Kırım Seferi (1689)

Kırım Seferi (1689)
	1686-1700 Osmanlı-Rus Savaşı
	; Vasili Galiçin'in başarısız seferi
Tarih	1689
Bölge	Ukrayna
Sonuç	Kesin Osmanlı/Kırım zaferi
Taraflar
Rus İmparatorluğu; Kazak Hetmanlığı	Osmanlı İmparatorluğu; Kırım Hanlığı; Tarğu Şavhallığı
Komutanlar ve liderler
Vasili Goliçin; İvan Mazepa	I. Selim Giray; Devlet Giray; Azimet Giray; Selamet Giray; Mehmed Ağa
Güçler
112.000 asker	30-40.000
Kayıplar
20-50.000 ölü, 15.-20.000 esir	Hafif

Kırım Seferi, 1686-1700 Osmanlı-Rus Savaşı ve Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları'nda evre.

1687 yılında ağır kayıplarla sonuçlanan I. Kırım Seferi'nin ardından 1689 yılında ikinci kez Kırım Hanlığı'na taarruz eden Vasili Goliçin komutasındaki Rus ordusu, Orkapı önlerinde ve geri çekilme yolunda I. Selim Giray komutasındaki ve Kefe sancağındaki yeniçerilerle takviyeli Kırım Hanlığı ordusu karşısında daha büyük bir yenilgiye uğrayarak geri çekilmek zorunda kaldı.

Sefer öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya Çarlığı 1686 yılında Osmanlı İmparatorluğu'na karşı oluşturualn Kutsal İttifak'a (1683 yılında Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ile Lehistan Krallığı arasında kurulan ittifaka 1684 yılında Venedik Cumhuriyeti de dahil olmuştu) katıldıktan sonra 1687 yılında Kırım üzerine sefer düzenlemiş, ancak Kırım Hanlığı'nı işgale yönelik Rus tarihindeki bu ilk sefer çok ağır kayıplarla büyük bir hezimetle sonuçlanmıştı. Rus Çarı I. Petro 1688 yılını hazırlık içinde geçirdikten sonra 1689 yılında Kırım üzerine yeni bir sefer açtı.

Buna mukabil, Osmanlı İmparatorluğu 1683-1688 arasında Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu karşısında aldığı askerî yenilgiler ve toprak kayıpları nedeniyle 1689 sefer mevsiminde yeniden bu hasmına odaklanmış, bu bağlamda Kırım Hanı I. Selim Giray'ı Edirne'ye çağırmıştı. 1688-1689 kışını Kili’deki ordugâhında geçiren Kırım Hanı, Kalmuk Hanlığı'nın askerî destek teklifini reddettiği gibi, Kalmukların Kırım'a baskın düzenlemeleri ihtimaline karşı Buhara Hanı Subhan Kuli'den Kalmuk Hanlığı'nın doğudan baskı altında tutulmasını istedi.^[2]

Sefer ve çatışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus Çarı tarafından 1687 yılında olduğu gibi Kırım üzerine icra edilecek seferin komutanlığına atanan Prens Vasili Goliçin, 1687 yılında seferi geciktirmesi nedeniyle yaz aylarında karşılaştığı sıkıntıları yeniden yaşamamak için 1689 yılındaki sefer hazırlıklarına Şubat ayında başladı. 112.000 asker ve 350 topu biraraya getiren Galiçin bu defa da bozkırdaki kış koşullarıyla mücadele etme zorunda kaldı ve 20 Mayıs'ta Orkapı önlerine ulaşabildi.^[3]

Bir Rus kolordusu Osmanlı İmparatorluğu'nun doğrudan yönetimi altındaki Kefe kalesine dört saat mesafede bulunan Rıbat tarafından Kırım'a taarruz ederken, asıl Rus ordusu da Kırım ile Özü arasındaki bölgelere hücum ederek Orkapı'ya altı saat mesafedeki Kanlıcak, Karayılka ve Kuyuludere mevkilerini işgal etti.^[4] Az bir kuvvetle Kırım'ı savunmak zorunda kalacağını anlayan Kalgay Devlet Giray Kili'de bulunan I. Selim Giray'ı yardıma çağırdı. I. Selim Giray ise yardım etmeye çalıştığı metbuu Osmanlı İmparatorluğu'nun Avusturya cephesinde karşı karşıya bulunduğu güç durum karşısında yaşadığı tereddüde rağmen Padişah II. Süleyman'dan izin isteyerek Kırım'a geçti.

Rusların taarruzu sürerken Kırım birlikleri 1687 yılındaki zaferlerinin en önemli sebeplerinden birini teşkil eden Orkapı ötesindeki bozkırda yakıp yıkma taktiğini icra etmeye giriştiler. Eşzamanlı olarak, Rus ordusunun Orkapı'ya taarruzuna karşılık Kefe'deki yeniçeri birlikleri (piyade ve süvari) de Mehmed Ağa'nın komutasında 25 Mayıs 1689’da harekete geçti.

Kırım Hanı I. Selim Giray ise Rus taarruzuna karşı ordusunu üç bölüme ayırdı, birine kendi komuta ederken diğer birlikleri ise Kalgay Devlet Giray ve Nureddin Azimet Giray ve Selamet Giray'ın komutasına verdi. Muharebelerin ilk günü (29 Mayıs) karşılıklı kayıplarla devam ettiyse de ikinci gün Azimet Giray komutasındaki kolordu başarılı bir taarruzla Rus ordusuna ağır kayıp verdirdi ve çok sayıda topu da tahrip etti (30 Mayıs). Bunun üzerine, Rus ordusu Orkapı önlerinden çekilerek Kuyaş kasabasında konuşlandı. Bu aşamada Kırım Hanı I. Selim Giray harekete geçti ve Orkapı kalesinin korunmasını Bahadır Ağa'ya bıraktıktan sonra Rus ordusunun karşısına konuşlanarak su kaynaklarını ele geçirdi. Rus ordusu büyük bir susuzluk içinde Karadeniz'e yöneldiyse de deniz suyu içmeye mecbur kalan yüksek sayıda asker ve at öldü.^[5]

Kesin olarak geri çekilme kararı alan Rus ordusunun komutanı Vasili Goliçin diğer taraftan ise Osmanlı İmparatorluğu/Kırım Hanlığı nezdine barış müzakereleri için elçi gönderdiyse de, bunun düzenli bir ricat için zaman kazanma taktiği olduğuna kanaat getiren I. Selim Giray, geri çekilen Rus ordusunu takip amacıyla Yeğen Mirza Şah Kadir komutasında 22.000 kişilik bir kuvvet gönderdi. Rus ordusundan binlerce esir alarak ve tüm toplarını ele geçiren bu birlik Rus ordusunun kesin olarak sınırlarına çekildiğini gördükten sonra yeniden Kırım'a döndü.

Sefer sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus ordusunun 1687 yılındaki seferinden daha büyük kayıplarla geri çekilmesi Osmanlı-Rus cephesindeki çarpışmalar 1695 yılında I. Petro'nun (başarısız) Azak kuşatmasına kadar yatıştı.

1687 seferinde olduğu gibi 1689 seferinde de uzun ikmal hatları ve çetin coğrafya gibi sorunları aşamayan^[6] ve Osmanlı-Kırım askerî gücüne üstünlük sağlayamayan Rusya Çarlığı Kırım'ı işgal girişimlerini 1736'ya kadar 47 yıl ertelemek zorunda kaldı. 1736-1738 yıllarındaki seferlerinde de ağır kayıplara uğrayan Rus ordusu Kırım'ın işgali hedefine 1771'te ulaşabildi. Kırım seferlerindeki ağır kayıplar Moskova'da büyük tepkilere neden oldu ve 1689 yılında kardeşleri I. Petro ve V. İvan'ın ortak hükümdarlıkları döneminde adıgeçenlerin yaşlarının küçük olması nedeniyle Saltanat Naibeliğini yürüten Sofya Alekseyevna'nın iktidarı çöktü.^[7]

Bununla birlikte, Kırım'a yönelik 1687 ve 1689 yılındaki Rus seferleri Osmanlı İmparatorluğu'nun Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na karşı ihtiyaç duyduğu Kırım Hanlığı askerlerinden (40.000 ilâ 100.000 atlı) Macaristan cephesinde kritik dönemlerin yaşandığı bir evrede tam anlamıyla faydalanamamış oldu.^[8] 1689 yazında Rus tehdidini bertaraf eden I. Selim Giray, Kalgay Devlet Giray ve Nureddin Azimet Giray'ı bir miktar kuvvetle Kırım'da bırakarak, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'yla süren savaşa katılmak üzere Üsküp'e geçti. Buradaki mücadelesinde ise Avusturya ordusuna karşı Kaçanik zaferini kazandı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Абдусаламов Магомед-паша Балашович Феодальные междоусобицы кумыкских владетелей во второй половине XVII века // ИСОМ. 2014. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/feodalnye-mezhdousobitsy-kumykskih-vladeteley-vo-vtoroy-polovine-xvii-veka 26 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (дата обращения: 26.05.2023).
^ "Where two Worlds Met: Russian State and Kalmyk Nomads (1660-1771), Michael Khodarkovsky, Cornel University Press (1992), s.115
^ "Peter the Great: The Struggle for Power (1671–1725), Paul Bushkovitchs, Cambridge University Press (2001), s.158
^ "Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe (1500-1700), London & New York (2007), s.181
^ "Rusya'nın Kırım'ı işgal teşebbüsleri karşısında Kırım Hanlığı kuvvetlerinin Perekop Zaferi (1689), Muhammet Şen, Ege Üniversitesi, Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, s.513-514
^ "Why Seventeenth-Century Muscovite Campaigns against Crimea fell short of what counted", Carol B. Stevens, Russian History (1992), c.19, sy.1/4, s.501-503
^ "A History of Russia: To 1917", Walter G. Moss,Wimbledon Publishing Co. (2005), c.1, s.228
^ "Ottoman Warfare (1500-1700), Rhoads Murphey, Routledge (2006), s.10

[1] Абдусаламов Магомед-паша Балашович Феодальные междоусобицы кумыкских владетелей во второй половине XVII века // ИСОМ. 2014. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/feodalnye-mezhdousobitsy-kumykskih-vladeteley-vo-vtoroy-polovine-xvii-veka 26 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (дата обращения: 26.05.2023).

[2] "Where two Worlds Met: Russian State and Kalmyk Nomads (1660-1771), Michael Khodarkovsky, Cornel University Press (1992), s.115

[3] "Peter the Great: The Struggle for Power (1671–1725), Paul Bushkovitchs, Cambridge University Press (2001), s.158

[4] "Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe (1500-1700), London & New York (2007), s.181

[5] "Rusya'nın Kırım'ı işgal teşebbüsleri karşısında Kırım Hanlığı kuvvetlerinin Perekop Zaferi (1689), Muhammet Şen, Ege Üniversitesi, Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, s.513-514

[6] "Why Seventeenth-Century Muscovite Campaigns against Crimea fell short of what counted", Carol B. Stevens, Russian History (1992), c.19, sy.1/4, s.501-503

[7] "A History of Russia: To 1917", Walter G. Moss,Wimbledon Publishing Co. (2005), c.1, s.228

[8] "Ottoman Warfare (1500-1700), Rhoads Murphey, Routledge (2006), s.10

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Yüzyıllara göre Osmanlı İmparatorluğu'nun taraf olduğu önemli kuşatmalar
13.-14.	1285 Kulacahisar 1326 Bursa 1328-1331 Nikea 1333-1337 İzmit 1361 Edirne 1383-1387 Selanik 1385 Sofya 1385 Niş 1393 Tırnova 1394-1396 Konstantinopolis 1397-1402 Konstantinopolis
15.	1411 Konstantinopolis 1422 Konstantinopolis 1422-1430 Selanik 1428 Güvercinlik 1439 Semendire 1440 Belgrad 1440-41 Nobırda 1448 Kocacık 1450 Akçahisar 1453 İstanbul 1455 Berat 1456 Belgrad 1459 Semendire 1461 Trabzon 1462 Midilli 1463 Yayçe 1464 Yayçe 1467 Akçahisar 1470 Eğriboz 1474 İşkodra 1475 Kefe 1477-78 Akçahisar 1478-79 İşkodra 1480 Rodos 1481 Otranto 1484 Kili 1484 Akkerman 1499 İnebahtı
16.	1500 Modon 1500 Kefalonya 1501 Dıraç 1514-5 Diyarbakır 1516-7 Mardin 1517 Kahire 1521 Belgrad 1522 Knin 1522 Rodos 1529 Cezayir Adası 1529 Viyana 1532 Güns (Kőszeg) 1532 Maribor 1533-34 Koron 1534 Tunus 1534 Bağdat 1537 Klis 1537 Korfu 1538 Diu 1539 Kastelnovo 1541 Budin 1543 Nice 1543 Estergon 1548 Aden 1548 Van 1551 Trablus 1552 Maskat 1552 Hürmüz 1552 Temeşvar 1552 Eğri 1556 Vahran 1559 Bahreyn 1563 Vahran 1565 Malta 1566 Zigetvar 1569-70 Kevkeban 1570 Lefkoşa 1570-71 Mağusa 1574 Tunus 1578 Gvozdansko 1592 Bihaç 1593 Kulpa 1594 Yanıkkale 1596 Eğri 1598 Budin
17.	1601 Kanije 1602 İstolni Belgrad 1603 Tebriz 1605 Estergon 1616 Revan 1621 Hotin 1625 Bağdat 1630 Bağdat 1635 Revan 1638 Bağdat 1642 Azak 1645 Hanya 1646 Resmo 1663 Uyvar 1664 Zerinvar 1648-1669 Kandiye 1672 Kamaniçe 1678 Çehrin 1683 Viyana 1684 Budin 1684 Ayamavra 1685 Uyvar 1686 Budin 1686 Peçuy 1688 Eğriboz 1688 Belgrad 1689 Perekop 1690 Belgrad 1692 Hanya 1693 Belgrad 1695 Azak 1696 Azak
18.	1715 Anabolu 1716 Korfu 1716 Temeşvar 1717 Belgrad 1724 Hoy 1724 Hemedan 1724 Revan 1725 Tebriz 1731 Revan 1731 Urmiye 1733 Bağdat 1734-35 Gence 1735 Kars 1737 Özi 1739 Belgrad 1743 Musul 1744 Kars 1769 Hotin 1773 Silistre 1788 Özi 1788 Hotin 1789 Belgrad 1789 İzmail 1799 El-Ariş 1799 Yafa 1799 Akka
19.	1801 Kahire 1806 Belgrad 1821 Patras 1821-22 Akropol 1821 Tripoliçe 1822 Mesalongi 1823 Mesalongi 1825-26 Mesalongi 1826-27 Akropol 1828 Kars 1828 Şumnu 1828 Silistre 1828 Varna 1854 Kalafat 1854 Silistre 1854-55 Sivastopol 1855 Kars 1877 Plevne
20.	1912-13 İşkodra 1912-13 Edirne 1915 Van 1915-16 Kût'ül-Amâre 1916-1919 Medine
Osmanlı mağlubiyetleri italik olarak gösterilmiştir.

Kırım Seferi (1689) nedir?, Kırım Seferi (1689) anlamı nedir?, Kırım Seferi (1689) ne demektir?