Türk pasaportu
Umuma Mahsus Türk Biyometrik pasaportu
İlk yayınlanma tarihi	1 Nisan 2018[1] (Biyometrik olarak)
Belge türü	Pasaport
Amaç	Kimlik Doğrulama ve Seyahat
Bitiş süresi	10 Yıl (Reşit olmayanlar öğrenciler için 18 yaşına kadar), (eğer 18 yaşından sonra öğrencilik hali devam ediyorsa 25 yaşına kadar.)
Maliyet	₺8623[2][3]

Türk pasaportu, Türk vatandaşlarının yurt dışı seyahatlerinde kullandığı belgedir, ilk kez 15 Temmuz 1950 tarih ve 5682 numaralı Pasaport Kanunuyla kullanımı düzenli hale getirilmiştir.^[4] Pasaportlar Nüfus Müdürlükleri tarafından verilir.^[5] 1 Haziran 2010 tarihinden bu yana düzenlenen pasaportlar biyometrik pasaport özelliğine sahiptir ve on yıla kadar geçerlidir. Türkiye yetişkin nüfusunun %17'si bir pasaport sahibidir.^[6]

Mayıs 2022'de, Türkiye İçişleri Bakanı Süleyman Soylu yaptığı açıklamada, Ağustos 2022'de kullanılmaya başlanacak pasaportlardaki çiplerin yerli üretim olacağını, Turkey yerine "Türkiye" yazacağını ve yeşil pasaportun geçerlilik süresinin 5 yıldan 10 yıla çıkacağını belirtti.^[7][8]

Henley Vize Kısıtlamaları Endeksi 2024 Raporu'na göre Türk vatandaşları sınır kapısında vize alarak, e-vizeyle veya vizesiz 118 ülkeye seyahat edebilmektedirler. Bu sayede Türk vatandaşları 199 pasaport arasından dünyada seyahat özgürlüğü açısından 53. sırada yer almaktadır.^[9][1]

Biyometrik pasaport[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı tarafından Avrupa Birliği müzakere süreci kapsamında tasarlanan yeni biyometrik Türk pasaportlarının dağıtımı, 2009 Ekim ayında iptal edilen pasaport ihalesi sebebiyle tekrar ileri bir tarihe ertelendi. Türk pasaportlarının, 2004 senesinden beri değiştirilmesi planlanmakla beraber yapılan son açıklamaya göre; Fransız bir şirket ile anlaşılıp, yeni biyometrik pasaportların dağıtımına 1 Haziran 2010 tarihinden itibaren başlandı.^[10] Yeni biyometrik pasaportlar güvenlik bakımından kopyalama ve kötü kullanımlara karşı korumalı olup, 10 yıllık süre ile Türk vatandaşlarına sunuldu. Yeni pasaportların renkleri de değişmiştir. Buna göre; normal pasaportlar bordo, özel pasaportlar (yeşil pasaport) koyu yeşil ve diplomatik pasaportlar ise siyah rengini aldı.^[11] Biyometrik pasaportlar ile birlikte pasaport süresi uzatma durumu da ortadan kalkmıştır. Buna göre pasaport süresi uzatılmayacak, süresi dolan pasaportlar yenileriyle değiştirilecektir. 2015 yılında yapılan bir araştırmada Türk pasaportu 251 dolarlık bedelle dünyanın en pahalı pasaportu olmuştur.^[12] Döviz kurundaki yükselme sonrası Türk pasaportu bedeli 161 dolara inmiş ve bu unvanını kaybetmiştir.^[13]

Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Umuma Mahsus (bordo) pasaport[değiştir | kaynağı değiştir]

Hizmet, hususi veya diplomatik pasaport başvurusu için 5682 sayılı Pasaport Kanunu’nda belirtilen şartları taşımayan kişiler umuma mahsus pasaport başvurusunda bulunabilirler. Bu pasaport il ve ilçe Nüfus Müdürlüklerinden temin edilebilir.^[5] Öğrenim görmekte olan 25 yaşını doldurmamış öğrenciler, yurtdışına öğrenim için gidecek olanlar, uçuş ekibi personeli, kültürel, ticari veya sosyal bir fayda için veya yüksek lisans ve doktora öğrenimi görmek isteyen ve Milli Eğitim Bakanlığının izni ile yurtdışına gidenler ile spor, gezi, kültürel, ticari ve sosyal bir menfaat için rektörlük, dekanlık, meslek yüksek okulu müdürlüğü izni ile yurtdışına gidenler harç ücreti ödemeden umuma mahsus pasaport alabilirler.^[3]

Hususi (yeşil) pasaport[değiştir | kaynağı değiştir]

Hususi pasaportlar; Türkiye Büyük Millet Meclisi eski üyeleri, eski Bakanlar ile birinci, ikinci ve üçüncü derece kadrolarda bulunan veya bu kadrolar karşılık gösterilmek veya T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilip emekli kesenekleri bu derecelerden kesilmek suretiyle sözleşmeli olarak çalıştırılan Devlet memurları ve diğer kamu görevlilerine; diplomatik pasaport verilmesini gerektiren vazifelerden başka herhangi bir resmî vazife ile veya kendi hesaplarına yabancı ülkelere gittikleri zaman verilir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Kurulu üyeleri için, T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilme ve emekli keseneklerinin bu derecelerden kesilmesi şartı aranmaz. Bunlardan emeklilik veya çekilme sebepleri ile vazifelerinden ayrılmış olanlara da bu tür pasaport verilir. Büyükşehir, il ve ilçe belediye başkanlarına, görevleri süresince hususi pasaport verilir. On beş yıl ve üzeri kıdeme sahip avukatlara yeşil pasaport verilir.

Hususi pasaport alabilecek durumda bulunanların eşlerine de aynı tür pasaport verilir. Hususi pasaport almaya hakkı bulunduğu sırada vefat edenlerin dul eşlerine başkası ile evlenmemiş ise aynı türden pasaport verilmesi mümkündür. Hususi damgalı pasaport alabilecek durumda bulunanların ergin olmayan veya ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan öğrenimi devam eden çocuklarına 25 yaşının ikmaline kadar, yine ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan, aynı zamanda bedensel, zihinsel veya ruhsal özürlerinden en az biri nedeniyle sürekli bakıma muhtaç durumda olduğu resmî sağlık kurumlarının düzenlediği sağlık kurulu raporu ile belgelenen çocuklarına da hususi damgalı pasaport verilir. Hususi pasaport başvuruları sadece İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüklerince veya Türkiye'nin yabancı ülkelerdeki temsilcilikleri tarafından verilir.

Hususi pasaport (Special Passport adı altında) Dünya'da Türkiye Cumhuriyeti'nin yanı sıra Kanada, Brezilya, Kuveyt, Katar ve Tunus tarafından da tanzim edilmektedir. Türkiye dışındaki ICAO üyesi ülkeler, resmî görevlilerin resmî seyahatlerinde kullanılması için hizmet pasaportu tanzim etmektedir. Ancak Türkiye Cumhuriyeti, resmî sıfatı bulunan görevlilerin ve bunların ailelerinin resmî olmayan seyahatlerinde de kullanılmak üzere normal pasaporttan ayrıcalıklı bir kategoride hususi pasaport uygulamasını sürdürmektedir. Aynı şekilde, hususi pasaport harçtan muaf olduğu için, hususi pasaport alacaklar sadece cüzdan bedeli ödemektedirler. Darphane verilerine göre 2010 yılında basılan tüm pasaportların yaklaşık %15’i hususi tiptir.^[14]

Hususi pasaportlar harçtan muaf olduğu ve Avrupa ülkeleri başta olmak üzere birçok ülke hususi pasaport sahiplerinden vize istemediği için, hususi pasaportların devlet memuru olmayan vatandaşlara aleyhine haksızlık yarattığı iddia edilmektedir. Vize muafiyeti için müzakere yürütmekle görevli bürokrasinin, zaten vizeden muaf bir biçimde hususi pasaport ile seyahat edebilmesinin, bu görevlerini yerine getirmede başarısız olmalarının nedenlerinden biri olduğu öne sürülmektedir.

2015 yılının kasım ayında düzenlenen Avrupa Birliği - Türkiye Zirvesi'nde varılan mutabakat neticesinde, biyometrik pasaportlara parmak izi eklenmesi kararlaştırılmıştır. Bu çerçeve, bütün Türk pasaportları cüzdan bedeli ödenerek değiştirilebilecektir. Yeni pasaportlarla Türk vatandaşlarının Avrupa Birliği ülkelerine vizesiz seyahat etmelerine olanak tanınması beklenmektedir.^[15]

Hizmet (gri) pasaportu[değiştir | kaynağı değiştir]

Hizmet Pasaportları, Hükûmetçe, Özel İdarelerce veya Belediyelerce resmî vazifeyle dış memleketlere gönderildiklerinde veya dış memleketlerde vazifeye alınanlara, Türkiye Cumhuriyeti'nin üyesi bulunduğu uluslararası kuruluşlarda memur statüsünde çalışanlara, Türk Hava Kurumu ve Türk Kızılay Cemiyeti'nce görevlendirilenlere verilir.

Hizmet damgalı pasaport alabilecek durumda bulunanların eşlerine, ergin olmayan veya ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan öğrenimi devam eden çocuklarına 25 yaşının ikmaline kadar, yine ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan, aynı zamanda bedensel, zihinsel veya ruhsal özürlerinden en az biri nedeniyle sürekli bakıma muhtaç durumda olduğu resmî sağlık kurumlarının düzenlediği sağlık kurulu raporu ile belgelenen çocuklarına da hak sahibi kişinin pasaportu ile aynı süre geçerli hizmet damgalı pasaport verilir.

Diplomatik (siyah) pasaport[değiştir | kaynağı değiştir]

Diplomatik pasaportlar, Dışişleri Bakanlığı ile yabancı ülkelerde Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçilik ve Konsoloslukları tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerine, Bakanlara, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Uyuşmazlık Mahkemesi, Sayıştay, Genelkurmay birinci ve ikinci başkanlarına, Cumhuriyet Başsavcısına, orgenerallere, oramirallere, eski cumhurbaşkanlarına, yasama meclisleri eski başkanlarına, eski başbakanlar ve dışişleri eski bakanlarına, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterine, Başbakanlık ve bakanlık müsteşarları ile Diyanet İşleri Başkanına, Büyükelçilik unvanı almış olanlar ile, Dışişleri Bakanlığı meslek mensuplarına, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği üst düzey görevlilerinden resmî bir görevle gönderilenlere, Türkiye Cumhuriyeti dış temsilcilikleri nezdinde memur edilen müşavirlere, ataşelere ve muavinlerine, Hükûmet adına milletlerarası resmî müzakereler yapılması, mukavelenameler akdi için veya milletlerarası toplantılarla kongre ve konferanslara katılmak üzere gönderilenlere ve yabancı devletler veya milletlerarası teşekküller nezdinde daimi veya geçici görev yapmak üzere gönderilenlere, siyasi kuryelere verilir.

Diplomatik pasaport alabilecek durumda bulunan veya alan kimselerin sıfat veya vazifeleri devam ettiği müddetçe, eşlerine, ergin olmayan veya ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan öğrenimi devam eden çocuklarına 25 yaşının ikmaline kadar, yine ergin olsalar dahi yanlarında yaşayıp evli bulunmayan ve iş sahibi olmayan, aynı zamanda bedensel, zihinsel veya ruhsal özürlerinden en az biri nedeniyle sürekli bakıma muhtaç durumda olduğu resmî sağlık kurumlarının düzenlediği sağlık kurulu raporu ile belgelenen çocuklarına da hak sahibi kişinin pasaportu ile aynı süre geçerli diplomatik pasaport verilir. Diplomatik pasaportlar hiçbir harç veya resme tabi değildir.

Geçici (pembe) Pasaport[değiştir | kaynağı değiştir]

Geçici pasaportlar, yurt dışında pasaportunu kaybeden kişilerin kişisel olarak Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçiliği ya da konsolosluklarına başvurmaları halinde düzenlenmektedir. Geçici pasaportun düzenlemiş olduğunu yabancı ülkeden 30 gün içerisinde Türkiye’ye tek seferlik olacak şekilde seyahat etme hakkının bulunduğu bir pasaport türüdür. Düzenlendiği zaman kaybolan pasaportun üzerinde geçerli vizeler geçerliliğini kaybeder.

Türk vatandaşlarının tabi olduğu vize uygulamaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa Birliği ülkelerinin Türk Pasaportuna vize uygulamaya başladıkları tarihler[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa Birliği ülkelerinin Türk Pasaportuna vize uygulamaya başladıkları tarihler:

• Bulgaristan: Ülkenin bağımsızlığından itibaren (15 Kasım 1990)
• Macaristan: Ülkenin bağımsızlığından itibaren (23 Ekim 1989)
• Polonya: Ülkenin bağımsızlığından itibaren (31 Aralık 1989)
• Yunanistan: 25 Nisan 1965
• Finlandiya: 12 Mart 1976
• İsveç: 26 Şubat 1976
• Almanya: 5 Ekim 1980
• Fransa: 5 Ekim 1980
• Hollanda: 1 Kasım 1980
• Belçika: 1 Kasım 1980
• Lüksemburg: 1 Kasım 1980
• Danimarka: 1 Mayıs 1981
• Birleşik Krallık: 22 Haziran 1989
• İrlanda: 10 Aralık 1989
• Avusturya: 17 Ocak 1990
• Litvanya: 11 Mart 1990
• İtalya: 3 Eylül 1990
• Portekiz: 24 Haziran 1991
• Estonya: 20 Ağustos 1991
• Letonya: 21 Ağustos 1991
• İspanya: 1 Ekim 1991
• Çekya: 1 Ocak 1993
• Slovakya: 1 Ocak 1993
• Slovenya: 31 Aralık 1999
• Romanya: 1 Nisan 2004
• Malta: 21 Aralık 2007
• Hırvatistan: 1 Nisan 2013

Pasaportlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Güncel pasaportlar[değiştir | kaynağı değiştir]

2018'den itibaren pasaportlar yenilenerek daha güvenli ve Avrupa Birliği Vize Serbestliği kriterlerinden olan Yüksek Güvenlik Unsuru'na uygun hale getirilmiştir. Ayrıca pasaport sayfalarında Türkiye'nin çeşitli manzaraları yer almaktadır.^[16]

• 
  Umumi pasaport
• 
  Hususi pasaport
• 
  Hizmet pasaportu
• 
  Diplomatik pasaport

Eski pasaportlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  1914 yılında Yafa'da verilen bir Osmanlı pasaportu
• 
  1924 yılına ait bir Türk pasaportunun iç sayfası
• 
  Afganistan'a hizmet için giden bir Türk vatandaşının pasaportu
• 
  1990-2010 yılları arasında kullanılan hususi pasaport
• 
  1990-2010 yılları arasında kullanılan umumi pasaport
• 
  2010-2018 yılları arasında kullanılan hizmet pasaportu
• 
  2010-2018 yılları arasında kullanılan hususi pasaport
• 
  2010-2022 yılları arasında kullanılan umumi pasaport
• 
  2018-2022 yılları arasında kullanılan hususi pasaport
• 
  2018-2022 yılları arasında kullanılan hizmet pasaportu

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Türkiye'nin vize politikası
• Türk vatandaşlarının tabi olduğu vize uygulamaları

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^Bu endekste, aynı sayıdaki ülkeye vizesiz seyahat edebilen pasaportlar olduğu için, farklı pasaportlar aynı sırayı paylaşabilmektedir. Örneğin bu nedenle endeksteki en zayıf, sonuncu olan pasaport, incelenen 199 pasaport arasından 109. sırada yer alan Afganistan pasaportudur.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Türk pasaportu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• e-Pasaport.gov.tr, "E-Pasaport hakkında" sayfası