Türkiye'de iklim değişikliği, Türkiye iklimindeki değişiklikleri, bu değişikliklerin etkilerini ve ülkenin bu değişikliklere nasıl uyum sağladığını kapsamaktadır.^[1] Türkiye'nin yıllık sıcaklıklarının yanı sıra en yüksek sıcaklıkları da yükselmektedir.^[2][3] 2020 yılı, Türkiye'de kayda geçmiş en sıcak üçüncü yıldı.^[4] Türkiye, iklim değişikliğinden büyük ölçüde etkilenecek olmakla beraber,^[5][6] şimdiden sert hava koşullarıyla^[7] karşı karşıya kalmaktadır. Bu durumun başlıca tehlikeleri kuraklık^[8][9] ve sıcak hava dalgalarıdır.^[10] Türkiye'nin mevcut sera gazı emisyonları, küresel toplamının yaklaşık %1'ine karşılık gelmektedir^[11] ve kömüre yoğun bir şekilde devlet desteği yapılması, Türkiye'nin enerji politikası kapsamındadır.^[12][13] Türkiye, Paris Anlaşması'nı Aralık 2015 yılında imzalamıştır. 4 Kasım 2016 tarihinde yürürlüğe giren anlaşma,^[14] Türkiye tarafından ancak 6 Ekim 2021 tarihinde onaylandı.^[15] Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Türkiye'nin iklim değişikliğine uyum sağlamasını koordine etmektedir. Nehir havzasındaki su kaynakları ve tarım için iklim değişikliğine uyumu, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından planlanmıştır.^[16]

Sera gazı emisyonları[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'nin 2018 yılına ait CO₂ emisyonlarının sektörel dağılımı.^[17]

  Fosil yakıtlardan enerji üretimi (%35.6)

  Sanayi ve diğer üretim sektörlerinde enerji üretimi (%20.8)

  Ulaşım (%19.8)

  Sanayi süreçleri (%14.3)

  Konutlar (%8.9)

  Diğer enerji üretim kaynakları (%0.7)

Kömür ve kamyonlar Türkiye'nin beş yüz milyon tonluk yıllık sera gazı emisyonunun^[a] (bir kısmı metan, büyük çoğunluğu karbondioksittir) neredeyse yarısını oluşturmaktadır ve bu emisyonlar Türkiye'deki iklim değişikliğinin sebepleri arasındadır.

Türkiye'de enerji üretiminin üçte biri kömür yakıtlı enerji santralleri tarafından karşılanmaktadır.^[20][21] Ülkede atmosfere salınan karbondioksitin büyük bölümü ülkenin kömürlü termik santralleri kaynaklıdır. Benzin ve dizel yakıtlı araçlar, Türkiye'de yüksek düzeyde karbondioksit yayan bir başka kaynaktır. Kömür ve petrolden sonra en çok kirleten üçüncü yakıt, Türkiye'deki doğalgaz enerji santrallerinde, evlerde ve iş yerlerinde yakılan doğalgazdır. Türkiye'de fosil yakıt tüketimi ve CO₂ salınımında geçmişe oranla daha hızlı bir artış olması beklenmektedir.^{[22][daha iyi kaynak gerekli]}

Türkiye, ormanları yoluyla emisyonlarının beşte birini yeniden absorbe etmektedir. Hükûmet yeniden ağaçlandırmayı, elektrikli araç üretimini ve düşük karbonlu elektrik üretimini desteklemekle beraber 2053'e kadar net sıfır karbon emisyonu hedeflemektedir. Türkiye'nin iklim ve enerji politikaları değişmediği sürece, yüksek düzeyde karbondioksit emisyonuna yol açan çimento ve elektrik üretim sektörleri karbon vergisi ödemek zorunda kalabilir.

Doğal çevre üzerindeki etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Tunç Çağı'nda 2 önemli iklim değişikliği dönemi vardı.^[23] İklim Değişikliği ve Politika Çalışmaları Boğaziçi Üniversitesi Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş'e göre, Türkiye'de insan kaynaklı iklim değişikliği 1970'lerde başlamıştır.^[24]

Sıcaklık ve hava değişiklikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 itibarıyla, en sıcak yıl rekoru 2010, daha sonra 2018 ve daha sonra 2020 idi.^[4] 2011 Ulusal İklim Değişikliği eylem Planı'ndaki iklim değişikliği senaryosu, yıllık ortalama sıcaklıktaki artışın 2.5 °C ila 4 °C olacağını tahmin etti^{[25][daha iyi kaynak gerekli]} ve 2021'de Tarım ve Orman Bakan Yardımcısı, bu süre ile yüzyılın sonu arasında 1 ila 2 derece arasında olacağını söyledi.^[26] Türkiye'nin diğer birçok ülkeden daha ciddi şekilde etkileneceği tahmin edilmektedir,^[27][28] ancak etkiler ülkenin bölgelerine göre önemli ölçüde değişmektedir,^[29] yaz aylarında Güney ve Batı bölgeleri için en büyük sıcaklık artışları tahmin edilmektedir.^[30] En kötü durum, 2100 yılına kadar sıcaklıkta 7 derecelik bir artıştır.^[26][31]

21. yüzyılda sıcaklıkların ortalama 2-3 °C artacağı ve yağışların önemli ölçüde azalacağı tahmin edilmektedir.^[32] Bununla birlikte, kuzeyde yağışlar artabilir^[33] ve yağışların karla yer değiştirmesi nedeniyle^[34] daha fazla sel olacağı tahmin edilmektedir. Mevsimsel olarak, kışın daha fazla yağış olabilir, ancak ilkbahar ve sonbaharda %50 daha az olabilir.^[4]

İklim değişikliği nedeniyle Türkiye'de orman yangınları arttı^[35][36] ve rüzgar hızının Marmara Bölgesi genelinde artması bekleniyor.

İklim değişikliğinin bir sonucu olarak ortaya çıkabilecek bir başka etki de ani yağışlara bağlı sellerdir. Kuraklık, sivrisinek kaynaklı hastalıklar riski taşır.^[37]

Kentsel ısı dalgaları^[38] (özellikle güney ve doğuda^[26]), kuraklık,^[39] fırtınalar,^[40] ve sel,^[41] artabilir.^[42]

Deniz seviyesinin yükselmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tektonik yükselme, Samsun ve Alanya arasındaki deniz seviyesinin yükselmesini azaltırken, birkaç büyük nehir Deltası azalmıştır.^[43] Deniz seviyesinin 1 metre yükselmesi riski taşıyan bölgelerde 200 binden fazla insan yaşamaktadır.^[44] İstanbul deniz seviyesinin yükselmesi riski altındadır,^[43] örneğin Kadıköy metro İstasyonu sel tehdidi altındadır.

Su kaynakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye "su fakiri" bir ülkedir, çünkü kişi başına düşen su miktarı yılda yaklaşık 1.500m³'tür^[45] Kuzey nehir havzalarındaki su kaynakları için çok az değişiklik olduğu, ancak Güney nehir havzalarında önemli bir azalma olduğu tahmin edilmektedir.^[45]

Azaltım[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'nin 2018 yılında yürürlüğe giren Enerji Verimliliği Yasası, verimliliğe yaklaşık 11 milyar ABD doları taahhüt ediyor ve emisyonları önemli ölçüde sınırlayabilir.^[46] Bununla birlikte, 2019 itibarıyla, enerji verimliliği politikaları henüz ölçülebilir hedeflere ve önlemlere çevrilmemiştir.^[47] Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) enerji verimliliğine yatırım yapmaktadır.^[48] 2015 yılında İstanbul’da İslam İklim Değişikliği Beyannamesi 20 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yayıldı.^[49]

Olası çözümler ve alınabilecek önlemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmi Kurumlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler nezdinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İklim Değişliği Ulusal Odak Noktası olarak tanınmıştır. 2001 yılında Başbakanlığın 2001/2 sayılı Genelgesi ile kurulan İklim Değişikliği koordinasyon Kurulu (İDKK), 2013 yılında İklim Değişikliği ve Hava Yönetimi Koordinasyon Kurulu (İDHYKK) adıyla yeniden düzenlenmiştir.^[50]

Gelecekteki Olası Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu senaryolara göre yapılan bilgisayar destekli simülasyon çalışmaları yapılmaktadır. HİDP (IPCC) A2 senaryosu baz alınarak yapılan bir çalışmada Türkiye'de 2071-2100 yılları arasındaki ortalama sıcaklıklar 1961-1990 yıllarının ortalamasına göre iç bölgelerde 5-6 ^oC, kıyı bölgelerinde ise 4-5 ^oC artış olacağı öngörülmüştür.^{[51][güncellenmeli]} Bu derecede büyük bir artış ekolojik dengeleri oldukça olumsuz yönde etkiyebilecektir.

Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınin İklim Değişikliği ve Hava Yönetimi Koordinasyon Kurulu Ulusal Seragazı Emisyon Envanter Sistemi yapar.^[52] Paris Anlaşması imzalandı ve Ekim 2021'de onaylandı.^[53]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2021 Türkiye orman yangınları
• 2021 Batı Karadeniz sel felaketi

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KANUNU TASLAĞI
• İklim Değişikliği MGM 17 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Projesi 6 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkiye’de Yenilenebilir Enerjiyle Sanayi Gelişimi, Ticaret Firsatlari Ve Inovasyon 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkiye’de Yenilenebilir Enerjiyle Beceri ve İstihdam Gelişimi Elektrik Sektörünü Karbonsuzlaştırmanın Yan Faydalarının Analizi 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sabancı Üniversitesi:TÜRKİYE’DE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ 5 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (iklimBU) 28 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İklimAdaleti.org 26 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Climate Volunteers 23 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 350 Türkiye 18 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Greenpeace 14 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkiye 2050 İklim Politikası Diyaloğu Projesi TEPAV
• BBC 21 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İklim için Kampanyacılık Rehberi 21 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türkiye - Country Climate and Development Report - World Bank 15 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.