Güneş-Dil Teorisi

Güneş Dil Teorisi, Türkçenin dünya tarihindeki ilk dillerden biri olduğunu savunan sözdebilimsel^[1] ve sözdedilbilimsel^[2] bir teoridir. Teori, 1930'lu yıllarda Mustafa Kemal Atatürk tarafından desteklendi ve bizzat geliştirildi,^[3] ancak dilbilimciler tarafından kabul görmedi ve kısa sürede önemini yitirdi.^[4] Terimin kökeni, "dili Güneşe saygı göstermek için yarattığı varsayılan Güneş'e tapan Orta Asyalılardı".^[5]

Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulus gazetesinde 1935 yılında dillerin kökeni sorunu ile ilgili Notlarımızı anlatan izah başlığıyla imzasız makaleler yayınlandı. 14 Kasım 1935 tarihinde Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımından Türk Dili adıyla makaleler kitap hâline getirildi. TDK Genel Sekreteri İbrahim Necmi Dilmen, Tahsin Mayatepek ile yazışmasında bu notların ve açıklamalarının Atatürk'e ait olduğunu ancak "kendileri isimlerinin ilanını arzu buyurmadıklarından" imzasız yayınlandığını açıklar.^[6] Bu notların hazırlanmasında Rus dilci Pekarski, Fransız Hilarie de Barenton ve B. Carra de Vaux'un eserlerinden faydalanılmıştı. Necmi Dilmen'in mektubunda Atatürk'ün yazdığı anlaşılan Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımdan Türk Dili isimli kitapta, Sırp asıllı Avusturyalı dil bilimci Dr. Phil. Hermann Kvergić'in Türk Dillerindeki Bazı Unsurların Psikolojisi (Fransızca:La Psychologie de Quelques Éléments des Langues Turques) isimli 41 sayfalık basılmamış Fransızca eserinden de faydalandığı açıklanmıştır.^[7]

Bu tez, yazarı tarafından 1935 yılında Viyana’dan önce Türk Dil Kurumundan Ahmet Cevat Emre'ye gönderildi. Emre'nin kıymetsiz bulduğu mektubuna cevap alamayan Kvergić, bu kez eserini doğrudan Atatürk’e gönderdi.^[8] Teorideki esas fikir bizzat Atatürk tarafından geliştirildi ve sunuldu.

Güneş Dil Teorisi, 1930'lu yıllarda Atatürk tarafından desteklenmiş, Türk Dilini Tetkik Cemiyetinin düzenlediği 3. Dil Kurultayı'nda katılımcılar tarafından tartışılmış ve hatta kurultay raporunda katılımcı dil bilimciler tarafından da araştırılmasını teşvik edilmiştir. Atatürk'ün 1938 yılındaki ölümünün ardından İbrahim Necmi Dilmen Ankara Üniversitesindeki Güneş-Dil Teorisi ile ilgili derslerine son verdi. Öğrencileri bunun sebebini sorduklarında "Güneş öldükten sonra onun teorisi nasıl hayatta kalabilirdi" diye cevap vermişti.^[9]

1990'lı yıllarda bazı yazarlar tarafından, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş ilkeleri, ilk yıllarındaki icraatları ve Atatürk İlkeleri hakkında, Güneş-Dil Teorisi çalışmaları örnek verilerek resmî devlet ideolojisi ve etnisitenin inkâr edilmesi gibi tanımlama ve yorumlar getirilmiştir.^[10]^[11] Bu amaçla Atatürk'ün desteklediği Güneş-Dil Teorisi ve Türk Tarih Tezi hakkında akıl dışı rivayetler uydurulduğu ve Atatürk'ün, "safsatalara inanan biri" olarak gösterilmek istendiği yazılmıştır. Bunların, Atatürk Devrimleri'ni ve onların etkilerini eleştirme maksadı taşıdığı ve postmodernist dalganın etkisiyle yapılan maksatlı yayınlar olduğu savunulur.^[12]

Teorinin içeriği ve siyasi hedefleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hermann Kvergić'in teorisinin ana fikri "Türk dilinin dünyada esas bir dil olduğu ve dünya dillerindeki birçok kelimenin de Türkçeden türediği"ydi.

Güneş Dil Teorisi'nin tarih içerisinde oynadığı rol, Atatürk Devrimleri'ni anlamak açısından önemlidir. Ümmetten millete geçme aşamasında olan ve Batı karşısında kendisini aşağılanmış hisseden Türk milletine özgüven aşılamak Teori'nin amaçları arasında görülmüştür. Teori, Atatürk Devrimleri'nin yıktığı düzenle ve Avrupa merkezci tarih teorileriyle hesaplaşma çabası olarak değerlendirilmektedir. Atatürk Türk Tarih Tezi'ni desteklemek için Kvergić'in hipotezinin geliştirilmesini istiyordu. Çünkü kendisine güvenen ve saygı duyan bir millet bilincinin uyanmasını istiyordu. Avrupalı tarihçilerin Türkleri aşağılamasına yanıt olarak "Türk dili, Taş ve Maden devrinde kültür kelimelerini göç yolu ile yeryüzündeki dillere yayan kadim büyük bir kültür dilidir." mesajı verilecekti.^[13]

Çalıştaylar tarafından tespit edilen örnek kelimeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Diller ve Anlamları^[14]
Sümerce	Türkçe	Anlamı
ad	ata	ata, baba
ib	ip	ip
us	us	akıl
Maya	Türkçe	Anlamı
Aşak	Uşak	Uşak, Hizmetli
Çep	Çapa	Toprağı işlemek için kullanılan kazı aracı
Tepek	Tepe	Tepe

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Hintz, Lisel (2018). Identity Politics Inside Out: National Identity Contestation and Foreign Policy in Turkey (İngilizce). Oxford University Press. ss. 63-64. ISBN 978-0-19-065599-0.
^ Asher, R. E.; Simpson, J. M. Y. (1994). The Encyclopedia of Language and Linguistics (İngilizce). 6. Pergamon Press. s. 3391. ISBN 978-0-08-035943-4.
^ Lewis, Geoffrey, aynı eser, erişim tarihi 28 Ocak 2009 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
Alıntı: Atatürk'ün kuramla ilgili sorumluluğu tartışmasızdır ama açık ki işin tüm hamallığını da o yapmamıştır.
^ La théorie du langage-soleil et sa place dans la réforme de la langue turque (Güneş Dil Kuramı ve Türk dil reformundaki yeri), 11 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erik-Jan Zürcher, s. 87, erişim tarihi 1 Aralık 2007(Fransızca)
Alıntı: Güneş Dil Kuramı hakkında 1935 ila 1938 yıllarında çok sayıda yayın yapılmış olsa da taraftarlarının savları çok zayıf kaldı.
^ Aytürk, İlker (November 2004). "Turkish Linguists against the West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatürk's Turkey". Middle Eastern Studies. 40 (6): 1-25. doi:10.1080/0026320042000282856. hdl:11693/49528 . ISSN 0026-3206. OCLC 86539631.
^ Kemal Şenoğlu, Mayatepek Raporları, Türk Tarih Tezi ve Mu Kıtası, 2006, ISBN 975-343-473-1, Kaynak Yayınları
^ Age, Şenoğlu, Ek-2:Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımından Türk Dili
^ Age, Zürcher, s.88 (Fransızca)
^ Geoffrey Lewis, The Turkish language reform: A catastrophic success, 11 Şubat 2002
^ Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Fikret Başkaya, 1991, ISBN 975-8449-16-8
^ Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu, İsmail Beşikçi, 1991
^ Türk tarih tezi ve Mu kıtası, Kemal Şenoğlu, ISBN 975-343-473-1
^ Meydan Larousse, Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Güneş Dil Teorisi maddesi
^ Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press.

[1] Hintz, Lisel (2018). Identity Politics Inside Out: National Identity Contestation and Foreign Policy in Turkey (İngilizce). Oxford University Press. ss. 63-64. ISBN 978-0-19-065599-0.

[2] Asher, R. E.; Simpson, J. M. Y. (1994). The Encyclopedia of Language and Linguistics (İngilizce). 6. Pergamon Press. s. 3391. ISBN 978-0-08-035943-4.

[3] Lewis, Geoffrey, aynı eser, erişim tarihi 28 Ocak 2009 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
Alıntı: Atatürk'ün kuramla ilgili sorumluluğu tartışmasızdır ama açık ki işin tüm hamallığını da o yapmamıştır.

[4] La théorie du langage-soleil et sa place dans la réforme de la langue turque (Güneş Dil Kuramı ve Türk dil reformundaki yeri), 11 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erik-Jan Zürcher, s. 87, erişim tarihi 1 Aralık 2007(Fransızca)
Alıntı: Güneş Dil Kuramı hakkında 1935 ila 1938 yıllarında çok sayıda yayın yapılmış olsa da taraftarlarının savları çok zayıf kaldı.

[5] Aytürk, İlker (November 2004). "Turkish Linguists against the West: The Origins of Linguistic Nationalism in Atatürk's Turkey". Middle Eastern Studies. 40 (6): 1-25. doi:10.1080/0026320042000282856. hdl:11693/49528 . ISSN 0026-3206. OCLC 86539631.

[6] Kemal Şenoğlu, Mayatepek Raporları, Türk Tarih Tezi ve Mu Kıtası, 2006, ISBN 975-343-473-1, Kaynak Yayınları

[7] Age, Şenoğlu, Ek-2:Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımından Türk Dili

[8] Age, Zürcher, s.88 (Fransızca)

[9] Geoffrey Lewis, The Turkish language reform: A catastrophic success, 11 Şubat 2002

[10] Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Fikret Başkaya, 1991, ISBN 975-8449-16-8

[11] Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu, İsmail Beşikçi, 1991

[12] Türk tarih tezi ve Mu kıtası, Kemal Şenoğlu, ISBN 975-343-473-1

[ml-13] Meydan Larousse, Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Güneş Dil Teorisi maddesi

[Lewis-14] Lewis, Geoffrey (2002). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success. Oxford University Press.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

g t d Türk milliyetçiliği
İdeoloji	Atatürk kişi kültü Anadoluculuk Irkçılık Kıbrıs Türk milliyetçiliği Turancılık Türkçülük Güneş-Dil Teorisi Türkleştirme Türk-İslam sentezi Ulusalcılık Ülkücülük İttihatçılık Atatürkçülük Altı Ok Taksim
Oluşumlar	Türk Ocakları Ülkü Ocakları Kuvâ-yi Milliye Müdâfaa-i hukuk cemiyetleri Türkiye Gençlik Birliği 9 Eylül Cephesi Türk İntikam Tugayı Türk Mukavemet Teşkilatı Kara Çete Rüzgâr Birliği
Düşünürler	Namık Kemal Ziya Gökalp Yusuf Akçura Ömer Seyfettin Mehmet Emin Yurdakul Orhan Seyfi Orhon Ahmet Ağaoğlu Zeki Velidi Togan Mustafa Kemal Atatürk Necip Asım Yazıksız Nihal Atsız Munis Tekinalp Reha Oğuz Türkkan Alparslan Türkeş Oktay Sinanoğlu Muhsin Yazıcıoğlu Şükrü Saracoğlu Yusuf Halaçoğlu Talat Paşa Enver Paşa Ali Suavi Numan Çelebicihan Rıza Nur I. Eftim Nejdet Sançar Peyami Safa Mahmut Esat Bozkurt Attilâ İlhan Gökçe Fırat
Olaylar	Ermeni mallarına el konması Bâb-ı li Baskını Adana Katliamı Yerleşim isimlerinin değiştirilmesi Başka dillerden alınan sözcüklerin değiştirilmesi Rum Kırımı Samsun tehcirleri Ermeni Kırımı ve Reddi Süryani Katliamı Türk Kurtuluş Savaşı Elza Niyego Olayı Vatandaş Türkçe konuş! Vagon-Li Olayı Öğrenci andı 1934 Trakya Olayları 1934 İskân Kanunu Soyadı Kanunu Zilan Katliamı Dersim Katliamı Yirmi Kur'a Nafıa Askerleri Varlık Vergisi Irkçılık-Turancılık Davası Sabahattin Ali suikastı 6-7 Eylül Olayları Erenköy Direnişi Kıbrıs Harekâtı Sağ-sol çatışması Kanlı 1 Mayıs 16 Mart Katliamı Malatya Katliamı Piyangotepe Katliamı Bahçelievler Katliamı Maraş Katliamı Çorum Olayları Balgat Katliamı Kemal Türkler suikastı 1995 Azerbaycan darbe girişimi Türk Ceza Kanunu'nun 301. maddesi Hayvan isimlerinin değiştirilmesi Hrant Dink suikastı
Mottolar	"Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" "Her Türk asker doğar" "Ne mutlu Türk'üm diyene" "Türkiye Türklerindir" "Şehitler ölmez vatan bölünmez" "Ya istiklâl ya ölüm" "Ya Taksim Ya Ölüm" "Vatandaş Türkçe konuş!"
Diğer	Atatürk Devrimleri Öz Türkçe Soyadı Kanunu Türk Tarih Tezi

g t d Mustafa Kemal Atatürk
Hayatı	Askerî hayatı İzmir Suikastı Ölümü ve devlet cenaze töreni Anma Ödülleri
Ailesi ve yakınları	Ali Rıza Efendi Zübeyde Hanım Makbule Atadan Latife Uşşakî Mecdi Boysan Ülkü Adatepe Sabiha Gökçen Zehra Aylin Rukiye Erkin Nebile İrdelp Abdurrahim Tuncak Fikriye Hanım Afet İnan Mustafa Demir Dişçibaşı Sami Bey Foks (köpek)
Yaverleri	Salih Bozok Cevat Abbas Gürer Muzaffer Kılıç Şükrü Tezer Rüsuhi Savaşçı Sami Yanardağ Mahmut Celalettin Üner Cevdet Tolgay Ahmet Naşit Mengü Şükrü Özer
Düşünsel	Atatürkçülük Atatürk İlkeleri Atatürk Devrimleri Atatürk milliyetçiliği Atatürk kişi kültü Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir Ne mutlu Türk'üm diyene Türkiye Türklerindir Ya istiklâl ya ölüm Yurtta sulh, cihanda sulh
Söylevleri	Gençliğe Hitabe Onuncu Yıl Nutku Bursa Nutku
Yapıtları	Nutuk Geometri Yurttaşlık Bilgileri Cumalı Ordugâhı Taktik Tatbikat ve Seyahati Takımın Muharebe Talimi Zabit ve Kumandan ile Hasbihal
Kurumsal	Vatan ve Hürriyet Cemiyeti Cumhuriyet Halk Partisi Türk Dil Kurumu Türk Tarih Kurumu
Anıt ve müzeler	Anıtkabir Tarihi Artvin Atatürk Heykeli Atlı Atatürk Anıtı Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi İzmir Atatürk Anıtı Konya Atatürk Anıtı Mareşal Atatürk Anıtı ODTÜ Atatürk Anıtı Samsun Onur Anıtı Sarayburnu Atatürk Anıtı Taksim Cumhuriyet Anıtı Canberra'daki anıtı Bakü'deki heykeli Meksiko'daki heykeli
Diğer	Popüler kültürdeki yeri Adını taşıyan şeyler Dinî inancı Damal'daki Atatürk silüeti Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun Atatürk Yılı Güneş-Dil Teorisi
Kategori Commons

Güneş Dil Teorisi nedir?, Güneş Dil Teorisi anlamı nedir?, Güneş Dil Teorisi ne demektir?