Karanfil Devrimi, (Portekizce, Revolução dos Cravos) Portekiz'de 25 Nisan 1974 günü şiddet kullanılmadan gerçekleştirilen askerî darbedir. Portekiz'in otoriter bir diktatörlükten demokrasiye geçişini sağlayacak iki yıllık bir değişim döneminin başlangıcı olmuştur.

Devrim öncesi koşullar[değiştir | kaynağı değiştir]

1930'lardan beri Estado Novo (Yeni Devlet) adlı otoriter rejimin varlığını devam ettirdiği Portekiz, 1950'lerden itibaren sömürge topraklarında ciddi güçlüklerle karşılaştı. 1953'te, Hindistan kıyılarındaki Portekiz sömürgeleri olan Goa, Daman ve Diu'nun statülerinin belirlenmesi için Hindistan'ın yaptığı görüşme talebi reddedildi. 17 Aralık 1961'de, Hint birlikleri bu üç toprağı da Portekiz'in elinden aldılar. 1960'larda ise bu sefer Afrika'daki Portekiz sömürgeleri karıştı; 1961'de Angola'da başlayan karışıklıklar 1963'te Gine-Bissau'ya, ertesi yıl da Mozambik'e yayıldı.

Şubat 1965'te muhalefet lideri Humberto Delgado'nun öldürülmesinin yarattığı gergin bir siyasal ortamda yapılan 25 Temmuz 1965 başkanlık seçimleri, rejimin adayı amiral Américo Tomás'ın yeniden seçilmesiyle sonuçlandı. Bununla birlikte ülkeyi yarım asıra yakın bir süre boyunca otoriter şekilde yönetmiş olan başbakan António de Oliveira Salazar, 16 Şubat 1968'de sağlık nedenleriyle iktidarı bırakmak zorunda kaldı. Yerine Marcelo Caetano geçti ve davranışına demokratik bir görünüş kazandırmakla birlikte aynı yoldan yönetmeye girişti.

1970'lere girildiğinde Estado Novo rejimi Portekiz üzerindeki baskısını devam ettiriyordu. Ancak sömürgelerdeki durum giderek kötüleşiyordu. Gine-Bissau'da milliyetçiler, yavaş yavaş kendi iktidarlarını kurarak Portekiz birliklerine karşı etkili bir gerilla savaşına başladılar. Angola'da ordu, kentleri elinde tutmakla beraber asiler, kırsal kesimi egemenlikleri altına alıyor ve Mozambik'te FRELIMO, ülkenin tüm kuzey kesimini denetliyordu. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından daha önce ve Kasım 1972'de bir kez daha kınanan Portekiz'in, diplomatik yalnızlığı, Afrika'da izlediği siyaset nedeniyle daha da yoğunlaştı.

Katolik Kilisesi de hükûmete karşı soğuk davranmaya başladı. Zorunlu askerlik hizmetinin 4 yıla çıkarılması^[1] asker kaçaklarının sayısını arttırdı. Gemlenen ve bastırılan muhalefetin aday göstermediği 28 Ekim 1973 seçimlerinde Marcelo Caetano'nun Ulusal Halk Eylemi (Acção Nacional Popular-ANP), bütün milletvekilliklerini kazandı. Sömürgelerde yürütülen savaşın getirdiği mali yük ise başka bir sorundu; küçük bir ülke olan Portekiz'de bütçe içinde savunma harcamalarına ayrılan payın giderek arttırılması, zaten düşük olan ortalama hayat standardını daha da düşürdü.^[2] Grevleri ve öğrenci hareketlerini, ordu içindeki çalkantılar izledi. Şubat 1974'te general António de Spínola'nın, sömürge sorunlarına yalnız askeri değil, siyasal bir çözüm de bulunması gerektiğini ileri sürdüğü bir yapıtının yayımlanması, generalin görevden uzaklaştırılmasına yol açtı. Bu andan itibaren mevcut rejimin ancak bir askerî darbeyle sona erebileceğini düşünen ordu içindeki sömürge savaşlarına karşı olan pek çok sol görüşlü asker Silahlı Kuvvetler Hareketi (Movimento das Forças Armadas, MFA) adlı gizli örgütü kurdu.

Darbe[değiştir | kaynağı değiştir]

Devrim 24 Nisan 1974 tarihindeki Eurovision Şarkı Yarışmasında Portekiz'i temsil eden Paulo de Carvalho'nun E depoi do adeus isimli parçasının çalınmasıyla başlatıldı. Ertesi gün 25 Nisan 1974 saat 12.15'te Zeca Afonso'nun Ulusal radyo kanalında seslendirdiği Grandola, Villa Morena adlı şarkısının çalınmasıyla^[3] verilen gizli sinyalle de Silahlı Güçler Hareketi darbeye girişti. MFA'nın elindeki kuvvetler stratejik noktaları ele geçirdi. Radyolardan ilan edilen sokağa çıkma yasağına rağmen halk darbecileri desteklemek için sokağa indi. Askerlerin ele geçirdikleri stratejik noktalardan biri olan Lizbon Çiçek Pazarı'nda bolca bulunan karanfillerin silah ve tank namlularınına sokulması ve bu görüntülerin tüm dünyaya duyurulması darbenin adını oluşturdu; "Karanfil Devrimi" adını, darbeyi yapan askerlerin tankların ve silahların namlularına karanfil takmalarından ve şiddet kullanmamalarından almıştır. Başbakan Caetano ve devlet başkanı Tomás iktidarlarını bırakarak Brezilya'ya kaçtılar.

Lizbon teslim alınmadan önce 4 kişinin siyasi polis örgütü DGS'nin bizzat başkanı tarafından halkın üzerine ateş açılarak öldürülmesine rağmen, pek çok askerî darbenin aksine darbeci güçler amaçlarına ulaşmak için zor kullanmaya mecbur kalmamışlardır. Darbe, düşük rütbeli subaylar ve sol görüşlü askerler tarafından yapıldığı için “Yüzbaşılar Hareketi” olarak adlandırıldı. Yüzbaşılar Hareketi olarak adlandırılan darbe ordunun siyasete bulaşmama efsanesinin geçersizliğini de ortaya koydu

Darbe sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Darbeden hemen sonra göreve başlayan Ulusal Kurtuluş Cuntası (Junta de Salvação Nacional) yurttaşlık haklarını ve demokratik hakları güçlendirmek, temsili bir parlamentonun yeni bir anayasa hazırlaması için tüm yurttaşlara tanınan tek dereceli oy hakkıyla özgür seçimler düzenlemek ve sömürgeleri yeniden barışa kavuşturmak görevini üzerine aldı. Eski rejim döneminin tek yasal siyasi partisi olan Ulusal Halk Eylem Partisi ile siyasi polis teşkilatı (Direcção-Geral de Segurança-DGS) dağıtıldı, siyasal tutuklular serbest bırakıldı ve sansür kaldırıldı.

Sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Karanfil Devrimi sonucunda Portekiz Devleti'nin Afrika'da devam ettirdiği sömürgeci politika ve sürdürdüğü savaş sona erdi. Portekiz en hızlı biçimde sömürgelerindeki askeri ve idari personeli geri çekti. Zaten devrimden önce fiilen büyük ölçüde Portekiz'den kopmuş olan Gine-Bissau bağımsızlığını ilan eden ilk ülke oldu. São Tomé ve Príncipe adalarındaki iktidar bir geçiş hükûmetine devredildi. Hindistan'ın Goa, Daman ve Diu üzerindeki egemenliği tanındı (Aralık 1974), Ocak 1975'te Angolalı milliyetçilerle, Kasım 1975'te ilan edilecek bağımsızlık üzerine bir antlaşma imzalandı. 25 Haziran 1975'te de Mozambik ile imzalanan antlaşmayla bu ülke bağımısızlığını kazandı.

Aralık 1975'te Portekiz'in çekildiği Doğu Timor Endonezya tarafından işgal edildi.

Bu devrim ile Batı Avrupa'nın en uzun süreli diktatör yönetimi olan Estado Novo olarak anılan ve Salazar'la başlayan sıkıyönetim sona ermiştir. Bu darbeyle Avrupa'daki son (bu olaydan bir yıl kadar sonra 1975'te Francisco Franco'nun ölümü ile biten İspanya'daki diktatörlük) diktatörlüklerden biri yıkılmıştır.

Günümüzde Portekiz'de 25 Nisan günü Özgürlük Günü (Dia da Liberdade) olarak kutlanmaktadır.

Ayrıca[değiştir | kaynağı değiştir]

• Portekiz Sömürge Savaşları

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Phil Mailer, "Portugal - The Impossible Revolution?"

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]