Tebriz Kuşatması (1603)

Tebriz Kuşatması
	1603-1618 Osmanlı-Safevî Savaşı
	; 17. yüzyılda Tebriz
Tarih	26 Eylül-21 Ekim 1603
Bölge	Tebriz, İran
Sebep	Safevi Devleti'nin kaybettiği toprakları geri almak istemesi
Sonuç	Kesin Safevi zaferi
Coğrafi; Değişiklikler	Tebriz Safeviler'in eline geçti; Safevi ordusu Kafkasya'ya yöneldi
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu	Safevîler
Komutanlar ve liderler
Ali Paşa (esir);	Şah Abbas;
Güçler
5-10.000	120.000

Tebriz Kuşatması, 1603-1612 Osmanlı Safevi-Savaşı'nda bir evre. Kuşatma Safevi ordusunun başarısıyla ve Tebriz'in 18 yıl sonra tekrar Safevilerin idaresine geçmesiyle sonuçlanmıştır.

Safeviler'le savaşın yeniden başlaması[değiştir | kaynağı değiştir]

1590 yılında imzalanan İstanbul Antlaşması Osmanlı ile Safevî Devleti arasında barışı sağlamışsa da gerginlikler sürmekteydi. 1603 yılına gelindiğinde ise Osmanlı Devleti askeri anlamda en güç dönemlerinden birini yaşıyordu.

Nitekim, Osmanlılar 1593 yılında Avusturya'ya karşı savaşa girişirken başlangıçta kazanılan önemli zaferlere karşın (Yanıkkale ve Eğri'nin fethi ile Haçova Zaferi), 1595'te Estergon'un kaybı, Budin'in kuşatılması, ayrıca 1594'te Sırpların, 1595'te ise Eflak, Boğdan ve Erdel'in isyanı ve yine 1595'te Köprü Faciası ile Akıncı Ocağı'nın yok olmasıyla batı cephesi kritik yıllar yaşadı. Huzursuzluklar, süregiden seferberlik hali ve artırılan vergiler, 1599 yılından itibaren Celali isyanlarının başlamasına neden olurken, Osmanlı askeri birlikleri batı cephesindeki savaş ve Anadolu'daki ayaklanmaları bastırma harekâtları arasında kalmıştı. Bu dönemde iktidarını sağlamlaştıran ve doğuda Özbek Hanlığı'na karşı kesin bir zafer kazanarak batıya yönelen Şah Abbas modernleştirdiği ordusuyla Osmanlılara kaybettiği toprakları geri almak için fırsat kollamaya başlamıştı.

1585'ten beri Osmanlı toprağı olan Tebriz'deki gelişmeler Şah Abbas'a bu fırsatı verdi. Avusturya savaşı ve Celali isyanları nedeniyle Osmanlı Devleti doğudaki eyalet askerlerinin maaşlarını ödemekte zorluklar yaşıyor, buradaki askerler de bunu bahane ederek etraftaki sancakları yağmalıyorlardı. Selmas kalesi hakimi Gazi Bey de bu yağma harekâtlarından nasibini aldı ve 1603 Mayıs ayında Şah Abbas'tan yardım istedi. Şah kendisine, han unvanıyla birlikte kavuk, kılıç ve kemer de takdim etti.

Tebriz Valisi Zincirkıran Ali Paşa ihanet olarak gördüğü bu hareketi cezalandırmak için Tebriz'de zayıflamış bir garnizon bırakarak Karnıyarık Kalesi'ne sığınmış Gazi Bey'in üzerine yürüdü. Harekâta Nahcıvan'daki Türk birlikleri de katıldılar. Karnıyarık Kalesi zaptedildiyse de Gazi Bey kaçmayı başardı ve İsfahan'daki Şahın yanına sığındı.

Şah Abbas bu gelişmeler üzerine fırsatın geldiğini anladı ve 15 Ağustos 1603 tarihinde İsfahan 'da sefer hazırlıklarına başladı. Komutanlarından Allahverdi Han'a da Bağdat üzerine yürüme komutu verdi. 14 Eylül'de ordusuyla İsfahan'dan harekete geçen Abbas, 17 Eylül'de daha kuzeydeki Kaşan'a ulaştı. Bu şekilde Mazenderan üzerine yürüyeceği şayiasını ve izlenimini yaymaya çalıştı.

Erdebil valisi Zülfikar Han ve Kazvin valisi Emirgûne Han'a birlikleriyle kendisine katılması talimatı verip adıgeçen harekete geçtiğinde Osmanlılar Şah Abbas'ın hedefinin Tebriz olduğunu anladılar. Nihavend'i direnişsiz alan Şah Abbas ve ordusu 26 Eylül'de Tebriz önlerine vardı ve kuşatmaya başladı.

Kuşatma[değiştir | kaynağı değiştir]

Matrakçı Nasuh'un XVI. yüzyıl Tebriz tasviri

Kaynaklar, kentte 5.000'i tüfekçi olmak üzere kuvvetli bir garnizonun, yaklaşık 200 savunma topunun ve 10 yıl yetebilecek zahirenin bulunduğunu öne sürmektedir. Bununla birlikte, bu birliklerin önemli bir bölümü Gazi Bey'i cezalandırma harekâtına katılmak üzere Tebriz dışındaydı. Tebriz'de kalan garnizona Ali Paşa'nın oğlu komuta etmekteydi.

Osmanlı birliklerinin 1585'te Tebriz'i zaptetmelerinden beri şehir ciddi bir yıkıma uğramış, nüfusun önemli bölümü de şehirden göçetmişti. Zaman içinde sükunetin hakim olmasıyla nüfusun bir bölümü geri dönse de, yerel halkın neredeyse çoğunluğunu oluşturan Azerilerin Şii simgeleri taşımaları da yasaklanmıştı. İran ordusunun gelişinden haberdar olan yerel halk Şiiliği simgeleyen başlıklarını taktılar. Halkın coşkusunu fark eden Osmanlı birlikleri şehirden ayrılarak kalede toplandılar. Bununla birlikte kale komutanı kuşatanların kim olduğunu başlangıçta anlamadı ve şehrin yağmacılar tarafından kuşatıldığına dair babasına haber gönderdi.

Şah Abbas önce birliklerinden bazı askerleri şehre sızdırmayı başardı. Bu askerler kaledeki garnizona fark ettirmeden nöbetçileri öldürmeyi başardılar. Şah Abbas bu aşamada 500 askerini tüccar kılığında şehre soktu. Bu askerler nöbetçileri öldürülmüş kalenin kapılarını açarken Şah da 6.000 kişilik seçkin birliklerini kaleye taarruz ettirdi. Türk ve İran birlikleri arasında çatışmalar başladı. Portekizlilerin idaresindeki topçu birlikleri de kaleyi bombardımana tutmaya başladılar.^[2]

Kaleyi kuşatanın Şah Abbas olduğunu anlayan kale komutanı babası Ali Paşa'ya bu defa iki ulak daha gönderdi ve yardım istedi. İran ordusunun Tebriz önünde belirdiğini haber alan ve Karnıyarık Kalesi üzerine seferinden dönen Ali Paşa şehre geri dönmeye çalışırken 28 Eylül 1603 tarihinde Tebriz'in kuzeybatısındaki Sufiyan yakınlarındaki Ezbent bölgesinde yaklaşık 15.000 kişilik bir İran birliğiyle karşılaştılar. Ezbend Muharebesi'nde sayıca az olan Türk birlikleri büyük bir yenilgiye uğradılar.

Bunun sonucunda Tebriz'deki garnizona yardım gelme olanağı kalmadı. Savunmacılar direnişlerini sürdürdülerse de askerlerden maaşlarının iki katını öneren İran tarafına geçenler giderek arttı.^[3] Giderek az sayıda kalan savunmacılar 21 Ekim 1603 tarihinde teslim oldular.

Kuşatma sonrası gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuşatmaya tanık olan bir Avrupalı gezginin kuşatma sonrasındaki katliamı tasviri

Yerel Azeri halkı esir düşen birçok Osmanlı askerini 1585-1603 dönemindeki işgalin acısını çıkarmak için öldürdüler. Bu katliamdan en çok nasibini alanler Azeri kızlarıyla evlenen askerler oldu.^[4]

Tebriz'in Osmanlı birliklerinin yenilgiye uğratılması suretiyle alınması, kuruluşundan itibaren yüzyılı aşkın bir süre Osmanlı Devleti'ne karşı kayda değer bir askerî başarı kazananamamış Safevi Devleti'nin ilk zaferi oldu ve İran ordusuna moral verdi.

Zafer, Safevi Devleti'nin kurucusu Şah İsmail'in taç giydiği ve devletin ilk başkenti olan bir şehrin ele geçirilmiş olmasından da dolayı, İran'da büyük sevinç yarattı.

İran tarafından olabilecek taarruzlara karşı bölgedeki en müstahkem mevkii olan Tebriz'in düşüşü Şah Abbas'ın Batı İran'da kaybettiği tüm toprakları kısa sürede direnişsiz almasına ve Güney Kafkasya'ya dayanmasına neden oldu. Ordubad, Culfa, Maku, Selmas, Hoy, Meraga, Nahcıvan ve Civanşir kısa sürede İranlıların eline geçti.

Osmanlı Devleti, ilk defa aynı anda çift cephede topyekûn savaş tehlikesiyle kaşı karşıya kaldı. Celali isyanlarının yayılmış olması fiiliyatta mücadele verilen cephe sayısını üçe çıkardı ve askerî ve malî durumu daha da güçleştirdi.

Kuşatma sonrası Safevilerin Avrupa'yla diplomatik temasları[değiştir | kaynağı değiştir]

Şah Abbas Tebriz'i aldıktan sonra burada 1593'ten beri Osmanlı Devleti'yle 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı savaş halindeki Kutsal Roma Cermen İmparatoru II. Rudolf'un elçisi George Tectander'i (Georg von der Jabel) 15 Kasım 1603 tarihinde kabul etti. Elçi Şah'a İmparatorun İtalyanca ve Latince dillerinde yazılmış mektuplarını iletti, ayrıca Moskova Prensi'nin mektuplarını sundu.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Yagub Mahmudov, "Azerbaijan and Europe", Xlibris Corporation, 19 Aug 2010". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2015.
^ "David Blow, "Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend", I.B.Tauris, 13 Feb 2009 p. 76". 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015.
^ "Roger Savory, "Iran Under the Safavids", Cambridge University Press, 24 Sep 2007 s. 86". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015.
^ "Kaveh Farrokh "Iran at War:1500-1988", Osprey Publishing, 20 Dec 2011". 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Joseph von Hammer, "Büyük Osmanlı Tarihi", c.8, s. 33-3418 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Zieneb Hatamzad, "Foreign Policy of the Safavid Empire During Shah Abbas I", Life Science Journal (2013), 10(8s)4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
İran tarihinde bugün-İngilizce18 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Özer Küpeli, "Osmanlı-Safevi Münasebetleri (1612-1639), ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir (2009)18 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaveh Farrokh "Iran at War:1500-1988", Osprey Publishing, 20 Dec 2011

[1] "Yagub Mahmudov, "Azerbaijan and Europe", Xlibris Corporation, 19 Aug 2010". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2015.

[2] "David Blow, "Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend", I.B.Tauris, 13 Feb 2009 p. 76". 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015.

[3] "Roger Savory, "Iran Under the Safavids", Cambridge University Press, 24 Sep 2007 s. 86". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015.

[4] "Kaveh Farrokh "Iran at War:1500-1988", Osprey Publishing, 20 Dec 2011". 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

g t d Yüzyıllara göre Osmanlı İmparatorluğu'nun taraf olduğu önemli kuşatmalar
13.-14.	1285 Kulacahisar 1326 Bursa 1328-1331 Nikea 1333-1337 İzmit 1361 Edirne 1383-1387 Selanik 1385 Sofya 1385 Niş 1393 Tırnova 1394-1396 Konstantinopolis 1397-1402 Konstantinopolis
15.	1411 Konstantinopolis 1422 Konstantinopolis 1422-1430 Selanik 1428 Güvercinlik 1439 Semendire 1440 Belgrad 1440-41 Nobırda 1448 Kocacık 1450 Akçahisar 1453 İstanbul 1455 Berat 1456 Belgrad 1459 Semendire 1461 Trabzon 1462 Midilli 1463 Yayçe 1464 Yayçe 1467 Akçahisar 1470 Eğriboz 1474 İşkodra 1475 Kefe 1477-78 Akçahisar 1478-79 İşkodra 1480 Rodos 1481 Otranto 1484 Kili 1484 Akkerman 1499 İnebahtı
16.	1500 Modon 1500 Kefalonya 1501 Dıraç 1514-5 Diyarbakır 1516-7 Mardin 1517 Kahire 1521 Belgrad 1522 Knin 1522 Rodos 1529 Cezayir Adası 1529 Viyana 1532 Güns (Kőszeg) 1532 Maribor 1533-34 Koron 1534 Tunus 1534 Bağdat 1537 Klis 1537 Korfu 1538 Diu 1539 Kastelnovo 1541 Budin 1543 Nice 1543 Estergon 1548 Aden 1548 Van 1551 Trablus 1552 Maskat 1552 Hürmüz 1552 Temeşvar 1552 Eğri 1556 Vahran 1559 Bahreyn 1563 Vahran 1565 Malta 1566 Zigetvar 1569-70 Kevkeban 1570 Lefkoşa 1570-71 Mağusa 1574 Tunus 1578 Gvozdansko 1592 Bihaç 1593 Kulpa 1594 Yanıkkale 1596 Eğri 1598 Budin
17.	1601 Kanije 1602 İstolni Belgrad 1603 Tebriz 1605 Estergon 1616 Revan 1621 Hotin 1625 Bağdat 1630 Bağdat 1635 Revan 1638 Bağdat 1642 Azak 1645 Hanya 1646 Resmo 1663 Uyvar 1664 Zerinvar 1648-1669 Kandiye 1672 Kamaniçe 1678 Çehrin 1683 Viyana 1684 Budin 1684 Ayamavra 1685 Uyvar 1686 Budin 1686 Peçuy 1688 Eğriboz 1688 Belgrad 1689 Perekop 1690 Belgrad 1692 Hanya 1693 Belgrad 1695 Azak 1696 Azak
18.	1715 Anabolu 1716 Korfu 1716 Temeşvar 1717 Belgrad 1724 Hoy 1724 Hemedan 1724 Revan 1725 Tebriz 1731 Revan 1731 Urmiye 1733 Bağdat 1734-35 Gence 1735 Kars 1737 Özi 1739 Belgrad 1743 Musul 1744 Kars 1769 Hotin 1773 Silistre 1788 Özi 1788 Hotin 1789 Belgrad 1789 İzmail 1799 El-Ariş 1799 Yafa 1799 Akka
19.	1801 Kahire 1806 Belgrad 1821 Patras 1821-22 Akropol 1821 Tripoliçe 1822 Mesalongi 1823 Mesalongi 1825-26 Mesalongi 1826-27 Akropol 1828 Kars 1828 Şumnu 1828 Silistre 1828 Varna 1854 Kalafat 1854 Silistre 1854-55 Sivastopol 1855 Kars 1877 Plevne
20.	1912-13 İşkodra 1912-13 Edirne 1915 Van 1915-16 Kût'ül-Amâre 1916-1919 Medine
Osmanlı mağlubiyetleri italik olarak gösterilmiştir.

Tebriz Kuşatması (1603) nedir?, Tebriz Kuşatması (1603) anlamı nedir?, Tebriz Kuşatması (1603) ne demektir?