Yakıp yıkma taktiği

Yakıp yıkma taktiği, işgal eden düşman ordusuna karşı geri çekilen ordu tarafından kullanılan ve düşmana faydalı olabilecek her şeyin tahrip edilip kullanılamaz hale getirilmesine dayanan askerî taktiktir.

Başlarda işgalci düşman ordularına bırakılmaması için hasadın yakılması anlamına gelen terim, sonradan tüm altyapı, ulaşım, iletişim ve sanayi kuruluşlarının imha edilmesini içerecek şekilde genişlemiştir. Taktiği uygulayan ordu hem kendi topraklarında hem de yabancı topraklarda olabilir.

Taktiğin en önemli uygulamaları Napolyon Savaşları sırasında Rus İmparatorluğu’na saldıran Napolyon Bonapart’ın Rusya Seferinde Ruslar, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Sakarya Meydan Muharebesinde Yunanlar tarafından TBMM Ordularına karşı ve II. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği’ne Barbarossa Harekatı ile saldıran Nazi Almanyası saldırısı karşısında Kızıl Ordu tarafından yapılan uygulamalardır.

Özellikle sivillerin yaşadıkları bölgelerde tarlaların ve yiyecek kaynaklarının tahrip edilmesi 1977 Cenevre Sözleşmelerinde yasaklansa da taktik hala uygulanmaktadır. Yalnızca imzalayan ülkeler için bağlayıcı olan bu sözleşmeyi imzalamamış ülkeler arasında ABD, İsrail, İran, Pakistan, Türkiye ve Irak bulunmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Eski çağlar[değiştir | kaynağı değiştir]

İskitler Pers İmparatoru I. Darius'a karşı savaşlarında yakıp yıkma taktikleri kullanmıştır. Göçebe olan İskitler steplerde geri çekilirken düşmanın kullanabileceği tarlaları ateşe verir, su kaynaklarını zehirlerlerdi. Bu taktiğin sonucunda ilerleyemeyen ve ordusunda açlık yaşanan Darius yenilgiyi kabul etmek zorunda kalmıştır.

Makedonya kralı III. Aleksandros’un Asya’da ilerleyişini durdurmak için Yunan paralı asker komutanı Rodoslu Memnon^[1] Persler'e yakıp yıkma taktiğinin uygulanmasını önerse de teklif reddedilmiştir ve Aleksandros’un ilerleyişi durdurulamamıştır.

Roma dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma Cumhuriyeti döneminde askerî seferler sırasında taşınmaz malların yakılıp yıkılması ve halkların esir edilmesine vastatio denirdi. Yakıp yıkma uygulaması Galya Savaşlarında yaşanmıştır. Keltlerden olan Helvet halkı Almanya ve İsviçre’deki topraklarını yaklaşan Cermen istilası yüzünden terk ederken bu taktiği kullanmıştır. Helvet halkı Romalılar ve Galyalılardan oluşan orduyu yenip ülkelerine geri döndüklerinde yakıp yıktıklarını yeniden oluşturmak durumunda kalmışlardır.

Orta çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikingler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yakıp yıkma taktiği İngiltere'de hüküm süren Anglosakson kral Büyük Alfred tarafından işgalci Viking lideri Hastein'a karşı 893 yılında kullanılmıştır. Mercia bölgesindeki Chester'daki bir kaleyi işgal eden Vikinglerin yalıtılması için bölgedeki tüm tarlalar yakılmış, büyükbaş hayvanlar öldürülmüştür.

İngiltere[değiştir | kaynağı değiştir]

1066 yılındaki Hastings Muharebesini kazanarak İngiltere'ye hakim olan Norman kralı I. William kuzey bölgelerindeki Anglosakson ve Viking yerleşimlerine boyun eğdirmek üzere 1069 yılında başlattığı Kuzey Seferinde yakıp yıkma taktiğini kullanmıştır. Bölgedeki halkı kılıçtan geçiren Normanlar, sağ kalanların da yaşayamaması için tüm tarlaları yakıp, tüm çiftlik hayvanlarını öldürmüşlerdir. 100 ila 150 bin kişinin öldürüldüğü katliamın ardından bölge yüzyıllarca eski halini alamamıştır.

Yüz yıl savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yüz Yıl Savaşı sırasında hem İngilizler hem de Fransızlar birbirlerinin egemen oldukları topraklarda uyguladıkları chevauchée adı verilen yağma ve talan da yakıp yıkma taktiği dahilinde ele alınabilir.
İskoçya kralı I. Robert topraklarını işgal eden İngiltere kralı I. Edward’ın ilerleyişine karşı yakıp yıkma taktiğinin kullanılmasını önermiştir.
1336 yılında Litvanya’daki Pilėnai kalesini Töton Şövalyelerine karşı savunan Litvanyalılar kalenin düşeceği ortaya çıkınca düşmana pahalıya mal olacak bir direniş segiledikten sonra kaleyi yakacak ve toplu olarak intihar edeceklerdir. Direniş günümüzde Litvanya’da ulusal bir kahramanlık olarak değerlendirilir.
Yakıp yıkma taktiği 14. ve 15. yüzyıllarda Avrupa’da ilerleyen Osmanlı İmparatorluğu ordularına karşı Eflak Prensi I. Mircea ve Boğdan Prensi III. Ştefan tarafından kullanılmıştır (Akdere Muharebesi).

Yakın çağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Taktik, İngilizler tarafından İrlanda’nın işgalinde kullanılmıştır. Özellikle 1569-1583 yılları arasında yaşanan Desmond Ayaklanmaları sırasında İrlanda toprakları yakılıp yıkılmıştır.
Otuz Yıl Savaşı sırasında 1630 yılında İsveç İmparatorluğu Ordusu karşısında geri çekilmek zorunda kalan Kutsal Roma Cermen İmparatorluğunun İtalyan Generali Torquato Conti işgal ettikleri Pomeranya’dan çekilirken tüm ülkeyi yakmıştır.^[2]
Büyük Kuzey Savaşı sırasında İsveç kralı XII. Karl karşısında çekilen Rus İmparatorluğu birlikleri arkalarında bıraktıkları toprakları yakıp yıkacaktır.

19. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Napolyon Savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Napolyon Savaşlarının Portekiz topraklarında yapılan ve Yarımada Savaşı olarak bilinen kısmında işgalci Birinci Fransa İmparatorluğu orduları ele geçirdikleri yerlerde yaptıkları talan, yağma ve katliamlardan ötürü bölge halkını bazı önlemler almaya itmiştir. Ilerleyen Fransızlar karşısında çekilen Portekizliler yakıp yıkma taktiğini kullanmış ve bir süre sonra ilerleyen Fransız Orduları erzak eksikliği ve direniş yüzünden gittikçe güçsüzleşmiştir. Ünlü Fransız komutan André Masséna, Viseu kentine ulaştığında bomboş ve harap edilerek terk edilmiş bir şehir bulacaktır.

1812 yılında Napolyon'un Rusya Seferi sırasında Rus Çarı I. Aleksandr yakıp yıkma taktiğini sonuna kadar kullanmış, Napolyon Bonapart’ın fethettiği bölgelerde egemen olamamasını sağlamıştır. Taktiğin en ileri aşamadaki uygulaması bizzat başkent Moskova’nın topluca terk edilerek tamamen yakılması olmuştur. Bomboş alanları ve şehirleri ele geçiren Fransız Ordusu, fethettiği yerlerde tutunamamış ve düşman direnişi karşısında geri çekilmek durumunda kalmıştır.

Filipin-ABD savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Filipin-Amerikan Savaşı sırasında ABD Silahlı Kuvvetleri Filipinli halka karşı yakıp yıkma taktiğinin yanı sıra çeşitli işkenceler uygulamış, toplama kamplarına zorla yerleştirerek Filipinli direnişçilerin desteğini kesmeye çalışmıştır.

Amerikan İç Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan İç Savaşı sırasında General William Tecumseh Sherman komutasındaki Amerika Birleşik Devletleri ordusu Amerika Konfedere Devletleri’ne karşı yürüttüğü 1864 kışındaki Savannah harekâtında yakıp yıkma taktiğini kullanmıştır. Geri çekilen Konfederasyon Ordusu da benzer taktiği kullanınca Güney Karolina’daki Columbia şehri yakılmıştır.

Kızılderili Savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD Silahlı Kuvvetleri ile Kızılderililer arasındaki savaşlarda ABD tarafı yakıp yıkma taktiğini yoğun olarak kullanmıştır. Orduyla birlikte hareket eden maceracılardan Kit Carson Navaholara ait toprakları yakmış, büyükbaş hayvanlarını çalmış veya öldürmüştür. Ona bu saldırılar sırasında Navaholarla savaş halinde olan Uteler de yardım etmiştir. 1864 yılında mağlup olan Navaholar topraklarını bırakarak rezervasyon bölgesine gitmeye zorlanacaklar, Uzun Yürüyüş adı verilen bu zorlu yolculuk sırasında çok sayıda Navaho ölecektir.

Boer Savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık ile Orange Free State arasında 1899-1902 yıllarında yapılan II. Boer Savaşında İngiliz komutan Horatio Herbert Kitchener gerille savaşında yenemediği Boerlere karşı yakıp yıkma taktiğini en şiddetli şekilde uygulamıştır. Direnişçilere destek vermelerinden şüphelenilen bölgelerdeki siviller yıkım nedeniyle ölüme terk edilmiş, evleri ve tarlaları yakılmış, çiftlik hayvanları elleirnden alınmıştır. Daha sonra toplama kamplarında ikamet etmeye zorlanan Boerler arasında buradaki kötü koşullar nedeniyle kitlesel ölümler görülmüştür.

20. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Guatemala İç Savaşı sırasında 1982-83 yılları arasında iktidarda olan Efraín Ríos Montt Guatemala’daki sol örgütlere karşı yakıp yıkma taktiği uygulamıştır. Olaylar sırasında bölgedeki Maya toplumundan binlerce kişi hayatını kaybetmiş, onbinlercesi de topraklarını terk etmek zorunda kalmıştır.
Bağımsızlık mücadelesi veren Doğu Timor’daki bağımsızlık yanlılarıyla savaşan Endonezya Ordusu bölgede yakıp yıkma taktiğini kullanmıştır.
Sürmekte olan Darfur Savaşında iki taraf da birbirine karşı bu taktiği uygulamaktadır.

I. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

24 Şubat 1917 tarihinde Almanya İmparatorluğu Ordusu Somme cephesinden Hindenburg Hattına cepheyi daraltmak için stratejik olarak geri çekilirken geride bıraktıkları toprakları yakıp yıkacaktır.

II. Çin-Japon Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Çin-Japonya Savaşı sırasında Japon Ordusu yakıp yıkma taktiği kullanmış, devasa ölçülerde çevre felaketine yol açmıştır. Uygulama sırasında sayısız köy tamamen yokedilmiş, Nankin gibi bazı şehirlerin ise önemli kısmı yakılmıştır. Japon işgaline karşı direnen Kuomintang’a bağlı Çin Ordusu Japon ilerleyişini durdurmak için barajları imha ederek sellere sebep olacaktır.

II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Nazi Almanyası 1941 yılındaki Barbarossa Harekâtı ile Sovyetler Birliği’ne saldırdığında Sovyet lider Josef Stalin işgalcilerin yararlanabileceği her türlü kaynağın doğuya nakledilmesini götürülemeyen her şeyin ise yakılıp yıkılmasını emretmiştir. Sovyet savaş sanayisinin çok önemli fabrikaları Nikita Kruşçev önderliğindeki ekip nezaretinde Ural Dağları’nın ardına sevk edilmiş, düşmanın eline geçeceği aşikar olan barajlar, tarlalar gibi taşınmazlar da imha edilmiş ve yakılmıştır. Savaşın son döneminde bu kez işgal ettiği Sovyet topraklarından çekilmek durumunda kalan Naziler çekildikleri toprakları yakıp yıkarak Kızıl Ordu’nun ilerleyişini yavaşlatmaya çalışmışlardır.
Devam Savaşı’nda Sovyetler Birliğine yenilen Finlandiya Moskova Antlaşması gereğince topraklarındaki Nazi birliklerini atmakla yükümlüdür. Bu yüzden patlak veren Laponya Savaşında geri çekilmek zorunda kalan Naziler Norveç’e doğru kaçarken arkalarında bıraktıkları toprakları yakıp yıkacaktır.
1945 yılında Nazi lider Adolf Hitler 19 Mart 1945 tarihli Nero emri olarak bilinen emirle işgal edilmesi muhtemel Alman topraklarının yakılıp yıkılmasını emreder. Daha önce Alman işgalindeki Fransa için benzer bir emri^[3] yerine getirmeyen Reich Silahlanma Bakanı Albert Speer bu emri de yerine getirmeyecek ve Müttefik Devletler ile ateşkese dair görüşmelere başlanması gereğini ifade edecektir.

İkinci Dünya Savaşı sırasında, demiryolu pulluğu Almanya, Çekoslovakya ve diğer ülkelerdeki geri çekilmeler sırasında demiryollarını kısmen yok ederek düşmanın demiryollarını kullanmasını engellemek için kullanılmıştır.^[4]

Vietnam Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Vietnam Savaşı sırasında ABD Hava Kuvvetleri tarafından yakıp yıkma taktiği kapsamında sivil halkın yaşadığı bölgelerde yoğun olarak kullanılan Agent Orange savaştan yıllar sonra bile hala insanların hayatını olumsuz etkilemeye devam etmektedir. Aynı savaşta ABD Vietkong gerillalarının saklandığı iddiasıyla çok geniş ormanlık alanları napalm bombalarıyla yakmıştır.

Körfez Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

1990 yılında Kuveyt’I işgal ederek Körfez Savaşı’nın çıkmasına sebep olan Irak lideri Saddam Hüseyin, Kuveyt’ten çekilirken petrol kuyularının ateşe verilmesini emretmiş ve korkunç bir çevre felaketine sebep olmuştur.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ Memnon'un hayatı 14 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 17 Ocak 2011 tarihinde erişilmiştir
^ Friedrich Schiller, The history of the Thirty Years' War in Germany, Miller 1739
^ 1966 yılı yapımı olan René Clément filmi Is Paris Burning? bu konuyu ele alır IMDb'de Is Paris Burning?
^ Forczyk 2016, s. 6.

Genel

Forczyk, Robert (2016). The Dnepr 1943: Hitler's eastern rampart crumbles (İngilizce). 4 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2023.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

[1] Memnon'un hayatı 14 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 17 Ocak 2011 tarihinde erişilmiştir

[2] Friedrich Schiller, The history of the Thirty Years' War in Germany, Miller 1739

[3] 1966 yılı yapımı olan René Clément filmi Is Paris Burning? bu konuyu ele alır IMDb'de Is Paris Burning?

[FOOTNOTEForczyk20166-4] Forczyk 2016, s. 6.

[1]

[2]

[3]

[4]

Yakıp yıkma taktiği nedir?, Yakıp yıkma taktiği anlamı nedir?, Yakıp yıkma taktiği ne demektir?