'a, Sauna Çetesi'nden Türk İntikam Tugayı'na, Karakutu Yayınları, 2008, ISBN 978-9944-71-439-6
Belma Akçura, Derin Devlet Oldu Devlet, Güncel Yayıncılık, Nisan 2006, ISBN 9789756117415
Cüneyt Arcayürek, Derin Devlet 1950-2007: Darbeler ve Gizli Servisler, Detay Yayıncılık, Ocak 2007, ISBN 9789944314022
Fikri Sağlar, Kod Adı Susurluk: Derin İlişkiler, Arkadaş Yayınları, Ağustos 2007, ISBN 9789755095240
Hakan Türk, Derin Devlet Var mı?, Akademi TV Programcılık, Mayıs 2005, ISBN 9799758208400
Hasan Taşkın, Şu Derin Devlet, Truva Yayınları, Kasım 2006, ISBN 9789756237991
İsmet Bozdağ, Derin Devlet Cehenneminde Düşünmek Can Bahası, Tekin Yayınevi, 2001, ISBN 9754782040
Necdet Açan, Derin Devletin Peşinde, Karakutu Yayınları, Mart 2005, ISBN 9789756054857
Necdet Pekmezci ve Nurşen Büyükyıldız, Ülkücüler: Öteki Devletin Şehitleri, Kaynak Yayınları, 1999, ISBN 979-975-343-277-0
Ömer Lütfi Mete, Derin Devlet: Tanımlanamayan Güç, Timaş Yayınları, Aralık 2007, ISBN 9799752633086
Ömer Lütfi Mete, 28 Şubat'tan Şemdinli'ye Derin Çeteler, Profil Yayıncılık, Nisan 2007, ISBN 9789759960636
Tahir Tamer Kumkale, Derin Devlet Nedir?, Pegasus Yayınları, Şubat 2007, ISBN 9789944326636
Talat Turhan, Derin Devlet, İleri Yayınları, Mayıs 2006, ISBN 9789756288672
Ümit Sayın, Derin Devletler, Gizli Projeler ve Kirli Gerçekler, Neden Kitap, Temmuz 2006, ISBN 9799752541428
Zihni Çakır, Ergenekon'un Çöküşü 1: Dünden Bugüne Devletin Derinliklerindeki Kirli İlişkiler, Neden Kitap, Mart 2008, ISBN 9789752542051
Zihni Çakır, Ergenekon'un Çöküşü 2: Dünden Bugüne Devletin Derinliklerindeki Kirli İlişkiler, Neden Kitap, Mart 2008, ISBN 9789752542289
Zihni Çakır, Kod Adı Darbe: Gizli Belgeler, Telefon Dinleme Kayıtları ve Krokilerle Ergenekon'un Kodları, Neden Kitap, Haziran 2008, ISBN 9789752542488

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Baskın Oran, Derin Devlet nedir, nasıl oluşur^{[ölü/kırık bağlantı]}, URL erişim tarihi: 1 Mayıs 2008.
^ Mümtaz'er Türköne, 'Derin devlet' eşkıyâlıktır 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Zaman, 1 Şubat 2007, URL erişim tarihi: 1 Mayıs 2008.
^ ^a ^b ^c ^d AKP derin devlet için ne yaptı? 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 31 Ocak 2007, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.
^ ^a ^b ^c Şahin Alpay, 'Derin devlet' nedir? 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Zaman, 8 Şubat 2007, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.
^ http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=YazarYazisi&Date=&ArticleID=917502 ^{[yalın URL]}
^ ^a ^b Mehmet Barlas, Osmanlı'da oyun bitmez 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sabah, 29 Ocak 2007, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.
^ Demirel: Derin devlet askerdir 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 18 Nisan 2005, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.
^ ^a ^b Süleyman Demirel: İki devlet var 25 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 16 Kasım 2005, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.
^ Önder Yılmaz, Şener: Devlet, derin devleti tasfiye eder 1 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Milliyet, 5 Şubat 2007, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.
^ http://www.samanyoluhaber.com/y_298290_mahir-kaynak-akil-devlet.html ^{[yalın URL]}
^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2009.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2009.
^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2009.
^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.
^ http://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=1120495&AuthorID=75&Date=23.07.2009&b=Evet 27 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oydu&a=Can Dündar&ver=32
^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2009.
^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Serdar Kaya (1 Ekim 2009). "The Rise and Decline of the Turkish "Deep State": The Ergenekon Case" (PDF). Insight Turkey. 20 Haziran 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
Demirel derin devleti anlatıyor 21 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Baskın Oran, Derin Devlet nedir, nasıl oluşur^{[ölü/kırık bağlantı]}, URL erişim tarihi: 1 Mayıs 2008.

[2] Mümtaz'er Türköne, 'Derin devlet' eşkıyâlıktır 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Zaman, 1 Şubat 2007, URL erişim tarihi: 1 Mayıs 2008.

[R1-3] AKP derin devlet için ne yaptı? 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 31 Ocak 2007, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.

[Z1-4] Şahin Alpay, 'Derin devlet' nedir? 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Zaman, 8 Şubat 2007, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.

[5] ttp://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=YazarYazisi&Date=&ArticleID=917502 ^{[yalın URL]}

[S1-6] Mehmet Barlas, Osmanlı'da oyun bitmez 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sabah, 29 Ocak 2007, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.

[7] Demirel: Derin devlet askerdir 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 18 Nisan 2005, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.

[N1-8] Süleyman Demirel: İki devlet var 25 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NTVMSNBC, 16 Kasım 2005, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.

[9] Önder Yılmaz, Şener: Devlet, derin devleti tasfiye eder 1 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Milliyet, 5 Şubat 2007, URL erişim tarihi: 20 Mart 2008.

[10] ttp://www.samanyoluhaber.com/y_298290_mahir-kaynak-akil-devlet.html ^{[yalın URL]}

[11] "Arşivlenmiş kopya". 30 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2009.

[12] "Arşivlenmiş kopya". 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2009.

[13] "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2009.

[14] "Arşivlenmiş kopya". 25 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.

[15] ttp://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetay&ArticleID=1120495&AuthorID=75&Date=23.07.2009&b=Evet 27 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oydu&a=Can Dündar&ver=32

[16] "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2009.

[17] "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

g t d Türk milliyetçiliği
İdeoloji	Atatürk kişi kültü Anadoluculuk Irkçılık Kıbrıs Türk milliyetçiliği Turancılık Türkçülük Güneş-Dil Teorisi Türkleştirme Türk-İslam sentezi Ulusalcılık Ülkücülük İttihatçılık Atatürkçülük Altı Ok Taksim
Oluşumlar	Türk Ocakları Ülkü Ocakları Kuvâ-yi Milliye Müdâfaa-i hukuk cemiyetleri Türkiye Gençlik Birliği 9 Eylül Cephesi Türk İntikam Tugayı Türk Mukavemet Teşkilatı Kara Çete Rüzgâr Birliği
Düşünürler	Namık Kemal Ziya Gökalp Yusuf Akçura Ömer Seyfettin Mehmet Emin Yurdakul Orhan Seyfi Orhon Ahmet Ağaoğlu Zeki Velidi Togan Mustafa Kemal Atatürk Necip Asım Yazıksız Nihal Atsız Munis Tekinalp Reha Oğuz Türkkan Alparslan Türkeş Oktay Sinanoğlu Muhsin Yazıcıoğlu Şükrü Saracoğlu Yusuf Halaçoğlu Talat Paşa Enver Paşa Ali Suavi Numan Çelebicihan Rıza Nur I. Eftim Nejdet Sançar Peyami Safa Mahmut Esat Bozkurt Attilâ İlhan Gökçe Fırat
Olaylar	Ermeni mallarına el konması Bâb-ı li Baskını Adana Katliamı Yerleşim isimlerinin değiştirilmesi Başka dillerden alınan sözcüklerin değiştirilmesi Rum Kırımı Samsun tehcirleri Ermeni Kırımı ve Reddi Süryani Katliamı Türk Kurtuluş Savaşı Elza Niyego Olayı Vatandaş Türkçe konuş! Vagon-Li Olayı Öğrenci andı 1934 Trakya Olayları 1934 İskân Kanunu Soyadı Kanunu Zilan Katliamı Dersim Katliamı Yirmi Kur'a Nafıa Askerleri Varlık Vergisi Irkçılık-Turancılık Davası Sabahattin Ali suikastı 6-7 Eylül Olayları Erenköy Direnişi Kıbrıs Harekâtı Sağ-sol çatışması Kanlı 1 Mayıs 16 Mart Katliamı Malatya Katliamı Piyangotepe Katliamı Bahçelievler Katliamı Maraş Katliamı Çorum Olayları Balgat Katliamı Kemal Türkler suikastı 1995 Azerbaycan darbe girişimi Türk Ceza Kanunu'nun 301. maddesi Hayvan isimlerinin değiştirilmesi Hrant Dink suikastı
Mottolar	"Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" "Her Türk asker doğar" "Ne mutlu Türk'üm diyene" "Türkiye Türklerindir" "Şehitler ölmez vatan bölünmez" "Ya istiklâl ya ölüm" "Ya Taksim Ya Ölüm" "Vatandaş Türkçe konuş!"
Diğer	Atatürk Devrimleri Öz Türkçe Soyadı Kanunu Türk Tarih Tezi

Türkiye'de derin devlet nedir?, Türkiye'de derin devlet anlamı nedir?, Türkiye'de derin devlet ne demektir?