Kuyucu Murad Paşa (c. 1535 – 21 Haziran 1611, Diyarbakır), I. Ahmed döneminde 11 Aralık 1606 - 5 Ağustos 1611 arasında sadrazam olmuş bir Osmanlı devlet adamıdır. 1585 Tebriz Seferi esnasında Safevilere esir düşmüştür.^[1][2] 1607-1608 yılları arasında 100 yıllık celali isyanlarını sona erdirmiştir. Bu süre içinde öldürdüğü toplam celali isyancı sayısının 60.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bosnalı Katolik bir âileden gelir.^[3] Devşirme olarak Enderun mektebine girmiş, oradan çıkmasından sonra çeşitli saray hizmetinde bulunmuştur.

Sonra saraydan çıkıp diğer devlet işleri ile vazife aldı. 1554'te Mısır valisi olan Mahmud Paşa yanında kethuda olarak görev yaptı. 1554'te Mısır'da sancakbeyi oldu. Bu görevinde başarısından dolayı Mısır emir-haçlığı görevine getirildi.^[4]

1571'de Koca Sinan Paşa ile birlikte Yemen Seferi'ne çıktı. Büyük yararlıklar gösterdi. 1576'da Yemen Beylerbeyi oldu. Dört yıl kaldığı bu görevde Yemen'de önemli imar faaliyetleri gösterdi. Fakat bu faaliyetlerden dolayı ve aleyhtarlarının bu ülkede büyük kazanç ve servet kazandığı söylentileri yaymaya başlamaları nedeniyle 1580'de bu görevden azledilerek İstanbul'a çağrıldı. Burada bir müddet Yedikule Zindanı’nda tutuklandı.^[4]

Çok geçmeden affedilip Şarki Karahisar Sancakbeyi olarak İstanbul'dan ayrıldı. Ardından Trablusşam valisi oldu ve oradan Karaman Beylerbeyi'ne geçirildi. Bu görevde iken kendi eyalet askerinin başında olarak Özdemiroğlu Osman Paşa serdarlığı altında İran Seferi'ne katıldı. 1585'te Tebriz yakınlarında Hamza Mirza komutanlığı altında bulunan Safevi güçleri ile yapılan muharebe sırasına atının ayağı sürçüp bir çukura düşmesi sonucu İranlılara esir düştü. Önce Kahkaha Kalesi'nde tutuklandı.^[4] İngiliz Elçisi Lallo hatıralarında Kuyucu Murat Paşa'nın üç yıl savaş esiri olarak İran Şahı yanında kaldığını belirtmektedir.^[3] 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı'nın 1590'da imzalanan Ferhat Paşa Antlaşması ile sona ermesinden sonra 1590'da İstanbul'a döndü.

Sonra sırasıyla Kıbrıs Beylerbeyi, 1594'te Şam valisi; 1595'te Diyarbakır valisi olarak görevlere tayin edildi. Diyarbakır Valisi iken bu valilik üzerinde kalmak şartıyla 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı'nın 1595 Avusturya Seferi'ne katılmak üzere ayrıldı.

Uzun yıllar Macaristan cephesinde askeri hizmet gördü. Eylül-Ekim 1596 Eğri Kuşatması ve 24-26 Ekim 1596 Haçova Savaşı'nda öncü güçler arasında yer alıp büyük cesaret gösterdi. 1600'de Kanije seferinde Babofça Kalesini ele geçirdi. 1603'te Rumeli beylerbeyliği ile Budin Muhafızlığı görevi verildi. 1605'te “Dördüncü Vezir” rütbesi ile şereflendirilip kubbe veziri yapıldı. 1606'da İran seferine serdar tayin edilen Serdar-ı Ekrem ve Sadrazam Sokolluzade Lala Mehmed Paşa Macaristan cephesinden ayrılması gerekince, sadrazam Kuyucu Murat Paşa'yı Macaristan (Engürüs) cephesi serdarı olarak görevlendirdi. Sokolluzade Lâla Mehmed Paşa tarafından Avusturyalılar ile başlatılan barış müzakereleri Kuyucu Murat Paşa tarafından devam ettirildi. Bu antlaşmanın son metnini hazırlayan Osmanlı heyetinde Kadızade Ali Efendi ve Habil Efendi ile birlikte bulundu.^[4] 11 Kasım 1606'da Zitvatorok Antlaşması bu uzun savaşı sona erdirdi. Bu barış antlaşmasının Osmanlı Devleti'nin imzalandığı en istifadeli antlaşma olduğu kabul edilmektedir.

Kuyucu Murat Paşa, Anadolu'da çıkan Celalî İsyanları karışıklıklarının Avusturya cephesindeki Osmanlı ordularına büyük etkileri olduğunu bilmekteydi ve Avusturya ile savaşın hemen bitirilerek bu iç ayaklanmalara merkezi devlet gücünün yöneltilmesini istemekteydi. Bu antlaşma müzakereleri sona erip antlaşma imzalandıktan sonra Kuyucu Murat Paşa, Belgrad'a döndüğü zaman, sadrazam olan Boşnak Derviş Mehmed Paşa'nın 9 Aralık 1606'da azledilip idam edildiği haberi oraya ulaştı. Yerine, Şeyhülislam Sunullah Efendi'nin tavsiyelerine uyan Sultan I. Ahmed Kuyucu Murat Paşa'yı sadrazam olarak tayin etti. Mühr-ü hümayun 11 Aralık 1606'da Belgrad'da Kuyucu Murat Paşa'ya erişti.^[3]

Kuyucu Murad Paşa'nın sadrazamlık dönemi Anadolu'da çıkan Celâlî isyanları'na karışan isyancıları idam ettirmesi ile tanınmaktadır. Celâlî isyancıları Osmanlı ordusunun Avusturya'da bulunması ile kendilerine bağlı şahsi küçük ordular kurmuşlardı. Bunlar arasında bulunarak Canboladoğlu Halep civarında yerleşmiş; kendi adına hutbe okutmuş ve sikke kestirmişti.^[5] Kuyucu Murad Paşa 1607 ilkbaharından 1608 sonlarına kadar Anadolu'da sefer yapıp Anadolu'yu Celâlîlerden temizleme operasyonları yapmıştır.

Kuyucu Murad Paşa önce Suriye’de ayaklanıp kendini bağımsız hükümdar ilan eden Canboladoğlu üzerine yürümeye başladı. Yolda iken Bursa ve Manisa civarında isyan etmiş olan Kalenderoğlu'nu zararsız hale getirmek için Ankara sancakbeyi yaptı. Diğer bazı küçük çapta isyancıları affetti. Konya'da isyan eden Sarıcalıoğlu Ahmed Bey'i yakalatıp idam ettirdi. Kuyucu Murad Paşa ordusu ile Belen Geçidi güneyindeki Oruç Ovası'nda etrafında 40.000 kişilik piyade ve süvari birliklerinden oluşan bir ordu toplayan Canboladoğlu ile bir muharebeye girişti. Bu muharebeyi galip bitiren Kuyucu Murat Paşa Halep'i ele geçirdi. Bağdat'ta isyan etmiş olan Tavil Ahmetoğlu Mustafa isyanını bastırmak için Çağalzade Mahmut Paşa komutasında bir ordu Bağdat'a gönderilip bu isyancı da yok edildi. Bu sırada kendine Ankara sancakbeyliği verilen Kalenderoğlu halkının kendisini şehre sokmaması üzerine şehri kuşatmış, üzerine kuvvet gönderilmesinden sonra geri çekilmiş, daha sonra isyan ederek Bursa ve civarında karışıklıklara neden olmuştu. Kuyucu Murat Paşa diplomatik yeteneklerini kullanıp diğer isyancıların ona katılmasını önledi. Sonra onun üzerine yürüyüp Alaçayır'da yapılan bir muharebeyi kazandı. Kalenderoğlu asi birlikleri ile birlikte İran'a kaçıp sığındı. Kuyucu Murat Paşa sonra Amasya ve Çorum civarlarında ayaklanan Tavil Halil ve kuvvetleri üzerine yürüyüp ona karşı da galip gelip onu yok etti. Sonra İstanbul'a döndü. Bu arada çeşitli küçük kuvvetlerle isyan eden Celâlîleri ya güler yüzle affedici tavırlarla karşı affeder görünmüş; bazılarına da çeşitli yöresel idarecilik vererek isyanlarini durdurmuştu.^[4]

Kuyucu Murat Paşa'nın yaşı epeyce ileri olduğu için Anadolu'nun birçok yöresini kapsayan bu kampanyasında uzun zaman at üzerinde bulunması yaşına göre zor olduğu için kendini ata bağlattırdığı bildirilmektedir.^[3] "Kuyucu" lakabını öldürttüğü Celalî isyancılarının ve onların destekçilerini ölü ve diri derin kuyulara gömdürmesi nedeni ile almıştır. Yıllarca Anadolu'da öldürttüğü kişilerin kellelerinden yaptırdığı piramitler bir korku hikâyesi olarak anlatıldı. Çok soğukkanlı, çok gaddar ve amansız olduğu bilinmektedir. Yaşa başa bakmadan; erkek, kadın, Celâlî eşkıyasına destek verdiğini kabul edilen herkesi öldürtmeyi amaç edinmişti. Bu kampanya sırasında Anadolu'da öldürttüğü kişi sayısının 30.000 kişiyi geçtiği bildirilmektedir.^[3]

İstanbul'a döndüğünde 1609 başında İran hükümdarı Şah Abbas'a karşı yeni bir İran seferi hazırlıkları başlamıştı. Sultan'la gizli görüşmelerden sonra Kuyucu Murad Paşa sefer serdarı tayin edildi. Sefere çıkmadan ordunun hazırlanması için Sadrazam Kuyucu Murad Paşa, Üsküdar'da ordugâhta kaldı ve oradan sefer hazırlıklarını idare etti. Celâlîleri bastırma operasyona da hâlâ devam edip önceki yıl yakalayamadığı birçok Celâlî başbuğunu rütbe ve görev verme sözüyle kandırıp Üsküdar'a getirip birer ikişer idam ettirdi.

1610'da başlayan bu seferde Şah Abbas üzerine etkili faaliyette bulunamadı. Seferin mevsim zamanı çok gecikmişti. Osmanlı ordusu Tebriz yakınlarına kadar geldi. Ama İranlılar 1604'ten beri ellerine geçirdikleri Revan, Tebriz ve Gürcistan ve yörelerindeki kazançlarını kuvvetlendirmeye koyulmuşlardı. Osmanlı ordusu bu yöreleri geri alamadı. Kuyucu Murad Paşa Diyarbakır'a çekildi.^[3]

1610'dan itibaren İran elçileri ile sulh müzakereleri başlayıp ilerledi. Kuyucu Murad Paşa bu müzakerelerin esaslarını oluşturacak müzakerelere katıldı. Fakat müzakereler Nasuh Paşa tarafından bitirildi. Ölümünden sonra 20 Kasım 1612'de imzalanan barış anlaşmasına Nasuh Paşa Antlaşması adı verildi.

Naima tarihinde Kuyucu Murad Paşa[değiştir | kaynağı değiştir]

Adını binlerce celali eşkıyasını katlettirip kuyuya doldurmasından alan devşirme Kuyucu Murat Paşa, saray tarafından Anadolu’da çeşitli zümrelerin rol oynadığı Celali isyanlarını bastırmak için görevlendirilir. Yakalananlar arasında bulunan ufak bir çocuğun katledilmesini emreder. Ama cellatlar saklanarak emri yerine getirmez. Emrinin yerine getirilmediğini öğrenen Kuyucu Murat Paşa bu sefer yeniçerilere çocuğu öldürmelerini emreder. Fakat yeniçeriler de “Cellatlar bile kıyamadı, biz nasıl kıyalım?” diyerek onlar da emri yerine getirmez. Çocuğu öldürecek kimsenin kalmadığını gören Kuyucu Murat Paşa sırtındaki kürkü çıkarır ve kendi elleriyle çocuğu boğarak kuyuya atar. Naima tarihinde yazdığına göre Kuyucu Murat Paşa bu sırada 70 yaşını aşmıştır.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul'da Veznecilerde "Kuyucu Murad Külliyesi" adı altında medrese, türbe, sebil, sibyan mektebi ve dükkanlardan oluşan bir külliyesi bulunmaktadır.^[6] Sedefkâr Mehmet Ağa’nın mimarbaşılığı sırasında yaptırılmıştır ama yapım kitabesi yoktur. Medresenin iç kısmı günümüzde İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Güzel Sanatlar Bölümü Başkanlığı tarafından kullanılmaktadır.

Kendisinin yaptırdığı Muratpaşa Camii'den kaynaklı olarak caminin bulunduğu Antalya'nın Muratpaşa ilçesi onun adını taşımaktadır.

Kuyucu Murat Paşa bir asker olmakla beraber, devletin iç malî meselelerine de değinmiş ve devlet hazinesinin gelir ve giderlerinin hesaplarının açıklığa kavuşması için zamanın isim yapmış hukuk ve maliye uzmanı olan Aynı Efendi'ye "Kavanın-ı l-i Osman der mezamın-ı defter-i divan" adlı eserini yazdırtmıştır.

Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sicill-i Osmani'de şöyle değerlendirilmektedir:^[7]

Sâdık, doğru ve cesurdu.

Uzunçarşılı'ya göre,^[3] Kuyucu Murat Paşa

Azim sahibi, tecrübeli, icrasında şiddetli ve amansızdı. Osmanlı Hanedanı'na pek sadıktı. Soğukkanlı olup hissiyatını saklamayı bilir, vakti gelince harekete geçip muvaffak olurdu... Sultan Ahmed kendisine "babacığım" diye hitap etmişti.

İngiliz Elçisi Lello hatıratında Kuyucu Murad Paşa'nın memlekete iyiliği dokunduğunu; basiret ve işgüzarlığı ile ülkeye yeni hayat getirdiğini ve gerçekten hakim ve asker bir vezir olduğunu bildirmiştir.^[3]

Popüler kültürdeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Star TV'de yayınlanan Muhteşem Yüzyıl: Kösem dizisinde Cihan Ünal tarafından canlandırılmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Danişmend, İsmail Hâmi (1971) Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul: Türkiye Yayınevi, s. 29.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN 978-975-16-0010) say.363-365
• Griswold, William (çev. Ülkün Tansel) (2002) Anadolu'da Büyük İsyan - 1591-1611 İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları; ISBN 9753331231
• Toksoy, Cemal "Murad Paşa (Kuyucu)" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.253-254 ISBN 975-08-0072-9
• Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-33-3038-3 C.IV s.355 [2]

Siyasi görevi
Önce gelen: Boşnak Derviş Mehmed Paşa	Osmanlı Sadrazamı 11 Aralık 1606 - 5 Ağustos 1611	Sonra gelen: Nasuh Paşa