Urumçi

Urumçi
ئۈرۈمچی , Ürümchi, 乌鲁木齐
Urumçi; ئۈرۈمچی , Ürümchi, 乌鲁木齐
	; Urumçi'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu
Ülke	Çin
Özerk bölge	Sincan Uygur Özerk Bölgesi
Yüzölçümü
• Toplam	10,989 km²
Rakım	866 m
Nüfus (2010)
• Toplam	3,112,559
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	+8
• Yaz (YSU)	UTC
Posta kodu	830000
Alan kodu	0991

Urumçi ya da Ürümçi (Basitleştirilmiş Çince: 乌鲁木齐; Geleneksel Çince: 烏魯木齊; pinyin: Wūlǔmùqí; Uygur Arap yazısı: ئۈرۈمچی; Uygur Latin yazısı: Ürümchi), Çin'in kuzeybatısında yer alan, Doğu Türkistan adıyla da bilinen Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkentidir. 2,5 milyon nüfuslu bir şehir olup 10.989 km²lik bir alan kaplar. Mançu İmparatorluğu 1884 yılında, Doğu Türkistan istilasını gerçekleştirdiğinde şehre Çince 迪化 (Dihua) adını vermişlerdi. 1955 yılında, daha öncelerden eyalet statüsündeki Doğu Türkistan'ın, Sincan Uygur Özerk Bölgesi olması ile birlikte, başkentin adı da tekrar Urumçi olmuştur. Çin'in batıya açılan en önemli güzergâhlarındandır. Demiryolu taşımacılığında önemli bir geçittir.

Etimoloji ve adlandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Urumçi isminin kökeni Moğol dil ailesine bağlı Oyratçada yer alan Үрмч (Ürmç, Oyratça telaffuz: [yrəmˈt͡ʃə]) kelimesine dayanmakta olup bu dilde "güzel otlak" anlamına gelmektedir. Bu isim başlangıçta Oyratça konuşmuş bir Moğol halkı olan Çungarlar tarafından kurulmuş küçük bir kasaba için kullanılmıştır.^[3]

Şehre verilen diğer isimler şöyledir: Wu-lu-mu-ch'i, Dikhua, Urumtsi, Urumutsi, Urumptsi, Ti-hua-shih, Tihwafu, Wu-lu-mu-ch'i-shih, Tikhua, Urumtschi, Tikhva, Ouroumtchi, Urumqi Shi, Wurumch'ih, Ürümqi, Ti-hua-hsien, Ti-hua-ch'eng, Ti-hua, Ürümqi Shi, Tihwa, Urunchi ve Urumchi.^[4]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Urumçi'den İpek Yolu geçmiştir. İlk Türk medeniyetlerinin yaşadığı bir şehir olan Urumçi, geçmişten günümüze çok köklü bir tarih taşımaktadır. Özellikle Urumçi'den çok fazla düşünür ve evliya çıkmıştır. Bu düşünürlerin müellif eserleri günümüzde çevirileri ile hâlen okunmaktadır. Kentte yaşayan halkın büyük çoğunluğu geçmişten bu yana devam eden Türk-Müslüman nüfusun devamıdır.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Guinness Dünya Rekorları kitabına göre Urumçi dünyadaki denizden en uzak şehir olma özelliğini taşımaktadır. En yakın kıyı bölgesine yaklaşık 2.500 km uzaklıkta yer alan şehir aynı zamanda Avrasya'nın erişilmezlik kutbuna da en yakın büyük yerleşim yeridir. Buna karşın yine Sincan'da yer alan Karamay ve Altay şehirleri bu kutba daha yakındır. Şehrin ortalama rakımı 800 metredir.

Şehrin kuzeyinde Kurbantongut Çölü, güneyinde Taklamakan Çölü yer alır. Bölgede yer alan Tanrı ve Bogda Dağları şehrin çevresinin su ihtiyacını karşılayan pek çok akarsuyun kaynağıdır.^[5] İrtiş Nehri'nden Sincan'ın kuzeyine su taşıyan İrtiş-Karamay-Urumçi Kanalı projesinin ana kolu Urumçi'nin kuzeydoğu sınırında bitmekte olup burada "Rezervuar 500" adlı bir rezervuar oluşturmaktadır.^[6]^[7]

Urumçi Tiyenşan yöresinden Kazakistan'a doğru bir bakış

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Karasal iklim kuşağında bulunan Urumçi'de yazlar sıcak ve kuru, kışlar ise çok yağmurludur. Urumçi'de Temmuz ayında ortalama sıcaklık 24 °C olmakta, kışları soğuk ve nemli bir hava hakim olup Ocak ayında ortalama sıcaklık -16 °C 'dir. Yıllık ortalama sıcaklık 5.4 °C, yağış ise 273 mm olmaktadır. Köppen iklim sınıflandırmasına göre Urumçi'de yağışlı karasal iklim (Dfa) ile soğuk step iklimi (BSk) arasında yer alan bir geçiş iklimi görülmektedir.

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Urumçi 7 belde ve 1 ilçe olmak üzere 8 idari bölüme ayrılmıştır:

Harita	İsim	Basitleştirilmiş Çince	Pinyin	Uygurca (Arap)	Uygurca (Latin)	Nüfus (2010)^[8]	Yüzölçüm (km²)	Yoğunluk (/km²)
Tanrı Dağı Saybağ Yenişehir Şuymogu Todun Haba Tapançeng ※ Mitung Urumçi İlçesi ※	Şehir
	■ Tanrı Dağı	天山区	Tiānshān Qū	تەڭرىتاغ رايونى	Tengritagh Rayoni	696,277	171	4071.79
	■ Saybağ	沙依巴克区	Shāyībākè Qū	سايباغ رايونى	Saybagh Rayoni	664,716	422	1575.15
	■ Yenişehir	新市区	Xīnshì Qū	يېڭىشەھەر رايونى	Yëngisheher Rayoni	730,307	143	5107.04
	■ Şuymogu	水磨沟区	Shuǐmògōu Qū	بۇلاقتاغ رايونى	Bulaqtagh Rayoni	390,943	92	4249.38
	Banliyö
	■ Tudun Haba	头屯河区	Tóutúnhé Qū	تۇدۇڭخابا رايونى	Tudungxaba Rayoni	172,796	276	626.07
	■ Tapançeng	达坂城区	Dábǎnchéng Qū	داۋانچىڭ رايونى	Dawanching Rayoni	40,657	5,188	7.83
	■ Mitung	米东区	Mǐdōng Qū	مىدوڭ رايونى	Midong Rayoni	333,676	3,594	92.84
	Kır
	■ Urumçi İlçesi	乌鲁木齐县	Wūlǔmùqí Xiàn	ئۈرۈمچى ناھىيىسى	Ürümchi Nahiyisi	83,187	4,332	19.20

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

2021 tahminlerine göre Urumçi'nin nüfusu yaklaşık 4,5 milyon kişidir.^[9]

Etnik yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Urumçi'de fangqi oyununu oynayan Uygurlar

Urumçi, Çing hâkimiyeti altındaki tarihi boyunca çok uluslu bir şehir olarak varlığını sürdürmüştür. 1908 yılında Louis Richard tarafından yayımlanmış bir esere göre Urumçi'de Han Çinlisi nüfusu baskın olup nüfusun yaklaşık 4'te birini Uygurlar oluşturmaktaydı.^[10] Günümüzde Urumçi'nin etnik yapısı aşağıdaki gibidir;

Etnik grup	2000^[11]		2010^[1]^[12]
Etnik grup	Nüfus	%	Nüfus	%
Han Çinlisi	1.567.562	75,30	2.331.654	74,91
Uygur	266.342	12,79	387.878	12,46
Hui	167.148	8,03	280.186	9,00
Kazak	48.772	2,34	68.076	2,19
Mançu	7.682	0,37	8.541	0,27
Moğol	7.252	0,35	10.454	0,34
Sibo	3.674	0,18	4.820	0,15
Rus	2.603	0,13	3.010	0,10
Tu	1.613	0,08	2.869	0,09
Kırgız	1.436	0,07	2.207	0,07
Özbek	1.406	0,07	1.581	0,05
Zhuang	878	0,04
Tatar	767	0,04
Tibetli	665	0,03
Donşian	621	0,03	2.333	0,07
Miao	620	0,03
Koreli	588	0,03
Diğer	2.205	0,09	8.950	0,29
Toplam	2.081.834		3.112.559

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Urumçi Diwopu Uluslararası Havalimanı (IATA: URC, ICAO: ZWWW), Urumçi'nin 17 km kuzeybatısında yer alır. Şehrin Çin'e tren bağlantıları vardır. Urumçi ve Urumçi Güney şehirde yer alan ana tren istasyonlarıdır. Lanzhou-Sincan Hızlı Treni de Urumçi'de son bulmaktadır.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

1982 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu (XPCC Çince: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel 新疆生產建設兵團; Pinyin: Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán), denilen onikinci tarımsal bölümü Urumçi'de kurulmuştur ve buradan yönetilir.

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Urumçi'de, birçok eğitimle ilgili kampüs vardır.

Üniversiteler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sincan Üniversitesi (新疆大学)
Sincan Tıp Üniversitesi (新疆医科大学)
Sincan Normal Üniversitesi (新疆师范大学)
Sincan Ziraat Üniversitesi (新疆农业大学)
Sincan Sanat Enstitüsü (新疆艺术学院)
Sincan Maliye & İktisat Üniversitesi (新疆财经大学)

Yüksek okullar[değiştir | kaynağı değiştir]

Urumçi No.1 Yüksek Okulu (乌鲁木齐市第一中学)
Sincan Deneysel Yüksek Okulu (新疆实验中学)
Sincan Üretim ve İnşaat kolordu No.2 Yüksek Okulu (新疆生产建设兵团第二中学)
Urumçi Yüksek Okulu (乌鲁木齐市高级中学)

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Xinjiang Uygur otonomous Region People's Government Census Leaders' Office (Ağustos 2012). 《新疆维吾尔自治区2010年人口普查资料》 (Çince). China Statistics Print. ISBN 978-7-5037-6516-2.
^ Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region 28 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)
^ Wiens 1963, s. 447.
^ Urumqi, China Page 8 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ "'Impossible To Save': Scientists Are Watching China's Glaciers Disappear". NPR.org (İngilizce). 21 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2017.
^ 解决米东新区建设项目供水紧缺问题的方向 (Çince). 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2009.
^ 高新区（新市区）甘泉堡工业园基本概况--乌鲁木齐高新技术产业开发区(新市区) (Çince). 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.
^ "CHINA: Ürümqi / 乌鲁木齐市". City Population. 2 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2016.
^ "Urumqi, China Population (2022) – Population Stat". 12 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.
^ Louis Richard; M. Kennelly (1908). L. Richard's Comprehensive Geography of the Chinese Empire and Dependencies. p. 532. Archived from the original on 3 October 2021. Retrieved 18 October 2020.
^ 2000年人口普查中国民族人口资料. Çince: 民族出版社. 2003. ISBN 978-7-105-05425-1.
^ Stanley W. Toops (Ağustos 2012). Susan M. Walcott, Corey Johnson (Ed.). Eurasian Corridors of Interconnection: From the South China to the Caspian Sea. Routledge. ss. 65-66. ISBN 978-1135078751.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Urumçi Gümrük (Çince)
Urumçi Turizm Bürosu 13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince)
Urumçi Turizm Bürosu (Çince)

Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi yönetim birimleri （Başkent: Urumçi）

İl düzeyi şehir, İl, Özerk il	İlçe düzeyi şehir, İlçe, Özerk ilçe, Bucak
Urumçi：	Tanrı Dağı Bucağı \| Saybağ Bucağı \| Yenişehir Bucağı \| Şuymogu Bucağı \| Tudun Haba Bucağı \| Tapançeng Bucağı \| Mitung Bucağı \| Urumçi İlçesi
Karamay：	Karamay Bucağı \| Maydağ Bucağı \| Cerenbulak Bucağı \| Orku Bucağı
Turfan İli：	Turfan \| Toksun İlçesi \| Piçan İlçesi
Kumul İli：	Kumul (şehir) \| Ara Türük İlçesi \| Barköl Kazak Özerk İlçesi
Hotan İli：	Hotan (şehir) \| Hotan İlçesi \| Lop İlçesi \| Niya İlçesi \| Guma İlçesi \| Çira İlçesi \| Keriye İlçesi \| Karakaş İlçesi
Aksu İli：	Aksu (şehir) \| Onsu İlçesi \| Şayar İlçesi \| Bay İlçesi \| Avat İlçesi \| Kuçar İlçesi \| Kelpin İlçesi \| Toksu İlçesi \| Uçturfan İlçesi
Kaşgar İli：	Kaşgar \| Maralbeşi İlçesi \| Poskam İlçesi \| Feyzivat İlçesi \| Kağılık İlçesi \| Yopurğa İlçesi \| Kaşgar Yenişehir İlçesi \| Mekit İlçesi \| Yengisar İlçesi \| Yarkent İlçesi \| Kaşgar Kuna Şehir İlçesi \| Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi
Kızılsu Kırgız Özerk İli：	Atuş İlçesi \| Akto İlçesi \| Uluğçat İlçesi \| Akçi İlçesi
Bayangolin Moğol Özerk İli：	Korla (şehir) \| Hoçing İlçesi \| Lopnur İlçesi \| Hoşut İlçesi \| Çerçen İlçesi \| Bağraş İlçesi \| Bügür İlçesi \| Çakılık İlçesi \| Yençi Hui Özerk İlçesi
Sanci Hui Özerk İli：	Sanci (şehir) \| Fukang (şehir) \| Guçung İlçesi \| Manas İlçesi \| Jimisar İlçesi \| Hutubi İlçesi \| Mori Kazak Özerk İlçesi
Bortala Moğol Özerk İli：	Bortala \| Çing İlçesi \| Arişang İlçesi
Özerk bölgesine doğrudan bağlı ilçe düzeyi şehir：	Shihezi \| Aral \| Tomşuk \| Vujyaçü
İli Kazak Özerk İli：	（İli Kazak Özerk İli Alt-eyalet düzeyi özerk ili olup Tarbagatay ve Altay'ı yönetmektedir.)
Doğrudan bağlı：	Gulca \| Kuytun \| Gulca İlçesi \| Tekes İlçesi \| Nilka İlçesi \| Moğolküre İlçesi \| Künes İlçesi \| Korgas İlçesi \| Dokuztara İlçesi \| Çapçal Şibe Özerk İlçesi
Tarbagatay İli：	Çöçek (şehir) \| Usu (şehir) \| Dörbiljin İlçesi \| Çağantogay İlçesi \| Saven İlçesi \| Toli İlçesi \| Kobuksar Moğol Özerk İlçesi
Altay İli：	Altay (şehir) \| Çinggil İlçesi \| Jeminay İlçesi \| Koktokay İlçesi \| Burçin İlçesi \| Burultokay İlçesi \| Kaba İlçesi
(Hotan, Aksay Çin'nin hakimiyeti üzerine Çin ile Hindistan arasında anlaşmazlık mevcuttur. Şu an fiilen Çin Halk Cumhuriyeti yönetmektedir.

[2010NS-1] Xinjiang Uygur otonomous Region People's Government Census Leaders' Office (Ağustos 2012). 《新疆维吾尔自治区2010年人口普查资料》 (Çince). China Statistics Print. ISBN 978-7-5037-6516-2.

[2] Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region 28 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)

[FOOTNOTEWiens1963447-3] Wiens 1963, s. 447.

[4] Urumqi, China Page 8 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[:0-5] "'Impossible To Save': Scientists Are Watching China's Glaciers Disappear". NPR.org (İngilizce). 21 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2017.

[6] 解决米东新区建设项目供水紧缺问题的方向 (Çince). 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2009.

[7] 高新区（新市区）甘泉堡工业园基本概况--乌鲁木齐高新技术产业开发区(新市区) (Çince). 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.

[8] "CHINA: Ürümqi / 乌鲁木齐市". City Population. 2 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2016.

[9] "Urumqi, China Population (2022) – Population Stat". 12 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.

[10] Louis Richard; M. Kennelly (1908). L. Richard's Comprehensive Geography of the Chinese Empire and Dependencies. p. 532. Archived from the original on 3 October 2021. Retrieved 18 October 2020.

[2000_census-11] 2000年人口普查中国民族人口资料. Çince: 民族出版社. 2003. ISBN 978-7-105-05425-1.

[12] Stanley W. Toops (Ağustos 2012). Susan M. Walcott, Corey Johnson (Ed.). Eurasian Corridors of Interconnection: From the South China to the Caspian Sea. Routledge. ss. 65-66. ISBN 978-1135078751.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

g t d Urumçi
Başkent: Urumçi
Bucaklar	Tanrı Dağı · Saybağ · Yenişehir · Şuymogu · Tudun Haba · Tapançeng · Mitung
İlçeler	Urumçi

Urumçi nedir?, Urumçi anlamı nedir?, Urumçi ne demektir?