Bayram Paşaya da Ladikli Bayram Paşa olarak da bilinir (ö. 21 Mart 1638), IV. Murad saltanatında 2 Şubat 1637 - 26 Ağustos 1638 tarihleri arasında bir yıl altı ay yirmi iki gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. Aynı zamanda I. Ahmed'in kızı Hanzade Sultan'ın eşidir.^[1][2] İstanbul'un Bayrampaşa ilçesi onun adını taşımaktadır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul doğumlu ve Türk asıllıdır.^{[3][4][5][6][7]} Aslen Samsun'un Ladik ilçesinden olup babasının adı tarihi kaynaklarda ‘Kurt Ağa’ olarak geçmektedir.^[6][7]

Enderun'da eğitim gördü. Çıkışta çuhadar-ı şehriyari oldu. 1621'de ilk defa yeniçeri ağası olarak tayin edilmekle beraber bir gün sonra tenzil edilip "turnacıbaşı" olarak görev verildi. 1623 yılında da Yeniçeri Ağası olmuştur.^[6][7] Aynı yıl içinde Yeniçeri Kethüdası olarak atanan Bayram Paşa, I. Ahmed'in kızı Hanzade Sultan'la evlenmiştir.^[1][2][7] Bayram Ağa böylece “damad-ı şehriyari” (padişah damadı) olarak Osmanlı Tarihi’nde bir ilke imza atmıştır. Tarihçi Reşat Ekrem Koçu’ya göre; Turnacıbaşı rütbesinde bir subayın, vezirlik makamına çıkmadan bir sultanla evlenmesi oldukça istisnai bir durumdur. Bir rivayete göre bunun tek nedeni, Bayram Ağa’nın emsalsiz bir erkek güzeli olması. Son derece yakışıklı bir erkek olan Bayram Paşa, Hanzade Sultanı kendisine aşık etmeyi başarmış ve Hanzade Sultan’ın teklifi ile tutkulu aşk evlilikle noktalanmıştır.^[7]

Haziran 1626'da Mısır valiliğine atandı.^[4][6][7] Bayram Paşa valiliği boyunca Mısır halkı tarafından, sevilen, saygı duyulan bir isim olmuştur. 1628 yılında İstanbul’a çağrılan Bayram Paşa, kubbe veziri yapılmıştır.^[7] Ancak bu dönemde veziriazam Hüsrev Paşa’nın, Bayram Paşa’ya yönelik entrikaları sonucu Bayram Paşa azledilerek, hapse atılacaktır. Hapiste yaklaşık bir hafta kalan Bayram Paşa, padişah IV. Murad tarafından önce hapisten çıkarılmış, daha sonra eski görevine yeniden getirilmiştir.^[7] 1635 yılında altıncı vezirlikten ikinci vezirliğe yükselen Bayram Paşa, sarayda büyük bir nüfuza sahip olmuştur. Sultan dördüncü Murad’ın Revan Seferi sırasında sadaret kaymakamlığı (başbakan vekilliği) yaparak, sefer boyunca padişah ve sadrazamın yerine İstanbul’u yönetmiştir.^[6][7]

IV. Murad saltanatında 2 Şubat 1637'de Tabanıyassı Mehmed Paşa'nın azli ile sadrazamlığa yükseldi.^[6] Bayram Paşa, Osmanlı’nın İran ve Bağdat seferleri sırasında aktif rol almıştır.^[7] Bayram Paşa sadrazamlığı sırasında şair Nef'i'yi idamı ettirmesi ile de tanınmaktadır. IV. Murad 'ın, Nef'i'den bir daha hicviye yazmaması istemesinden sonra Nef'i, sözünü tutmamış ve IV. Murad 'ın eniştesi Bayram Paşa'yı hicvetmiştir. Bayram Paşa'nın isteği üzerine padişah, Nef'i'yi idam ettirmiştir.^[6] Şair Nef'i, sarayın odunluğunda öldürüldükten sonra cesedi Sarayburnu'ndan denize atılmıştır. Öte yandan bir kısım tarihçi padişaha çok yakın olan bir şairin, sadrazam tarafından idam ettirilemeyeceğini ileri sürmektedir.^[7]

Padişahın Bağdat Seferi sırasında, Eylül 1638'de Urfa yakınlarında Celab mevkiinde aniden ölmüştür.^[6][7] Bir kalp krizi ya da beyin kanaması sonucu öldüğü tahmin edilmektedir.^[7] Bayram Paşa’nın kabri, İstanbul’un Haseki semtinde bulunan Keçi Hatun Mahallesi’nde kendi yaptırdığı külliyenin içinde bulunmaktadır.^[6][7]

Değerlendirilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Naima tarihinde^[8] IV. Murat'in onu çok takdir ettiğini ve vefatından sonra çadırına girip ağladığını bildirir ve sonra bu çadırda padişaha gelenek üzere takdim edilecek hediyeleri (zırh gömlek, miğfer, samur kürk takımlı giyecekleri) görüp yine ağlayarak

Hayıf sad hayıf ki böyle kadirşinas bir vezirden ayrıldım, Böyle bir vezir az bulunur.

deyip ruhuna dualar etmiştir.

Mehmet Süreyya Sicil-i Osmani'de şöyle değerlendirmektedir:^[4]

Tedbirli, gayretli, padişaha sadık ve doğru idi.

Uzunçarsılı'nın değerlendirmesine göre:^[3]

Tedbirli ve iyi idareli bir devlet adamı idi.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul'da günümüzde ilçe olan Bayrampaşa onun bu mevkide bulunan çiftliği adına ithaf edilerek kurulmuştur.

Büyük hayır sahibi olup şu hayır eserleri bulunmaktadır:^[9]

• İstanbul'da türbesi, tekkesi, sebili, mektebi ve medresesi bulunan bir külliyesi vardır.
• Kayseri'de mevlevihanesi bulunmakta idi.
• Birecik'te Top Dōkümhanesi kurdurmuştur.
• Niğde'de eski harap bir hani yıktırarak yerine yeni bir han ve dükkanlar inşa ettirmiştir.
• Adana yakınlarında Çakıt hanını yaptırmıştır.
• Konya Ereğlisi'nde Ekmekçioğlu Ahmet Paşa ve Seyitgazi Dilaver Paşa tarafından başlatılan fakat yarım kalan hanları tamamlatmıştır. -
• Rumeli de bulunan "Eğri Dere Kalesi"nin onarımını yaptırdığı için bu kalenin "Bayram Paşa Hisarı" olarak anıldığı başlandığını Evliya Çelebi yazmıştır.
• İstanbul'da yapılması düşünülen nüfus sayımı için şehrin etrafındaki surların iç ve dışındaki düzensiz ve usulsüz yapılan yerleşmeleri istimlak ettirip yıktırmış, tarihi surları tamir ettirmiş ve dış duvarlarını boyattırmıştır.
• İstanbul'un Fatih'te bir cami; Ayasofya civarında bir konak; Kuzguncuk'ta bir yalı yaptırmıştır.

Popüler kültürdeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 8 Ekim 2015'te başlayan Muhteşem Yüzyıl Kösem adlı Türk dizisinde Bayram Paşa karakterini Asil Büyüközçelik canlandırmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.385-386
• Buz, Ayhan, (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN978-975-254-278-5,
• Danişmend, İsmail Hami, (2011), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 6 Cilt, İstanbul:Doğu Kütüphanesi, ISBN 9789944397681
• Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C.1 say.36 [2]

Siyasi görevi
Önce gelen: Tabanıyassı Mehmed Paşa	Osmanlı Sadrazamı 2 Şubat 1637 - 26 Ağustos 1638	Sonra gelen: Tayyar Mehmed Paşa