2009 Honduras Darbesi, 28 Haziran 2009 günü Devlet Başkanı Manuel Zelaya'nın 2010 yılı Mart ayında yeni bir anayasa yazılması konusundaki halk oylaması kararını almasıyla başlayan ve iktidardan alaşağı edilmesiyle sonuçlanan siyasi süreç.

Krizin ortaya çıkışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Zelaya'nın halk oylaması kararı Honduras Yüksek Mahkemesince yasa dışı ilan edilmiş olmasına rağmen Zelaya halk oylamasının planlandığı şekilde yapılması amacıyla hazırlıkları başlattı. Bu hazırlıklar kapsamında Honduras hükûmetine yardımcı olmak için Honduras Silahlı Kuvvetlerine oy pusulalarını ülkeye dağıtması görevi verildi. Ancak ordu komutanı Romeo Vásquez Velásquez verilen görevi yapmayı reddedince, Zelaya kendisini görevden aldı. Görevden alma kararı Mahkeme ve Parlamento tarafından yasa dışı ilan edildi.

Darbe[değiştir | kaynağı değiştir]

Halk oylamasının yapılmasına saatler kala 28 Haziran günü sabaha karşı Honduras Silahlı Kuvvetlerine bağlı birlikler Zelaya ve kabinesindeki vekillerden bazılarını zorla askeri üsse götürerek havayolu ile ülke dışına sürgüne götürmüştür.^[1] Parlamento Başkanı Roberto Micheletti yemin ederek fiili devlet başkanı olarak göreve başlamıştır.

Uluslararası tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapılan darbe Birleşmiş Milletler,^[2] Amerika Devletleri Örgütü OAS önce darbeyi kınayacak, darbecilerden Zelaya'nın yeniden görevine iade edilmesi için 72 saat süre vermiş, süre sonunda Zelaya görevine iade edilmeyince de Honduras'ı örgüt üyeliğinden çıkartmıştır^[3]

Zelaya'nın dönüş teşebbüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

OAS'ın kararını bekleyen Zelaya, 6 Temmuz günü ülkeye döneceğini açıklamış, yanında Ekvador Devlet Başkanı Rafael Correa, Arjantin Devlet Başkanı Cristina Fernândez, Paraguay Devlet Başkanı Fernando Lugo olduğu halde^[4] uçakla Honduras'ın başkenti Tegucigalpa'ya gelse de ordu birliklerinin havaalanını kapatmaları sonucu uçağı iniş yapamamıştır.^[5] Devlet Başkanını karşılamak için havaalanına gelen Zelaya destekçilerine ise askerler tarafından açılan ateş sonucu en az bir kişi ölmüştür.^[6][7]

Medya savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Askerî darbenin yapılmasının hemen ardından bölgesel yayın yapan Telesur televizyonu ile CNN Espanol yayınları darbeciler tarafından durdurulmuş, Associated Press yayınları engellenmiştir.^[8] Darbenin haber kanalları tarafından okuyucularına verilmesi farklı olmuştur. Özellikle The Economist^[9] ve BBC^[10] darbeyi olumlu karşılamıştı. Buna sebep olarak Zelaya'nın Chavez ile müttefik olarak düşünülmesiydi. Öte yandan Telesur^[11] Zelaya'nın her açıklamasını verecek ve genelde darbe karşıtı yayın yapacaktır. Prensa Latina da bu şekilde yayın yapacaktır.

Değerlendirmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Darbe olmadan önce olacakları tahmin eden tek kişi Küba eski Devlet Başkanı Fidel Castro oldu.^[12] Yazdığı yazıda Honduras'taki gerginliğe işaret eden Castro tarihi günlerin yaşandığını belirtecek ve Zelaya'ya destek verecektir.
• Darbeden sonraki günlerde bölgenin en güçlü komünist partilerinden olan Venezuela Komünist Partisi adına yapılan açıklamada OAS örgütünün darbecilere 72 saat süre tanımasının ABD emperyalizminin bir oyunu olduğu iddia edilecek ve Zelaya'nın derhal ülkeye dönmenin bir yolunu bulması gerektiği ve Zelaya yanlısı gösterilerin uzun süre aynı kararlılıkla devam edemeyeceği, darbecilerin baskı kullanacağı belirtilecekti.^[13]
• Darbecilerle Zelaya arasında bir pazarlığa dair ilk haber ise New York Times'tan gelecektir.^[14] Yazıda Zelaya'nın dönmesine ancak yeniden devlet başkanlığına aday olmayacağı ve derhal seçimlerin yapılacağına dair güvence vermesi halinde razı olunacağı belirtiliyordu. Bu bakış açısı darbeyi kınama yolunda açıklama yapmasına^[15] rağmen elçisini Honduras'tan çekmeyen ABD yönetimi için kabul edilebilir bir çözüm gözükmektedir.^[16]
• Venezuela lideri Hugo Chavez ise ilk günden itibaren darbeyi ABD ile ilişkilendirerek darbecileri goriller olarak tanımlayacaktır.^[17] Ayrıca Zelaya'nın yaptığı açıklamadaki Honduras'taki ABD elçisi olan Roberto Flores Bermudez'in darbeyi haftalar önceden bildiğinin bilgisi darbedeki ABD bağlantısını güçlendirmiştir.^[18]
• Küba Cumhuriyeti Türkiye Büyükelçisi Ernesto Gomez Abascal ise yaptığı değerlendirmede darbenin Latin Amerika'daki yönetimleri ve özellikle de Hugo Chavez'i hedef aldığını belirtmiştir.^[19]
• Fidel Castro 11 Temmuz günü yazdığı yazıda eğer Honduras'ta darbeciler başarılı olursa tüm Latin Amerika'da benzer askeri ayaklanmaların yaşanacağı öngörüsünde bulunarak ilerici hükûmetleri zorlu bir dönemin beklediğini belirtmiştir.^[20] Ayrıca Honduras'taki askeri üsse de dikkat çeken Castro darbenin arkasında ABD'nin bulunduğunu iddia etmiştir. Castro 22 Temmuz günü yaptığı yazılı açıklamada^[21] arabuluculuk yapan Oscar Arias'ın ABD'nin isteğiyle siyasi krizi darbecilerin lehine süre kazanmak amacıyla bu göreve getirildiğini yazacak ve Daniel Ortega'nın açıklamalarına dayanarak Arias'ı ABD yanlısı bir politikacı olmakla suçlayacaktır. Ayrıca San Jose görüşmeleri sırasında ortaya konan ve Zelaya tarafından kabul edilen 7 maddenin kabul edilmemesini darbecilerin en büyük hatası olduğunu belirten Castro, Zelaya'nın mutlaka Honduras'a döneceğini ve Honduras halkı tarafından sevinçle karşılanacağını belirtir. Micheletti ile Clinton ile arasında sürekli temas olduğunu ve Honduras Ordusunun bu gelişmeler karşısında ne yanıt vereceğinin ise bilenemediğini ekler.
• Venezuelalı gazeteci Eva Golinger darbecilerin ABD bağlantılarına dikkat çekerek Honduras'taki ABD Elçiliğinin ve Soto Cano'daki askeri üssünün darbecilerle temasını gözler önüne sermiştir.^[22]

Çözüme doğru[değiştir | kaynağı değiştir]

9 Temmuz günü darbeyle başa gelen Micheletti ile yasal devlet başkanı Zelaya, Kosta Rika'ya Devlet Başkanı ve Nobel Barış ödülü sahibi Óscar Arias'ın arabuluculuğunda görüşmelere katılmak için gelmiş ancak yüz yüze görüşmemişlerdir. İki gün boyunca heyetler halinde süren görüşmelerde iki taraf da geri adım atmayınca uzlaşma görüşmeleri sonuç alınmadan tamamlanmıştır.^[23]

Çözüm için 5 koşul[değiştir | kaynağı değiştir]

Arias'ın başkan yardımcısı Casas Zamora'ya atfedilen haberde Madrid Üniversitesinde profesör olan Juan Carlos Monedero Zelaya'nın göreve iade edilebilmesi için 5 koşul öne sürülmüştür:^[24]

1. Zelaya yeniden devlet başkanı olabilir ama bu mutlaka tek başına iktidara gelecek anlamına gelmemelidir
2. Anayasayı değiştirme girişiminden vazgeçmelidir
3. Venezuela Devlet Başkanı Chavez ile arasına mutlaka mesafe koymalıdır
4. Mutlaka ikili bir iktidar hali yaratılmalı ve hükûmette Zelaya olsa bile Kasım ayında seçimlere kadar birlik hükûmeti iktidarda olmalıdır
5. Darbede yer alanlara af çıkartılmalı ve herhangi bir cezai işlem uygulanmamalıdır

Micheletti'den geri adım[değiştir | kaynağı değiştir]

15 Temmuz günü açıklama yapan darbeyle başa gelen Micheletti, Zelaya'nın görevinin başına dönmemesi koşuluyla fiilen yürüttüğü devlet başkanlığı görevini bırakabileceğini açıkladı.^[25]

Honduras dış temsilcilikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Siyasi kriz Honduras'ın dış temsilciliklerini de etkilemiş ve elçiliklerin çoğu Zelaya'yı desteklemişti. Bunun üzerine Micheletti, kendi talimatlarını dinlemeyen yabancı temsilciliklerin bütçesini kesmeyi planlamakta.^[26]

Zelaya'nın dönüşü[değiştir | kaynağı değiştir]

Bolivya'da bulunan Zelaya hükûmetinin Dışişleri bakanı Patricia Rodas yaptığı açıklamada devlet başkanının ülkeye dönmek üzere yolda olduğunu ve Honduras'a giriş yaparak darbeci hükûmete alternatif hükûmet kurarak buradan mücadeleye başlayacağını bildirdi.^[27][28]

Arias arabuluculuğunda görüşmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kosta Rika'da Devlet Başkanı Arias'ın arabuluculuğunda süren görüşmelerde ortaya çıkan 7 maddeyi Zelaya kabul etse de Micheletti reddedecektir:^[29]

1. Manuel Zelaya'nın seçimle başa geldiği süreyi tamamlamak üzere yeniden devlet başkanlığına getirilmesi
2. Belli başlı partilerin katılımıyla Ulusal Birlik ve Uzlaşma hükûmetinin kurulması
3. Darbeyle ilgili tüm siyasi suçlulara genel af ilan edilmesi
4. Manuel Zelaya ve hükûmetinin seçimlerde yeniden aday olmaması
5. Seçimlerin Ekim ayının son pazarı olacak şekilde ileri çekilmesi
6. Seçimlerin şeffaflık ve düzen içerisinde geçmesi için seçimlerden bir ay önce Silahlı Kuvvetlerin denetim yetkisini Yüksek Seçim Kuruluna devretmesi
7. Honduras'ta anayasal düzene geçişin eksiksiz olması için uluslararası gözlemcilerin ve özellikle de Amerikalar Örgütünden gözlemcilerin seçim sırasında ülkede bulunmaları.

Zelaya Honduras'ta[değiştir | kaynağı değiştir]

Tribuna Popular haberine göre Zelaya Honduras'a dönmüş^[30] ve ismi açıklanmayan bir yerde üslenmiştir. Ülke çapında genel grev düzenlenerek darbecilerin iktidardan düşürülmesi için eylemleri Honduras'tan sevk ve idare edeceği açıklanmıştır.

San Jose görüşmelerinin çöküşü[değiştir | kaynağı değiştir]

22 Temmuz günü açıklama yapan uzlaşma görüşmelerindeki arabulucu Óscar Arias taraflar arasında uzlaşma sağlanamadığını ve görüşmelerin çöktüğünü açıkladı.^[31] Manuel Zelaya ise Nikaragua'dan yaptığı açıklamada görüşmelerin çökmesi üzerine ülkesine geri döneceğini ve Nikaragua'nın Esteli bölgesinde Honduras'a karayoluyla giriş yapacağını açıkladı.^[32]

Zelaya'nın ikinci dönüş girişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha önceden havayoluyla ülkeye dönmeye çalışan devrik devlet başkanı Manuel Zelaya, Nikaragua sınırından Honduras'a sembolik olarak giriş yapar.^[33][34] Kendisini sınırın diğer tarafında bekleyen ailesi ve taraftarlarının ise sınıra 10 km kala askeri barikatla durdurulduğu ve kalabalığın dağıtılması için müdahale edildiği belirtilmektedir.^[35] Zelaya ülkeye giriş yaptıktan sonra ise ülkede kan dökülmesini istemediğini belirterek darbecileri halkın isteklerine uymaya çağırarak görüşmeye hazır olduğunu bildirdi.^[36] Bu gelişmelerle ilgili ilk yorum ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton'dan geldi, Clinton Zelaya'nın girişimini "düşüncesizlik" olarak değerlendirdi.^[37]

Zelaya yeniden Honduras'ta[değiştir | kaynağı değiştir]

21 Eylül Pazartesi günü devrik Devlet Başkanı Zelaya'nın gizli bir şekilde ülkeye girerek dört günlük zorlu yolculuktan sonra başkent Tegucigalpa'ya vardığı ve Birleşmiş Milletler Elçiliğinde bulunduğu açıklandı.^[38] Manuel Zelaya'nın Brezilya Elçiliğinde bulunduğunu gösteren fotoğraflar basında yayınlanmıştır.^[39] Zelaya yaptığı açıklamada Honduras halkının kararlılığı sayesinde yeniden göreve döneceğini belirtti. Direniş örgütleri taraftarlarını başkente çağırırken^[40] darbe hükûmeti sokağa çıkma yasağı ilan etti.^[41] ABD Dışişleri Bakanı Clinton ve arabuluculuk görevi almış olan Kosta Rika Devlet Başkanı Oscar Arias yaptıkları benzer açıklamalarda Zelaya'nın ülkeye dönmesinin demokrasiye geçiş sürecinin kolaylaştırılması için bir fırsat olduğunu belirttiler.^[42][43]

Sona doğru[değiştir | kaynağı değiştir]

30 Ekim günü darbeyle başa gelen hükûmetin başında bulunan Roberto Micheletti yaptığı açıklamada krizin tarafları arasında bulunan sorunlara dair anlaşma sağlandığı ve imza altına alındığını belirtti.^[44][45] Buna göre:

• Zelaya'nın yeniden göreve iadesi için son karar Kongre'de bulunacak ve bununla ilgili bir oylama yapılması
• Ulusal Birlik hükûmeti kurulması
• Anayasal referandum ve Anayasanın değiştirilemez maddelerinin değiştirilme girişimlerinin sona ermesi
• 29 Kasım 2009 tarihinde düzenlenmesi planlanan seçimlerin tanınması ve seçim sürecinin desteklenmesi
• 28 Haziran Darbesinden sonra gerçekleşen olayların inceleneceği bir komisyonun kurulması
• Uluslararası kamuoyuna Honduras ile kopartılan uluslararası ilişkilerini yeniden kurmaları için çağrı yapılması konularında anlaşma sağlanmıştır.

Micheletti'nin bu kararı açıkladığı sırada ülkeye OAS örgütüne bağlı uzlaşma heyetiyle birlikte gelen ABD yetkilisi Thomas Shannon'un da Honduras'ta bulunması anlamlı olarak değerlendiriliyor.^[46]

29 Kasım Seçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Darbeyle başa gelen yönetim anayasal devlet başkanı Manuel Zelaya'nın göreve iadesiyle ilgili Kongre oylamasının 29 Kasım Seçimlerinden sonra yapılacağını açıklayarak, anayasal düzene dönmeden askerleri yönetimin vesayeti altında seçimleri yapma iradesini ortaya koyar.^[47] Bu durum Zelaya ve Darbeye Karşı Ulusal Cephe örgütü tarafından reddedilir ve seçimlerin boykot edileceği açıklanır.^[48]

Seçim sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Katılım oranının %25 seviyesinde olduğu seçimlerde Ulusal Parti adayı Porfirio Lobo Sosa 318,960 oy alırken, Liberal Parti adayı Elvin Ernesto Santos 218,358 oyda kaldı. Anayasal devlet başkanı Manuel Zelaya ve Darbeye Karşı Ulusal Cephe seçimlerin %75'e varan oranda boykot edilmesinin seçimleri geçersiz kılacağını savunurken, uluslararası kamuoyu da seçimleri tanımıyor.^[49]

Kongre oylaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçimlerin yapılmasının ardından Zelaya'nın görevine iade edilmesi Kongre'nin önüne geldi.^[50] Kongre'de yapılan oylamanın sonucunda 111 oya karşı 14 oyla Zelaya'nın göreve iade edilmesi reddedilmiştir.^[51] Bu kararın alınması sonucunda önceden darbeye karşı tavır almış olan ABD Lobo hükûmetini tanıma yolunda açıklama yapmıştır.^[52]

Zelaya'nın durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD'nin 29 Kasım seçimlerini tanımasından^[53] ve Honduras Kongresinin 2 Aralık günü aldığı Zelaya'nın göreve iade edilmesini reddeden kararından sonra Peru, Kosta Rika ve Panama Lobo hükûmetinin tanımışlardır. Buna rağmen bölgede ülkelerinden Venezuela, Brezilya, Küba, Bolivya, Ekvador, Nikaragua seçimleri geçersiz saymakta.^[54] Bu sırada aylardır kuşatma altında bulunan Tegucigalpa'daki Brezilya Elçiliğinde bulunan Zelaya'nın Meksika'ya sığınacağına dair haberler alınır.^[55] Ancak Honduras İçişleri Bakanlığından yapılan açıklamada üzerinde anlaşılan bu yolculuğun ertelendiği bildirilir.^[56] Zelaya ise başka bir ülkeye gitme isteğinde olmadığını açıklayarak, Lobo hükûmetini tanımadığını bildirerek, taraftarlarına ve darbeye karşı direnenlere Kurucu Meclis'in toplanması için mücadele etme çağrısı yapar.^[57] Lobo hükûmetinin yaptığı açıklamada, Zelaya'nın ancak siyasi sığınma hakkı talep etmesi halinde Meksika'ya gitmesine izin verileceği de belirtilmekte.^[58] Dominik Cumhuriyeti devlet başkanı Leonel Fernandez'in arabuluculuğunda gerçekleşen görüşmelerden sonra Zelaya, siyasi sığınma olmaksızın Dominik Cumhuriyeti'ne uçakla geldi ve devlet başkanı olarak resmi törenle karşılandı.^[59]

Lobo iktidarda[değiştir | kaynağı değiştir]

27 Ocak günü yemin ederek göreve başlayan Porfirio Lobo hükûmeti ise ülke içindeki direniş ve uluslararası kamuoyundan gelen tepkiler arasında göreve başlıyor.^[60][61] Bölgenin en önemli ülkelerinden Brezilya'nın Lobo'nun yemin törenine temsilci göndermemesi Honduras basınında büyük yer tutmuştur.^[62] Ayrıca Honduras Parlamentosu almış olduğu kararla darbe dönemindeki tüm suçlar için genel af ilan etmiş bulunuyor.^[63] İlan edilen genel af, darbe sürecinin aklanması olarak yorumlanmakta.

Zelaya Hondura'a dönüyor[değiştir | kaynağı değiştir]

Zelaya darbeden sonra uzunca bir süre kalmak zorunda kaldığı Dominik Cumhuriyeti'nden yapılan açıklamada Lobo iktidarı tarafından Venezuela ve Kolombiya hükûmetlerinin arabuluculuğuyla hazırlanan uzlaşma belgesi sayesinde Honduras'a döneceğini belirtmiştir.^[64]

Wikileaks belgeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

2010 yılı Kasım ayında Wikileaks adlı internet sitesi tarafından kamuoyuna açıklanan belgeler arasında yer alan yazışmalarda ABD hükûmetinin darbeci hükûmeti eleştirir gözükürken bir yandan mali yardım yaptığı ortaya çıkmıştır.^[65] Ayrıca belgelerde yer alan ve darbeden önce Honduras'ta görev yapan ABD Elçisi Charles Ford tarafından kaleme alınan gizli kodlu 15 Mayıs 2008 tarihli mesajda Zelaya'dan lider bozuntusu, ihtiyar devrimci, güven vermeyen ve sinsi olarak bahsediliyor. Zelaya sürekli olarak Küba ve Venezuela ile temas halinde olmasından ve ABD'nin bölgede attığı her attığı adımı sorgulamasından dolayı eleştiriliyor.^[66]

Clinton açıklaması[değiştir | kaynağı değiştir]

2016 ABD başkanlık seçimlerinde Demokrat Parti aday adayı olan Hillary Clinton 2009 yılında Honduras'ta yaşananlara dair olumlu değerlendirme yapmıştır.^[67]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]