Türk dünyası

Türk dünyası, 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılda tüm Türk halkları için kullanılan coğrafi ve kültürel bir kavramdır.^[1] Oldukça geniş bir coğrafya alanını kapsayan Türk dünyası içinde en batıda Kosova, Karadağ, en doğuda Moğolistan yer alır. Bu coğrafyayı Avrasya coğrafyası olarak belirtmek mümkündür.

Türk dünyası kavramı[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk dünyası, tüm Türk halkları kapsayan bir kavramdır. Bazı araştırmacılar sadece Orta Asya için bu kavramı kullanır. Türkistan kavramı ile eş anlamlı kullanıldığı da olur. Ancak Orta Asya ve Türkistan kavramlarından daha geniş bir kavramı ifade eder.

Türk dünyası, Orta Asya'ya ek olarak Türkiye, Avrupa, Kafkasya, Çin ve Rusya içindeki Türk bölgeleri ile Türk diasporasını kapsar. Çünkü kavramın ifade ettiği alan, tüm bağımsız Türk cumhuriyetleri, özerk Türk cumhuriyetleri ve Türk topluluklarıdır.

Türk dünyası ile eş anlamlı olan “Türkeli” kavramı ise, 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında tüm Türk halkları için kullanılmış coğrafi ve kültürel bir kavram olarak eskilerde kalmıştır. Çoğunlukla, Türklerin çoğunlukta olduğu bölgeler için kullanılmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Türk dünyası kavramı Türk halklarının Orta Asya, Anadolu, Kafkasya, Rusya-Sibirya, Orta Doğu, İran ve Balkanlar coğrafyasında genel bir yayılım gösteren Türk halklarını ve Türk devletlerini ifade etmektedir.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Bağımsız Türk Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bayrak	Ülke	Kuruluş	Nüfus	Alan	Başkent	Resmî Dil(ler)	Para Birimi	Türk nüfus oranı	Türk nüfus (milyon)
	Azerbaycan	1991	&0000000009494600.0000009.494.600^[2]	&0000000000086600.00000086.600	Bakü	Azerice	Manat	% 92.3^[3] Topluluklar: Azerbaycan Türkleri Türkiye Türkleri	8,8
	Kazakistan	1991	18 014 200^[4]	&0000000002724900.0000002.724.900	Astana	Kazakça, Rusça	Tenge	% 73.8^[5] Topluluklar: Kazak % 67.8 Özbek % 3.3 Uygur % 1.5 Tatar % 1.2	13,1
	Kırgızistan	1991	&0000000005482000.0000005.482.000^[6]	&0000000000199900.000000199.900	Bişkek	Kırgızca, Rusça	Som	% 80.6^[7] Topluluklar: Kırgız % 64.9 Özbek % 13.8 Uygur % 1 Kazak % 0.9	4,4
	KKTC	1983	&0000000000286257.000000286.257^[8]	&0000000000003355.0000003.355	Lefkoşa	Türkçe	Türk lirası	% 99^[9]	0,3
	Özbekistan	1991	&0000000029559100.00000029.559.100^[6]	&0000000000447400.000000447.400	Taşkent	Özbekçe, Karakalpakça	Som	% 87^[7] Topluluklar: Özbek % ?	25,7
	Türkiye	1923	&0000000076667864.00000076.667.864^[10]	&0000000000783562.000000783.562	Ankara	Türkçe	Türk lirası	% 88^[11]	67,5
	Türkmenistan	1991	&0000000005450000.0000005.450.000^[6]	&0000000000491210.000000491.210	Aşkabat	Türkmence	Manat	% 90^[12] Topluluklar: Türkmen % 85 Özbek % 5	4,9
Alt Toplam			143,9 milyon					%88,0	124,7 milyon

Notlar

KKTC'nin bağımsızlığı sadece Türkiye Cumhuriyeti tarafından tanınmaktadır.
Türk nüfusu, verilen toplam nüfus verisine ve yüzdelere göre hesaplanmıştır.

Diğer Türk toplulukları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke	Bölge	Kuruluş	Nüfus	Alan (km²)	Başkent	Resmî Dil(ler)	Türk Nüfus Oranı	Türk nüfus (milyon)
Irak			38.433.600				%13	3.5
İran			&0000000079870400.00000079.870.400^[13]				% 36,5^[14]^[15] Topluluklar: Azerbaycan Türkü (%28,7) Türkmen (% 2,9) Kaşgay Türkü (%4,2)	29,1
Afganistan			&0000000033332025.00000033.332.025^[16]				% 11^[17]^[18] Topluluklar: Özbek (%9) Türkmen (% 2)	3,7
Çin	Sincan	1955	&0000000022980000.00000022.980.000^[19]	&0000000001664897.0000001.664.897^[20]	Urumçi	Uygurca ve Mandarin	% 53,2^[21]^[22] Topluluklar:	12,2
Moldova	Gagavuzya	1994	&0000000000160700.000000160.700	&0000000000001832.0000001.832	Komrat	Gagavuzca, Rumence, Rusça	% 82,14 Topluluklar:	0,1
Rusya	Altay Cumhuriyeti	1922	&0000000000206168.000000206.168^[23]	&0000000000092600.00000092.600	Gorno-Altaysk	Rusça, Altayca	% 39.6^[23] Topluluklar: 266 Azerbaycan Türkü, 62,192 Altaylı, 1 Balkar, 62 Başkurt, 3 Gagauz, 12,108 Kazak, 1 Karay, 4 Karaçay, 163 Kırgız, 931 Kumandı, 13 Kumuk, 460 Tatar, 1 Astrahan Tatarı, 2 Kırım Tatarı, 2,368 Telengüt, 32 Teleüt, 1,533 Tuba, 22 Tuvalı, 2 Türkiye Türkü, 20 Türkmen, 149 Özbek, 54 Uygur, 39 Hakas, 103 Çuvaş, 27 Yakut	0,1
	Astrahan Oblastı	1943	&0000000001005276.0000001.005.276^[24]	&0000000000044100.00000044.100	Astrahan	Rusça	% 23.4^[24] Topluluklar: Kırgız % 64.9 Özbek % 13.8 Uygur % 1 Kazak % 0.9	0,2
	Başkurdistan	1919	&0000000004192300.0000004.192.300^[25]	&0000000000143600.000000143.600	Ufa	Rusça, Başkurtça	% 57.25^[25] Topluluklar:	3,1
	Tataristan	1990	&0000000003779265.0000003.779.265^[26]	&0000000000067836.00000067.836	Kazan	Tatarca, Rusça	% 58^[27] Topluluklar: Tatarlar% 52,9 Çuvaşlar %3,35 Başkurt Türkleri %0,39 Diğer %1,35	2,2
	Tuva Cumhuriyeti	1992	&0000000000315637.000000315.637^[27]	&0000000000170000.000000170.000	Kızıl	Tuvaca, Rusça	% 90.7^[24] Topluluklar: Tıvalar % 82^[28] Hakaslar % 0,3 Ruslar % 16,3	0,3
	Rusya toplam							12^[29]^[30]
Ukrayna	Kırım Özerk Cumhuriyeti	1992-2014	&0000000001964544.0000001.964.544 ^[31]	&0000000000026100.00000026.100	Simferopol	Rusça, Kırım Tatarcası, Ukraynaca	% 10,2 Topluluklar:	0,2
Alt Toplam								57,3 milyon

Toplam Türk Nüfusu[değiştir | kaynağı değiştir]

2013 itibarıyla, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı'nın altı bağımsız üyesi ve sekiz bağımsız olmayan gözlemcisi bulunmaktadır.

№	Açıklama	Nüfus
1	Bağımsız Türk devletleri içindeki	123,3 milyon
2	Diğer	57,3 milyon
Alt Toplam		180,6 milyon

Türk dünyasında kişi adları (Antroponim)[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk dünyası ekonomisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk dünyası ülkelerinin en sanayileşmiş olanı Türkiye'dir. Türkiye'den sonra Azerbaycan-Kazakistan-Türkmenistan-Özbekistan-Kırgızistan olarak gider.

Türkeli kavramı[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın sonlarında ise günümüzde kullanılan Türk dünyası teriminden daha çok "Türkeli" terimi kullanılmıştır. Türkeli ile Türk dünyası sözcükleri eşanlamlı terimlerdir. Türkeli sözcüğü Türk ili anlamına gelmektedir ve Türk halklarının çoğunlukta oldukları coğrafyaya verilen Türkçe isimdir. Türkeli kelimesi özellikle 19'ncu yüzyılın ortalarında meşrutiyet kazanan Türkçülük ile Türkiye'de ve Rusya Türklerince kullanılmaya başlanmıştır.

1930'larda Mustafa Kemal Atatürk Türkeli kavramını şöyle açıklamaktadır: "Türk Milleti Asya'nın garbında ve Avrupa'nın şarkında olmak üzere kara ve deniz sınırlarıyla ayırt edilmiş, dünyaca tanınmış büyük bir yurtta yaşar. Onun adına Türkeli derler. Türk yurdu daha çok büyüktür. Yakın ve uzak zamanlar düşünülürse, Türk'e yurtluk etmemiş kıta yoktur. Bütün dünyada, Asya, Avrupa, Afrika Türk atalarına yurt olmuştur. Bu hakikatler eski ve hususiyle yeni tarih vesikalarıyla malûmdur."^{[kaynak belirtilmeli]}

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Türkü kız
Gagavuzlar
Özbek bir kız.
Uygur bir kız
Kırgız Manasçı Shaabai Azizov (Karakol)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Taha Akyol, ‘Türk dünyası’ ne demek? Milliyet
^ "Az?rbaycanda demoqrafik v?ziyy?t". Az?rbaycan Respublikasının Dövl?t Statistika Komit?si. 15 Nisan 2014.
^ Demoqrafik göst?ricil?r: ?halinin milli t?rkibi 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Azerbaycan Respublikası Dövlet Statistika Komitesi
^ Kazakistan nüfus bilgileri 23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kazakistan İstatistik Bürosu
^ 2009 Nüfus Sayımı Sonuçları 22 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kazakistan Cumhuriyeti İstatistik Ajansı (İngilizce)
^ ^a ^b ^c Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009) (PDF). World Population Prospects, Table A.1 24 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ ^a ^b ??????????????? ?????????, ???????????? ????? ? ????????????? ????????? ? ????????. 30 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
^ KKTC'de Nüfus sayımının sonuçları açıklandı 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim: 7 Mart 2015.
^ İTO KKTC Ülke Raporu 31 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., erişim: 26 Ağustos 2015
^ Türkiye nüfusu 26 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkiye İstatistik Kurumu
^ "Helen Chapin Metz, ed. Turkey: A Country Study. Washington, D.C.: GPO for the Library of Congress, 1995". 27 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2011.
^ The World Factbook - Turkmenistan 9 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ [1] 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - İran (İngilizce)
^ [2] 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ [3] 19 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ [4] 20 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The World Factbook - Afghanistan (İngilizce)
^ [5] 15 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ Afghanistan “Ethnic Groups” 24 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ "National Data". National Bureau of Statistics of China. 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2015.
^ "6-1 自然资源划" [6-1 Overview of natural resources] (Çince). Statistics Bureau of Xinjiang. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2015.
^ [6] 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çin (İngilizce)
^ [7] 23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çin (İngilizce)
^ ^a ^b Национальный состав населения по регионам России: Республика Алтай 20 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyetlere göre Altay Cumhuriyeti nüfusu (2002 sayımı) (Rusça)
^ ^a ^b ^c Национальный состав населения по регионам России: Астраханская Област 20 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyetlere göre Astrahan Oblastı nüfusu (2002 sayımı) (Rusça)
^ ^a ^b Национальный состав населения по регионам России: Республика Башкортостан 19 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyetlere göre Başkurdistan nüfusu (2002 sayımı) (Rusça)
^ [url=http://www.perepis2002.ru/ct/doc/English/4-2.xls 17 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. National Composition of Population for Regions of the Russian Federation], 2002, Erişim tarihi:26 Ağustos 2015
^ ^a ^b [8] 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tıva nüfusu (2016 sayımı) (Rusça)
^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2016.
^ [9] 7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ [10] 23 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ Kırım Özerk Cumhuriyeti Nüfus Bilgisi 15 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ukrayna Devlet İstatistik Komitesi (1 Nisan 2010) (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk Dünyası Aydınlar Topluluğu Haber ve Kültürel Birlik Sitesi 2 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Türk Dünyası 8 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Gazete Makalesi
Türk Diasporası 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Taha Akyol, ‘Türk dünyası’ ne demek? Milliyet

[2] "Az?rbaycanda demoqrafik v?ziyy?t". Az?rbaycan Respublikasının Dövl?t Statistika Komit?si. 15 Nisan 2014.

[3] Demoqrafik göst?ricil?r: ?halinin milli t?rkibi 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Azerbaycan Respublikası Dövlet Statistika Komitesi

[4] Kazakistan nüfus bilgileri 23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kazakistan İstatistik Bürosu

[5] 2009 Nüfus Sayımı Sonuçları 22 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kazakistan Cumhuriyeti İstatistik Ajansı (İngilizce)

[un.org-6] Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009) (PDF). World Population Prospects, Table A.1 24 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[demoscope.ru-7] ??????????????? ?????????, ???????????? ????? ? ????????????? ????????? ? ????????. 30 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)

[8] KKTC'de Nüfus sayımının sonuçları açıklandı 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim: 7 Mart 2015.

[9] İTO KKTC Ülke Raporu 31 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., erişim: 26 Ağustos 2015

[10] Türkiye nüfusu 26 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türkiye İstatistik Kurumu

[11] "Helen Chapin Metz, ed. Turkey: A Country Study. Washington, D.C.: GPO for the Library of Congress, 1995". 27 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2011.

[12] The World Factbook - Turkmenistan 9 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[13] [1] 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - İran (İngilizce)

[14] [2] 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[15] [3] 19 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[CIA-pop-16] [4] 20 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The World Factbook - Afghanistan (İngilizce)

[17] [5] 15 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[18] Afghanistan “Ethnic Groups” 24 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[19] "National Data". National Bureau of Statistics of China. 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2015.

[20] "6-1 自然资源划" [6-1 Overview of natural resources] (Çince). Statistics Bureau of Xinjiang. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2015.

[21] [6] 2 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çin (İngilizce)

[22] [7] 23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çin (İngilizce)

[Altay-23] Национальный состав населения по регионам России: Республика Алтай 20 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyetlere göre Altay Cumhuriyeti nüfusu (2002 sayımı) (Rusça)

[Astrahan-24] Национальный состав населения по регионам России: Астраханская Област 20 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyetlere göre Astrahan Oblastı nüfusu (2002 sayımı) (Rusça)

[Baskurdistan-25] Национальный состав населения по регионам России: Республика Башкортостан 19 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyetlere göre Başkurdistan nüfusu (2002 sayımı) (Rusça)

[Tatar-26] [url=http://www.perepis2002.ru/ct/doc/English/4-2.xls 17 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. National Composition of Population for Regions of the Russian Federation], 2002, Erişim tarihi:26 Ağustos 2015

[Tuva-27] [8] 27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tıva nüfusu (2016 sayımı) (Rusça)

[28] "Arşivlenmiş kopya". 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2016.

[29] [9] 7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[30] [10] 23 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[31] Kırım Özerk Cumhuriyeti Nüfus Bilgisi 15 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ukrayna Devlet İstatistik Komitesi (1 Nisan 2010) (İngilizce)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

Türk dünyası nedir?, Türk dünyası anlamı nedir?, Türk dünyası ne demektir?