Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa (d.: ?, Dimetoka (?) - ö.: 1757 Cidde) I. Mahmud saltanatında 9 Ocak 1736 - 6 Ağustos, 1737 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Dimetoka doğumludur.^[1] Sultan II. Mustafa döneminde (1695-1703) Sarayda Enderun'a alınıp orada yetişti. Çıkma ile "çuhadar-ı şehriyarı" oldu.^[2]

1731 sonlarında özel bir görevle Bağdat'a gönderildi. Bağdat'tan dönüşünde "Silahdar-ı şehriyari" görevi verilerek yükseltildi. Temmuz 1735'te Bağdat Valisi olan Gürcü İsmail Paşa'ya sadrazamlık görevi verildi ve ona Bağdat'a mührü hümayunu götürmek üzere Silahdar Dimotokali Mehmed Efendi memur edildi. Sadrazam Gürcü Mehmed Paşa ile birlikte Bağdat'tan İstanbul'a gelebildiler.^[1][2]

Sadrazam Gürcü İsmail Paşa 24 Aralık 1735'te azledildi. Sadrazamlık görevi 16 gün boş kaldı. Bu dönemde Silahdar Dimetokalı Mehmed Efendi'ye paşalık unvanı ve vezirlik rütbesi verildi ve "Sadrazam Kaymakamı" olarak görev yaptı. 10 Ocak 1736'da mührü hümayun verilerek Silahdar Dimetokalı Paşa, Sadrazam yapıldı.^[1][2]

Bu sırada Rusya Avusturya ile 1733'te bir ittifak yapmış ve Ukrayna'daki Osmanlı topraklarına göz dikmiş ve bu arazileri eline geçirmek için askeri hazırlıklara başlamıştı. Osmanlı devleti doğuda İran ile Nadirşah'in saldırılarına karşı durmakla meşguldü. Rusya ile 1711'de yapılmış Prut Antlaşması ve Avusturya ile 1718'de yapılmış Pasarofça Antlaşması ile Balkanlar ve Ukrayna'da barışın devam edeceği kabul edilmekteydi. Rusya Mart 1735'te İran ile Osmanlı Devleti aleyhinde olmak üzere Gence Antlaşması'ni imzalamıştı. 1735 sonunda ise Kırım Tatarlarının Kazak Hetmanlığı'na karşı yaptığı küçük akınları ve Kafkaslarda Kırım Hanı'nin yaptığı seferleri bahane eden Rusya iki koldan Kırım üzerine saldırdı ve Azak kalesi kuşattı. Bunlar 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı'nin başlangıcı oldu. Osmanlı devleti Rusların bu saldırılarını beklememekte idi. Ama 2 Mayıs 1736'da Osmanlı devleti Rusya'ya karşı savaş ilan etti. Sadrazam Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa Fransa, İngiltere, Hollanda, Venedik ve Avusturya'ya mektuplar göndererek Rus saldırısını protesto etti ve aynı zamanda bu devletlerden arabuluculuk yapmalarını istedi. Osmanlı ordusu seferberliğini tamamlayıp ve serdar-ı ekrem olarak Sadrazam Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa komutasında Babadağ ordugahına geçti. Avusturya 1733'te Rusya ile Osmanlı devleti aleyhine bir ittifak anlaşması imzalamıştı. Ama Avusturya İmparatoru VI. Karl sadrazama Osmanlı-Rus Savaşı'nı önlemek için zahiren ara buluculuk yapmayı kabul ettiğini Avusturya İstanbul elçisi Kont Telman'ı bu uzlaşıyı sağlamaya delege tayin ettiğini bildirir bir mektup gönderdi. Kont Telman Osmanlı sadrazam serdarının daveti ile Babadağ'a gitti ve Osmanlılarla arabuluculuk görüşmelerine başladı.^[3]

Sadrazam Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa'nın hiç diplomasi tecrübesi yoktu. Hatta daha önce valilik, muhafızlık görevleri de üstlenmemişti. Bu nedenle Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa tüm diplomatik müzakerelerin yapılması ve kararların verilmesini Sedaret Kethüdası olan "Osman Hulisa Efendi'"ye bıraktı. Kethüda Avusturyalıların iyi niyetine ve diplomasisinin gücüne inanmaktaydı/ Avusturyalıların arabuluculuğu ile bir savaşın önleneceğine ve hatta Rusya hücumlarının da durulacağına inanmıştı. Sedaret Kethüdası'na inancı dolayısıyla Sadrazam Osmanlı sınırlarındaki eyalet idarecilerinin savaşa hazırlıkları yapmalarına ve sinir boylarındaki kaleleri etkiye etmelerine de engel oldu. Örneğin Bosna Eyaleti valisi eski sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa Avusturya'nın Bosna sınırındaki hazırlıklarından casusları vasıtası ile haberdar olmuş ve durumu Sadrazam ve Serdar Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa'ya bildirmişti. Ama sadrazam-serdar ve kethüdası Avusturya'nın iyiniyetine kendilerini inandırdıkları için Bosna'dan ve diğer sınır valilerinden gelen acil haberlere inanmamışlar ve durumun vahametini anlamamışlardı. Hatta "Avusturya ile sulh devam ettiği ve edeceği için hiçbir teyakkuz gerekli olmadığı" hakkında karşı cevap yollamışlardı.^[3]

Avusturya elçisi Kont Telman müzakere hazırlığı yapmakta olduğu gerekçesi ile müzakereleri ilkbahar 1737'ye kadar çeşitli nedenler göstererek uzattı. Bu arada Avusturya ve Rusya arasında 9 Ocak 1737'de Avusturya'nın Rusya ile birlikte savaşa iştiraki hakkında bir anlaşma imzalandı ve 1 Mayıs'ta Avusturya'nın fiilen savaşa girmesi kararlaştırıldı. Bunlar Kont Telman'a bildirilmekle beraber o bunları Osmanlılardan gizli tuttu. Fransa İstanbul elçisi Markiz Villeneuve Avusturya'nın Osmanlı devletini kandırdığını ve sonunda savaş ilan edeceğini bildirip birçok kere Sadrazamı ikaz etmişti. Fakat Sadrazam kethüdası Osman Halisa Efendi Fransa'nın bu ikazının Lehistan Veraset Savaşı'ndan dolayı Fransa'nın Avusturya'ya karşı olan garezine atfetmekte idi ve Fransa elçisinin ikazlarına aldırmadı.

En sonunda bir barış anlaşması için Osmanlı, Avusturya ve Rus elçileri ve İstanbul'dan gelmiş olan Fransa, İngiltere ve Hollanda elçileri "Nyimirov" adli bir mevkide 16 Ağustos 1737'de ilk toplantıya başladılar. Yapılan üçüncü celsede Rusların beş teklifi ortaya çıkartıldı: Bunlar:

• Kırım ve Kuban'ın, oralarda oturan halkla birlikte, tüm olarak Rusya'ya terk edilmesi;
• Eflak ve Buğdan'ın Rusya himayesi altından özerk prenslik olmaları;
• Rusya gemilerinin Karadeniz'den Karadeniz ve Akdeniz Boğazlarından serbestçe geçip girip çıkmaları ve
• Rus Çar'a diplomatik yazışmalarda "imparator" olarak hitap edilmesi.

Bunlar şaşırtıcı olup sıcak münakaşalara neden olmakla kalmadı. Bundan sonra hemen Avusturya da arabuluculuk yaptığı için Osmanlılardan özel tavizler istedi:

• Osmanlı-Avusturya sınırının Avusturya'nın lehinde Bosna'dan Bihke'ye; Vidin kalesi dahil Lem Suyuna ve Eflak ve Buğdan'da "Domebovice"'ye kadar değiştirilmesi;
• Avusturya'nın yaptığı savaş masraflarını karşılık sağlamak için 12 milyon flori savaş tazminatı verilmesi.

Rusların ve Avusturyalıların bu teklifleri o zamana kadar savaş aleyhtarı olan baş müzakereci Osman Halisa Efendi ve sonra da Sadrazam ve Serdar olan Silahdar Damat Dimatokalı Mehmed Paşa tarafından da kabul edilemeyeceği anlaşıldı ve 11 Kasım 1737'de "Nyimirov" Sulh müzakerelerine son verildi.^[3]

Ruslar hemen saldırıya geçtiler. 62 bin kişilik Rusya Dinyeper Ordusu Burkhard Christoph von Münnich komutasında Kırım'a saldırdı. Prekop'taki kıstaktaki Osmanlı mevzileri bu şiddetli saldırılara karşı dayanamayıp düştü. 17 Haziran'da Rus ordusu Kırım Hanlığı başkenti olan Bahçesarayi eline geçirdi. Fakat çıkan bir salgın ve levazım tedariki bulunmaması dolayısı ile bu ordu Ukrayna'ya geri çekildi. 19 Haziran'da General Petro Lassi komutasındaki 26 bin kişilik Rusya Dön ordusu Rusya'nın Don Nehri üzerindeki kurduğu deniz filosu desteği ile Azak Kalesi'ni eline geçirdi. Rus Dinyeper ordusu bu sefer Ukrayna'dan saldırıp Temmuz 1737'de Özü kalesini eline geçirdi. Yine Temmuz'da 40 bin kişiye ulaşan Peter Lacy komutasındaki Rus ordusu Kırım'a saldırdı ve Karasubazar şehrini ellerine geçirdiler. Ama bu ordu da Kırım'da 2 bin kişi savaştan ve diğerleri açlık ve veba salgını yüzünde 30 bin kişi zayiat verip Kırım'dan ayrılmak zorunda kaldı. Temmuz 1737'de ise müttefiki olduğu Ruslardan geride kalmamak isteyen Avusturya Osmanlı Devleti;'ne savaş ilan edip 15 taburdan oluşan ordusu ile her tabur başka bir yerden Osmanlı topraklarına girdi.^[3]

Bu savaşta hiçbir başarı gösteremeyen Osmanlı ordusu serdarı olarak Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa 6 Ağustos 1737'de serdarlıktan ve sadrazamlıktan azledildi. Osmanlı devletini gaflet altında olmasını devam ettiren Sadrazam Kethüdası "Osman Hulisa Efendi" işe Babadağ'da idam edildi. Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa önce sürgün olarak Eğriboz adasına gönderildi ve çok geçmeden affedilip Eğriboz Muhafızı görevi verildi. 1742'de önce Girit Valisi olan Yeğen Mehmed Paşa ile yer değiştirip Girit Valisi yapıldı. Ama o yıl dh bitmeden tekrar Eğriboz Muhafızı olarak atandı. Sonra sırayla Ekim 1744'te Selanik Valisi; Nisan 1745'te Özi Valisi; 1745'te Hanya valisi; Ocak 1746'da tekrar Özi valisi; Şubat 1747'de Belgrad valiliği ile birlikte Alacahisar Muhafızı ve Semendire Muhafızı; Ekim 1748'de İnebahtı Muhafızı ve Şubat 1750 'de tekrar Selanik valisi görevine attandı. Mart 1751'de ise [[Hicaz'a Cidde valisi olarak atandı. Şubat 1756'da Cidde valiliğine başka bir kişinin tayin edileceği bildirildi, kendisine de ya Şam veya Mısır taraflarına valilik veya Taif veya Medine taraflarında emeklilik etmesi tercihi verildi. Fakat Cidde'ye yeni bir vali tayini çıkmadığı için Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa Cidde valiliğini sürdürdü. Bu görevde iken Aralık 1757'de Cidde'de hayatını kaybetti.^[1][2]

Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sicill-i Osmani onu şöyle değerlendirir:^[1]

Ilımlı, ölçülü, yumuşak huylu, doğru olup büyük işlerin idaresinde iktidarsızdı.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Üsküdar'da Arakiyeci Mehmed Çelebi Mescidi'ni restore ettirip yeni mimber koydurmuştur. Ayrıca çeşitli yeni vakıflar ihdas ettirmiştir.^[2]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Danışmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
• Buz, Ayhan (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN 978-975-254-278-5
• Uluçam, Müjdat "Mehmed Paşa (Silahdar, Damat, Dimetokalı)" (1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.167-168 ISBN 975-08-0072-9
• Tektaş, Nazim (2002), Sadrâzamlar Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Yayınevi (Google books: [2]7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.IV s.243 [3]

Siyasi görevi
Önce gelen: Gürcü İsmail Paşa	Osmanlı Sadrazamı 9 Ocak 1736 - 5 Ağustos 1737	Sonra gelen: Muhsinzade Abdullah Paşa