Katastrofizm veya kıyamet kuramı, paleontoloji'yi büyük oranda geliştiren Fransız anatomist Georges Cuvier (1769-1832) tarafından ileri sürülen ve katmanlar arasındaki her bir sınırın, zaman olarak, sel baskınları ve kuraklık gibi felaketlere karşılık geldiğini ve o dönemde yaşayan türlerin çoğunun ortadan kalkmış olduğunu savunan hipotezdir.

Ancak katastrofizmde olaylar birbirine evrimsel olarak bağlı değildir (George Cuvier katmanları incelerken, her katmandaki fosilin bir üstteki katmandaki fosil ile uyuşmadığını görmezden gelir); bu katmanlaşmaların nedeni teolojik bir nedene bağlanır. Yani bu felaketler Nuh Tufanı gibi Tanrı'nın bir cezası gibi görülür.

18. yüzyılda endüstrinin gelişmesiyle demir cevherine,kömüre ve bu madenlerin taşınması için gerekli kanallara ve ulaşım yollarına duyulan ihtiyaç arttı. Maden yataklarına ulaşmak için yapılan kazılarda yeryüzünün derinlerine inilmesi, yer bilimde büyük ilerlemelerin gerçekleşmesini sağladı. 19. yüzyılın başlarında Almanya'da Abraham Werner (1750-1817) ve İngiltere'de William Smith (1769-1839) kayaların katman denilen farklı tabakalardan oluştuğunu saptadı.Bu katmanlar, içlerinde bulunan fosillere göre tanımlanan belirli jeolojik dönemlere ve zamanlara aitti. Werner geçmişte bütün dünyayı kaplayan bir dizi sel felaketinin gerçekleştiğini, bunların her biri sonucunda yerkürenin yüzeyine bir kayaç tabakası daha eklendiğini düşünüyordu. Jeolojik zamanları yansıtan katmanlardaki fosillerin büyük değişiklikler göstermesi Werner'in ve başkalarının bu "felaket kuramları"nı geliştirmesine yol açtı. Bazı bilginler her sel felaketinin Kutsal Kitap'ta anlatılan yaratılışın bir gününe karşılık geldiğini düşündü,ancak bazıları da kayaçların binlerce yılda oluşmuş olması gerektiğinin farkına vardı. Aralarında Fransız Georges Cuvier'nin de (1769-1832) bulunduğu sonraki "felaketçiler",sellerin yanı sıra depremlerin ve iklim değişikliklerinin de etkili olmuş olabileceğini öne sürdüler. Bütün bu kuramları birbirine bağlayan düşünce, yeryüzünün bugünkülerden tamamen farklı, hayal edilemeyecek kadar büyük güçlerin etkisiyle şekillendiğiydi. "Üniformitaryanizm" ya da "birörneklilik kuramı" olarak bilinen karşıt görüşe göre ise yeryüzü erozyon ve çökelme gibi günlük olaylarla yavaş yavaş bugünkü şeklini almıştı.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Jeoloji ve İncil inançları[değiştir | kaynağı değiştir]

Jeolojinin gelişiminde, ağırlıklı olarak Hristiyan batı toplumunda yaratılışın,İncil anlatılarını ve evrensel Dünya'yı oluşturan süreçlerle ilgili yeni kavramlarla uzlaştırmak için çaba gösterildi. Antik sel mitlerinin keşfiyle, Yunanlar arasında şaşırtıcı sıklıkta bilimsel yöntemlerle neden ifade edildiğini açıklayan Plutarch'ın Ogy sel baskını bunun örneğidir.^[1]

Cuvier ve ilahiyatçılar[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın başlarında katastrofizmin önde gelen bilimsel savunucusu olan Fransız anatomisti ve paleontolog Georges Cuvier idi. Motivasyonu, kendisinin ve başkalarının fosil kayıtlarını gözlemleyip faunalarını açıklamaktı. Avrasya'daki en son yok oluşlardan sorumlu felaketin deniz kenarında alçak alanların sular altında kalmasının bir sonucu olabileceğini düşünürken, Nuh'un seline herhangi bir atıfta bulunmadı.^[2] Ayrıca, nesli tükendikten sonra yeniden nüfusun meydana geldiği mekanizma olarak ilahi yaratılıştan hiçbir şekilde söz etmedi. Aslında Cuvier, Aydınlanma fikirlerinden ve Fransız devriminin entelektüel ikliminden etkilenmiştir. Bilimsel yazılarında dini veya metafizik spekülasyonlardan kaçındı. Cuvier ayrıca stratigrafik kaydın, yeryüzündeki yaşam tarihi boyunca uzun süreli istikrar aralıklarında tekrarlayan doğal olaylar olarak görüyordu, bu devrimlerin Dünya'nın birkaç milyon yaşında olduğuna inanmasına neden oldu.^[3]

Buna karşılık, 19. yüzyılın başlarında teolojinin etkili olduğu İngiltere'de, William Buckland ve Robert Jameson gibi bir grup jeolog Cuvier'in çalışmalarını farklı yorumladı. Cuvier, fosil dörtlüler hakkındaki makalelerinin bir koleksiyonuna bir giriş yazmış ve katastrofizmin tükenmesi hakkındaki fikirlerini tartışmıştır. Jameson, Cuvier'in İngilizceye girişini çevirerek , Dünya Teorisi başlığı altında yayınladı. Çeviriye, Cuvier'in devrimlerinin en sonlarını İncil'deki selle açıkça ilişkilendiren kapsamlı editoryal notlar ekledi. Ortaya çıkan makale İngilizce konuşulan dünyada son derece etkili oldu. Buckland kariyerinin büyük bölümünü, İncil selinin gerçekliğini jeolojik kanıtlar kullanarak göstermeye çalıştı. Cuvier sınırlı coğrafi kapsam ve uzun süreli su baskını teklif etmesine rağmen, Cuvier'in çalışmalarını sık sık dile getiren Buckland, İncille tutarlı olmak için kısa süreli evrensel bir sel baskınını savunuyordu. Sonunda Buckland sel jeolojisini Louis Agassiz'in savunduğu buzul teorisi lehine terk etti Agassiz'in buzullaşmanın etkilerini ilk elden gösterdiği Alpler'i ziyaret ettikten sonra. Jameson, Buckland ve diğer ilahiyat savunucularının etkisinin bir sonucu olarak, 19. yüzyıl katastrofizmle ilgili tartışma, İngiltere'de Avrupa'nın diğer yerlerinden çok daha güçlü dini fikirler üstlendi.^[3]

Jeolojide tekdüzelikliğin yükselişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sedimanter kaya oluşumu ve jeolojik zamanın muazzam gerginliğinin anlaşılması için tek tip açıklamalar ya da kavram derin zaman olarak bilinirken, bazen jeolojinin babası olarak bilinen James Hutton'un yazında geç saatlerde bulundu. 18. yüzyıl. Jeolog Charles Lyell, Hutton'un fikirlerini 19. yüzyılın ilk yarısında inşa etti ve Dünya'nın özelliklerinin, şimdiki zaman içinde çok büyük bir süre boyunca yavaş yavaş hareket edebilen gözlemlenen aynı jeolojik süreçler tarafından şekillendirildiği tekdüze düşünceyi desteklemek için gözlemleri topladı.. Lyell üç ciltli çalışması olan Jeolojinin İlkeleri eserini Cuvier ve Buckland gibi katastrofizm savunucularının teorilerine meydan okuyarak 1830'larda yayınlandı.^[3]

1850'den 1980'e kadar, çoğu jeolog tekdüzeliklik ("Şimdiki zamanın anahtarıdır") ve kademeliizm fikrini (jeolojik değişim uzun süreli yavaş gerçekleşir) onayladı. Deprem, volkanik patlamalar gibi felaket olaylarının olduğu fikrini reddetti. Dünya yüzeyinin oluşumunda herhangi bir önemli rol oynamıştır bunun yerine dünyanın, günümüzde hâlâ gözlemlenebilecek olan volkanizma, depremler, erozyon ve sedimantasyon gibi kuvvetlerin uzun vadeli etkisiyle şekillendiğine inanıyorlardı. Kısmen, jeologların reddiyle on dokuzuncu yüzyılın başlarındaki katastrofistlerin Tanrı'nın Dünya tarihini belirlemeye doğrudan katıldığına inandıkları izlenimiyle desteklendi. 19. ve 20. yüzyılın başlarındaki Katastrofizm hakkındaki bazı teoriler dinle bağlantılıydı ve katastrofik kökenli doğal olaylar mucizevi kabul ediliyordu.^[3]

Tekdüzelikliğin yükselişi yeni bir felaket teorisinin ortaya çıkmasını çok zorlaştırdı. 1923 yılında J Harlen Bretz, ABD Washington eyaletinde buzul Missoula Gölü hakkında bir makale yayınladı. Bretz 40 yıllık acımasız bir tartışmayı başlatarak jeoloji kuruluşundan gelen teorilerine karşı direndi. Sonunda Bretz 1979'da Amerika Jeoloji Kurumu 'nun en yüksek ödülü olan Penrose Madalyasını aldı.^[4]

Immanuel Velikovsky'nin görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1950'lerde Immanuel Velikovsky birçok popüler kitapta katastrofizmden söz etti. Venüs gezegenine Jüpiter'den atılan ve daha sonra 3.500 yıl önce Dünya tarafından iki felaket yakın geçişi yaptığı eski bir "kuyruklu yıldız" olduğunu tahmin etti. 52 yıl arayla, MÖ 687'de sona eren ve şimdiki yörüngesine yerleşmeden önce Dünya ile bir dizi yakın çarpışması olan Mars ile etkileşime girdi.MÖ 687'de mevcut yörüngesine yerleşmeden önce sona erdi.Velikovsky bunu Mısır'ın İncil vebalarını, bir günlüğüne "Güneş hala ayakta" diye İncil referansını açıklamak ve Atlantis'in batması için kullandı.Bilim adamları Velikovsky'nin varsayımlarını ısrarla reddetti.^[5]

Güncel Uygulama[değiştir | kaynağı değiştir]

Neokatastrofizm, paleontolojik kayıttaki ani yok oluşların, yüksek yaygınlık, düşük frekans olayları (asteroid etkileri, süper volkanik patlamalar, süpernova gama ışını patlamaları vb.) yüksek frekanslı olaylardır.

Luis Alvarez etki olayı hipotezi[değiştir | kaynağı değiştir]

Geçtiğimiz 25 yıl boyunca bilimsel temelli bir felaket, uzak geçmişteki bazı olaylara karşı geniş geçerlilik kazandı. Bu değişikliğin itici gücü, 1980'de Walter ve Luis Alvarez tarafından tarihi bir makalenin yayınlanmasıyla geldi. Bu yazı, Kretase döneminin sonunda 66 milyon yıl önce Dünya'ya 10 kilometrelik bir asteroid vurduğunu ortaya koydu. Etkisi, Kretase-Paleojen sınırını geride bırakarak dinozorlar da dahil olmak üzere tüm türlerin yaklaşık% 70'ini ortadan kaldırdı. 1990’da Meksika'nın Yucatán Yarımadası'ndaki Chicxulub'da etkisini gösteren 180 kilometrelik bir aday krater tespit edildi. O zamandan beri, dinozorların yok oluşu ve diğer kitlesel yok olma olayları hakkındaki tartışma, yok olma mekanizmasının asteroid etkisi, yaygın volkanizma (aynı zamanda meydana gelen) veya başka bir mekanizma veya bileşke olup olmadığı üzerinde odaklandı. Önerilen mekanizmaların çoğu doğada felakettir. Shoemaker-Levy 9'un Jüpiter ile gelecekteki çarpışmasının gözlemlenmesi, felaket olaylarının doğal olaylar olarak meydana geldiğini gösterdi.

Tekdüzelik ile karşılaştırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Katastrofizm ve tekdüzelikçilik arasındaki temel farklılıklardan biri, felaketçilik getirmemesine rağmen, tekdüzelikliğin geniş zaman çizelgelerinin varsayılmasını gerektirmesidir. Bugün çoğu jeolog, dünya tarihinin Dünya'yı ve sakinlerini etkileyen doğal felaket olayları tarafından noktalanan yavaş, kademeli bir hikâye olduğu görüşünü alarak, felaket ve tekdüzelik bakış açılarını birleştirir.

Ay oluşumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern teoriler ayrıca, Dünya'nın anormal derecede büyük ayının felaketle oluştuğunu ileri sürüyor. 1975 yılında Icarus'ta yayınlanan bir makalede, William K. Hartmann ve Donald R. Davis yaklaşık 4.5 milyar yıl önce Dünya'nın oluşumunun başlarında büyük bir gezegen tarafından felakete yakın bir özlemin kayalık enkazları havaya uçurduğunu, Ay'ı oluşturduğunu ve Ay'ı kurduğunu, böylece Ay'ın daha az yoğunluğunu ve demir çekirdeğin eksikliğini açıklamışlardır. Etki teorisinin bazı hataları vardır; bazı bilgisayar simülasyonları çarpışmadan sonra bir halka veya çoklu ayların oluşumunu etkiler ve elementler dünya ile ay arasında aynı değildir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Üniformitaryanizm

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]