Cezayirli Gazi Hasan Paşa

Cezayirli Gazi Hasan Paşa
Cezayirli Gazi Hasan Paşa
	Cezayirli Gazi Hasan Paşa'nın Mersin Deniz Müzesinde bulunan büstü.
Osmanlı Sadrazamı
	Görev süresi; 3 Aralık 1789 - 17 Mart 1790
Yerine geldiği	Kethüda Hasan Paşa
Yerine gelen	Rusçuklu Çelebizade Şerif Hasan Paşa
Kişisel bilgiler
Doğum	1713; Lagodehi, Gürcistan
Ölüm	19 Mart 1790 (77 yaşında); Şumnu

Cezayirli Gazi Hasan Paşa, 18. yy'ın ikinci yarısında Kaptan-ı derya ve sadrazam olarak görev yapan Palabıyık lakaplı Osmanlı devlet adamıdır.^[1]

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Gürcü kökenli olan Hasan Paşa küçük yaşta İran sınırında satın alınarak bir köle tüccarı tarafından Tekirdağ'daki bir tüccara satıldı ve efendisinin gözetiminde yaşamaya başladı.^[2] Birkaç yıl sonra azat edilen Hasan Paşa, ticarete atılıp Tekirdağ'dan ayrıldı. 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı sürecinde Yeniçeri ocağına katıldı. Özellikle Belgrad Kuşatması'nda^[hangileri?] kahramanlık gösteren Hasan, Tekirdağ'a tekrar dönüp kendisini azat eden tüccar efendisinin kızıyla evlendi. İleriki yıllarda ele geçirdiği bir gemiyle şöhretini duyduğu Cezayir yiğitlerine katılmak adına Cezayir'e giden Hasan orada başlangıçta kabul görüp kendisine ele geçirdiği gemi bağışlandı ve bir zaman sonra Tilimsan şehrinin sancak beyliğine getirildi. İşler iyi giderken de muhalifleri olan Hasan Bey, Cezayir'de kısa zamanda sert tepkiler almaya başladı ve kaygılanarak Avrupa üzerinden İstanbul'a geri döndü. Cezayir dayısının kendisini ihbar etmesi nedeniyle İstanbul'da tutuklanan Hasan Paşa, daha sonra aklandı.^[1]

Olgunluk çağı[değiştir | kaynağı değiştir]

1761'de Osmanlı donanmasına kalyon kaptanı olarak alınan Hasan Bey, bir sene sonra piyale rütbesine ve nihayet 1767'da kapudane olarak paşa unvanı aldı. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı içinde olan Akdeniz bünyesindeki deniz çarpışmalarında Rus donanmasıyla karşı karşıya gelen Osmanlı donanmasının başındaydı. Rus amiral Spiridof ile olan mücadelede her iki kaptanın da gemisi battı ve çatışma sonuçsuz kaldı. Daha sonra iki donanma da çekildi, ama Osmanlı donanması hareket kabiliyetini kısıtlayacak şekilde Çeşme Limanı'na girdi ve bunun üzerine Rusların gönderdiği yakıcı gemilerle kıstırılmış donanma yakıldı ve 6 Temmuz 1770 Çeşme Baskını yaşandı. Bozgun haberini derhal Bâb-ı li'ye aktarmak için Çanakkale Boğazı'na kadar gelen Hasan Paşa'ya Beylerbeyi rütbesi verildi.^[1]

Çeşme Faciası sonrası inisiyatifi ele geçiren Rus donanması Limni Adası'nı kuşattı, yetersiz desteğe rağmen harekete geçen Hasan Paşa, bir gönüllü grubuyla gizlice adaya gitti ve Rusları kayıp verdirerek püskürttü (22 Ekim 1770). 1770 yılının Kasım ayında vezaret rütbesiyle Kaptan-ı derya ilan edilip gazi unvanı verildi ve boğaz bölgesinde başkomutan tayin edildi. Sultan III. Mustafa ölünce donanma komutanlığından alındı ve Rusçuk seraskeri görevine atandı.^[1]

1774 sonrası yeniden Kaptanı derya görevine getirildi ve bilhassa I. Abdülhamid devrinde devlet idaresinde büyük bir nüfuza sahip oldu. Bu süre zarfında devletin merkezi idaresini ele aldı ve Suriye/Filistin (1775), Mora ve Mısır'daki (1786-1787) isyanları bastırdı. 1779 yılında Mora'da vergi toplayıcılığı (muhassıllık) hakkı elde etti.

Avusturya ve Rusya ile olan savaş nedeniyle payitahta çağrıldı. 1787 tarihinde başlayan Osmanlı-Rusya & Osmanlı-Avusturya savaşlarında Rus cephesine atanan Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Özi Kalesi'nin müdafaası için mücadele edip başlangıçta yenilse de sonradan Rus donanmasına karşı zafer kazandı; ancak Özi'nin düşüşü engellenemedi. Bu kayıp paşanın şöhretini sarstı ve Özi'nin düşüşü sonrası felç geçirip ölen I. Abdülhamid yerine tahta geçen III. Selim tarafından Kaptan-ı derya makamından alınıp İsmail Kalesi'ne serasker olarak atandı. Bu kararın, III. Selim'in şehzadeliği sırasında tahta geçmek için yaptığı hamleyi dönemin sultanı I. Abdülhamid'e ihbar edenin Hasan Paşa olmasından kaynaklandığı iddia edilse de III. Selim'in onu daha sonra sadrazamlığa getirmesi sonucu bu iddia eksik kalmaktadır.^[1]

Serasker olarak atandığı İsmail Kalesi'nde Rusları mağlup etti ve İsmail Kalesi'ni kurtaran Hasan Paşa, iki kez Ruslara yenilen 3 Aralık 1789'da Kethüda Hasan Paşa yerine sadrazam ve serdar-ı ekrem tayin edildi. Savaş süresinde III. Selim'den sınırsız yetki aldı ve sert tedbirler uyguladı. Yaklaşık 4 aylık sadrazamlık dönemini tamamen cephede geçiren Hasan Paşa büyük başarılar kazansa da, çok sert tedbirler aldığı ve aşırı cezalara kaçtığı için çokça eleştirildi. 30 Mart 1790'da Şumnu'daki merkez karargahta hayatını kaybetti ve şehirdeki Bektaşi tekkesine defnedildi.^[1]

Eğitim imaret ve ıslahat hareketleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Klasik devirde coğrafya ve denizcilik faaliyetlerinin örneklerini sunan Osmanlı Devleti'nde 18. yüzyılın sonlarında Rus donanmasının Baltık'tan Akdeniz'e gelip gelemeyeceği tartışılmaktaydı. Hatta Bâb-ı li, Fransız elçisi Comte de Saint-Priest'nin Rus donanmasının gelebileceğine dönük sonuçsuz uyarıları da kayda geçti. Bu olay sonucunda Çeşme Baskını'yla biten Osmanlı-Rus deniz savaşı yaşandı. Bu bozgunun akabinde Gazi Hasan Paşa, tavsiye ve uyarılarla padişahı bilgilendirdi. Özellikle donanma personelinin eksik bilgi ve tecrübesi, gemilerin hatalı tasarımı ve teknik anlamda düşmandan geri kalınması konularında fikir belirtti. III. Mustafa'ya olan tavsiyesiyle 1773'te İstanbul Teknik Üniversitesi'nin de atası olan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun'un kurulmasını sağladı. Sadrazam Halil Hamid Paşa döneminde, Hasan Paşa okula yabancı hocaları getirterek özellikle istihkam, top dökümü ve topçuluk alanında önemli derslerin verilmesi sağladı.^[1] Kişisel servetini devlete hizmet için harcayan Hasan Paşa Kasımpaşa'da leventleri itaat altına almak adına kıyıda Kalyoncu Kışlası'nı ve camisini inşa ettirdi. Tekirdağ'da cami, hamam ve çeşme; adalarda çeşmeler ve Truva harabelerinin bulunduğu yerde bir hisar inşa ettirdi. Ayrıca katıldığı seferler hakkında bilgiler içeren bir eser Çakeri-i Yemeni tarafından Gazavat-ı Hasan Paşa adıyla kaleme alındı.^[3]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Aydın, Mahir. "Cezayirli Gazi Hasan Paşa". www.islamansiklopedisi.org. TDV İslam Ansiklopedisi. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
^ King, Charles (2004), The Black Sea: a History, p.159. Oxford University Press, 0-19-924161-9.
^ Editors, Editors. "İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ'NİN KISA TARİHÇESİ". www.itu.edu.tr. İTÜ. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ali Rıza İşipek (2009). Cezayirli Gazi Hasan Paşa 530 sf. ISBN 978-975-409-539-5. Deniz Basımevi.
Zeki S. İlker, İlkim Sancaktaroğlu, Muzaffer Polat (1989). Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa 530 sf. ISBN 978-975-409-539-5. T.C. Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Kuzey Deniz Saha Komutanlığı.

Siyasi görevi
Önce gelen: Kethüda Hasan Paşa	Osmanlı Sadrazamı 3 Aralık 1789 - 17 Mart 1790	Sonra gelen: Rusçuklu Çelebizade Şerif Hasan Paşa
Askerî görevi
Önce gelen: Mandalzade Hüsameddin Paşa	Kaptan-ı Derya 22 Ekim 1770 - 19 Aralık 1789	Sonra gelen: Koca Yusuf Paşa

[h-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Aydın, Mahir. "Cezayirli Gazi Hasan Paşa". www.islamansiklopedisi.org. TDV İslam Ansiklopedisi. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

[2] King, Charles (2004), The Black Sea: a History, p.159. Oxford University Press, 0-19-924161-9.

[h1-3] Editors, Editors. "İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ'NİN KISA TARİHÇESİ". www.itu.edu.tr. İTÜ. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

[1]

[2]

[3]

g t d Kaptan-ı deryalar
14. yüzyıl	Saruca Paşa
15. yüzyıl	Çavlı Bey Baltaoğlu Süleyman Bey Hamza Bey Has Yunus Bey Hadim İsmail Bey Kaptan Paşa Kasım Bey Yakub Bey Zağanos Paşa Veli Mahmud Paşa Gedik Ahmed Paşa Mesih Paşa Güveği Sinan Paşa Kara Nişancı Davud Paşa
16. yüzyıl	Küçük Davud Paşa Hersekzade Ahmed Paşa İskender Ağa Paşa Sinan Bey Cafer Ağa Parlak Mustafa Paşa Bayram Paşa Kurdoğlu Muslihiddin Reis Deryabey Süleyman Paşa Kemankeş Ahmed Paşa Barbaros Hayreddin Paşa Sokollu Mehmed Paşa Sinan Paşa Piyale Paşa Müezzinzade Ali Paşa Kılıç Ali Paşa Damat İbrahim Paşa Uluç Hasan Paşa Yusuf Sinan Paşa Damat Halil Paşa
17. yüzyıl	Mustafa Paşa Frenk Cafer Paşa Derviş Mehmed Paşa Hafız Ahmed Paşa Kayserili Halil Paşa Öküz Mehmed Paşa Güzelce Ali Paşa Kara Davud Paşa Niğdeli Mustafa Paşa Topal Recep Paşa Çatalcalı Hasan Paşa Canbolatzade Mustafa Paşa Bostancı Cafer Paşa Deli Hüseyin Paşa Kemankeş Kara Mustafa Paşa Siyavuş Paşa Uzun Piyale Paşa Silahdar Yusuf Paşa Koca Bekir Paşa Koca Musa Paşa Kara Musa Paşa Damat Fazlı Paşa Ammarzade Mehmed Paşa Voynuk Ahmed Paşa Bıyıklı Mustafa Paşa Haydarağazade Mehmed Paşa Hüsambeyzade Ali Paşa Koca Derviş Mehmed Paşa Çavuşzade Mehmed Paşa Kara Murad Paşa Dellak Mustafa Paşa Zurnazen Mustafa Paşa Firari Kara Mustafa Paşa Sarı Kenan Paşa Seydi Ahmed Paşa Topal Mehmed Paşa Çavuşzade Mehmed Paşa Kılavuz Ali Paşa Abdülkadir Paşa Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Kaplan Mustafa Paşa Köse Ali Paşa Seydizade Mehmed Paşa Kara İbrahim Paşa Kaplan Mustafa Paşa Bozoklu Mustafa Paşa Musahip Mustafa Paşa Mısırlızade İbrahim Paşa Kalaylıkoz Hacı Ahmed Paşa Mezamorta Hüseyin Paşa Mısırlızade İbrahim Paşa Palabıyık Yusuf Paşa Amcazade Hüseyin Paşa
18. yüzyıl	Abdülfettah Paşa Aşçı Mehmed Paşa Küçük Osman Paşa Baltacı Mehmed Paşa Abdurrahman Paşa Veli Mehmed Paşa Moralı İbrahim Paşa Köse Ali Paşazade Mehmed Paşa Kirli Ahmed Paşa Hoca İbrahim Paşa Abaza Süleyman Paşa Aşçı Mehmed Paşa İzmirli Süleyman Paşa Canım Hoca Mehmed Paşa Hoca İbrahim Paşa Kaymak Mustafa Paşa Abdi Paşa Hacı Hüseyin Paşa Koca Bekir Paşa Laz Ali Paşa Fındıklılı Süleyman Paşa Elçi Mirahor Mustafa Paşa Hatibzade Yahya Paşa Pir Mustafa Paşa Ahmed Ratib Paşa Elçi Mirahor Mustafa Paşa Soğanyemez Mahmud Paşa Şehsuvarzade Mustafa Paşa Koca Bekir Paşa Durak Mehmed Paşa Melek Mehmed Paşa Karabağlı Süleyman Paşa Ali Paşa Abdülkerim Paşa Hacı Benli Mustafa Paşa Hacı Hasan Paşa Vezir Kethüdâsı Mehmed Paşa Sinek Mustafa Paşa Nişli Mehmed Paşa Hüseyin Hüsnü Paşa Tosun Mehmed Paşa Melek Paşa Eğribozlu İbrahim Paşa Mandalzade Hüsameddin Paşa Cafer Paşa Cezayirli Gazi Hasan Paşa Koca Yusuf Paşa Giritli Hüseyin Paşa Küçük Hüseyin Paşa
19. yüzyıl	Mehmed Kadri Paşa Bostancıbaşı Hafız İsmail Paşa Hacı Mehmed Paşa Hacı Salih Paşa Seydi Ali Paşa Râmiz Abdullah Paşa Çarhacı Ali Paşa Hafız Ali Paşa Kara Mehmed Paşa Koca Hüsrev Mehmed Paşa Ahmed Paşa Hasan Paşa Deli Abdullah Paşa Nasuhzade Ali Paşa Kara Mehmed Paşa Topal İzzet Paşa Pabuççu Ahmed Paşa Damat Gürcü Halil Rifat Paşa Çengeloğlu Tahir Mehmed Paşa Ahmed Fevzi Paşa Damad Mehmed Said Paşa Damad Mehmed Ali Paşa Topçubaşızade Mahmud Paşa Rıza Paşa Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa İngiliz Mustafa Paşa Ateş Mehmet Paşa Ahmed Vesim Paşa İbrahim Halil Paşa

Cezayirli Gazi Hasan Paşa nedir?, Cezayirli Gazi Hasan Paşa anlamı nedir?, Cezayirli Gazi Hasan Paşa ne demektir?