Yeğen Seyyid Mehmed Paşa (1726, Alaiye - 1787, Köstence) I. Abdülhamit saltanatında, 25 Ağustos 1782 - 31 Aralık 1782 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Alaiye (Alanya)'nın Marulla kasabasında serdengeçti ağalarından Yusuf Ağa'nın oğlu olarak 1726'da doğdu.^[1][2] İstanbul'a gelip, yeniçeri ocağına girdi. Babası gibi Belgrad serdengeçti ağası oldu. Orada askerler arasında fitne çıkarması dolayısıyla Alaiye'ye sürgüne gönderildi. Sürgünde de gösterdiği kötü halleri beğenilmedi ve sürgünden kaçıp İstanbul'a geldi.

50.000 kuruş rüşvet verdikten sonra suçu afoldu. 1768 seferine Eflak'a yeniçeri serdari olarak gönderildi. Sonra turnacıbaşı payesi verilerek İsakçı köprüsünün muhafazasına memur edildi. 1770'te serdar-ı ekrem Halil Paşa'nın mağlubiyeti esnasında asıl olarak turnacıbaşı oldu. Fakat Silahtar Mehmet Paşa'nın serdar-ı ekremliği sırasında yine asker arasında fitne çıkarma faaliyetlerinden ötürü Varna'ya sürgüne gönderildi ve oranın ağalığı verildi. Yeğen Mehmet Ağa daha sonra ocağında saksoncu başı oldu. 1772'de zağarcıbaşı oldu. Nisan 1773'te kul kethüdası oldu. Düşmanla yapılan bir muharebede komutayı eline alıp düşmana galip geldi. 8 Haziran 1772'de Yeniçeri Ağası yapıldı. 2 Kasım 1772'de vezirlik unvanı verildi ve "ağapaşa" oldu.^[1]

1774 te Osmanlı-Rus harbinin sona ermesiyle ordunun geri dönüşü sırasında yolda sadrazam Muhsinzade Mehmed Paşa'nın ölmesi üzerine 10 Ağustos 1774'te sedaret kaymakamı görevi yaptı ve kapıkulu ocaklarını İstanbul'a getirdi. 1 Ekim 1774'te Aydın muhassallık görevi verildi ama hemen o gün yeniçeri ağalığından azledilip Silistre Valisi olarak görev verildi. 1775'te Vidin muhafızı tayin edildi. Şubat 1770'te ikinci defa Silistre valisi olarak atandı. Haziran 1777'de Kırşehir mutasarrıfı oldu. 1779'de Anadolu Beylerbeyi yapıldı.^[1]

1780'de kendisine soğukluk gösterilerek bir rütbe düşmesi anlamına gelir şekilde Alaiye sancak beyliğine tayin edildi. Alaiye geldiğinde vezirlik rütbesi kaldırıldı ve Alaiye'de sürgün olarak ikamete memur edildi.

1781'de ise affoldu. Vezirlik rütbesi geri verildi ve Hotin Muhafızı tayin edildi. 1782'de Tırhala valisi oldu. 11 Mayıs 1782'de Rumeli beylerbeyi yapıldı.^[1]

25 Ağustos 1782'de İzzet Mehmed Paşa'nın 2. kez sadrazamlığından azledilmesi ile Sadrazam oldu. Kendinden iş beklenmekteydi. Halbuki sadrazam olarak kendisi aleyhine olduğunu düşündüklerinden şahsi intikamlar alma peşine düştü. Bu nedenle birçok devlet ricalini gücendirdi. Örneğin eski sadrazam Silahtar Mehmet Paşa'yı Erzurum valiliğinden azledilip mallarını müsadere edip onu Niğde'ye sürmeye karar vermişti. Bu yüzden 31 Aralık 1782'de dört ay dokuz gün sadrazamlık yaptıktan sonra azledildi.

Azlinden sonra malları müsadere edilmeden ve sürgüne gönderilmeden hemen ikinci defa Vıdın muhafızı görevi verildi. 14 Mayıs 1784'te İnebahtı muhafızı oldu.

Bu sırada Mısır karışmış, kölemen beyi Murad Bey eyalette iktidar gücünü eline almış ve Osmanlı Mısır valisi olan eski sadrazamlardan Silahdar Mehmed Paşa'yı Mısır'dan attırmıştı. İstanbul hükûmeti ricali tarafından bu isyanı önleyecek bir güçlü vezir aranmakta iken İnebahtı muhafızı olan Yeğen Seyyid Mehmet Paşa'nın Alâiyeli olduğu Mısır'da yerleşik birçok Alâiyelinin bulunması ve kendisinin ocaklı olması sebebiyle de Mısır'daki ocaklıların da kendisine yaklaşacaklarını düşünüldü ve ona Mısır valisi görevi verilmesi uygun görüldü. Bunun üzerine Aralık 1784'te Yeğen Seyyid Mehmet Paşa'ya, Alâiye'de veya diğer bir yerde uygun sayıda yeni maiyet tertip ederek acele Mısır'a gitmesi emri verildi. Fakat Yeğen Seyyid Mehmet Paşa maiyet toplama işini çok yavaş aldı ve yola çıkmasını ta Kasım 1785'e kadar uzattı.

Fakat yeni vali olarak, kölemen beyleri olan Murad Bey ve İbrahim Beyin bağımsız bir devlet gibi hareketlerini önleyemedi. Bunlar yine eşkıya tenkil etmek bahanesiyle Mısır köylüsüne baskı yapıp yüksek vergiler almakta devam ettiler ve Fransa ile anlaşıp Süveyş'ten Hint mallarının geçmesi üzerinde ticaret anlaşması imzaladılar. Yeğen Seyyid Mehmet Paşa'nın bu işi başarmayacağı iyice anlaşıldı. Tedbir alınmazsa Mısır'ın elden gideceğini anlayan İstanbul hükûmeti Mısır meselesini bu sefer özel yetkiler vererek kaptan-ı derya Gazi Hasan Paşa'ya havale etti. 16 Haziran 1786'da İskenderiye'ye donanma ile gelen Gazi Hasan Paşa çok geçmeden gereken temizliği yapıp eyalette sükûneti sağladı ve Mısır vergileri toplanıp İstanbul'a gitmesi gereken kısımları yollanmaya başlandı. Fakat Mısır valisi Yeğen Seyyid Mehmet Paşa ise kendisine menfaat temin etmek için vergilere zam yapmış olması da İstanbul'a kadar erişen şikayetlere konu oldu.

Yeğen Seyyid Mehmet Paşa Ekim 1786'da Diyarbakır eyaleti valisi görevine nakledildi ve 1787'de bu görevden azledildi.^[1]

1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı'nda cepheye gönderilip Zilnik valisi ve Vidin seraskeri oldu. Kasım 1787'de İsmail ordugahına asker sevki görevi verildi. Fakat İsmail seraskeri eski sadrazam Hazinedar Şahin Ali Paşa seraskerlikten azledilince onu yerine İsmail seraskeri yapıldı. Fakat savaş devam etmekte iken yeni görevine giderken yolda ansızın hastalandı ve 6 Aralık 1787'de Köstence'de öldü.^[1]

Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sicill-i Osmani onu şöyle değerlendirilmektedir:^[1]

Hareketli, hırslı ve tedbirliydi

Daha tenkitçi bir değerlendirme şöyledir:

Yeğen Seyyid Mehmed Paşa, sadarete ehil bir vezir olmadığı gibi iyi bir vali de değildi; ancak hudutlarda kendisinden bir hizmet beklenmişti. Tercüme-i halini yazanlar, inatçı, tahrikçi ve tamahkâr olduğunu beyan ediyorlar.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.IV s.263/264 [3]
• Buz, Ayhan, (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN978-975-254-278-5, .
• Danişmend, İsmail Hami, (2011), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 6 Cilt, İstanbul:Doğu Kütüphanesi, ISBN 9789944397681
• Tektaş, Nazim (2002), Sadrâzamlar Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Yayınevi (Google books: [4]7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Siyasi görevi
Önce gelen: İzzet Mehmed Paşa	Osmanlı Sadrazamı 25 Ağustos 1782 - 31 Aralık 1782	Sonra gelen: Halil Hamid Paşa